Nasze magazyny
Wchodzisz, wychodzisz i widzisz! Laserowa korekcja wzroku, uważana za niegroźny zabieg leczący krótko- i dalekowzroczność, przedstawiana jest w tak optymistyczny sposób, że w obiegowej opinii to "jak zaplombowanie zęba u dentysty" - mówi wybitny specjalista chirurgii laserowej, konsultant ze szpitala okulistycznego Moorfields Eye Hospital we wschodnim Londynie.
W Stanach Zjednoczonych reklamuje się ją nawet jako "zabieg kosmetyczny" dla przyszłych panien młodych, by flesze aparatów nie odbijały się w ich okularach lub by soczewki kontaktowe nie gubiły się podczas lekcji nurkowania w trakcie miodowego miesiąca na Karaibach.
Dzięki intensywnej akcji reklamowej popularnych gabinetów oferujących zabiegi dostępne od ręki, każdego roku ok. 100 tys. Brytyjczyków poddaje się laserowej korekcji wzroku w nadziei pozbycia się na zawsze okularów i soczewek kontaktowych. Po drugiej stronie Atlantyku zabiegom tym poddaje się rocznie 750 tys. Amerykanów, którzy najczęściej wykonują je "z marszu".
Co mówią lekarze i specjaliści z popularnych gabinetów
• Zabieg można wykonać w czasie przerwy na lunch - korekcja każdego oka zajmuje tylko 20 min.
• Jest dość tani - jego koszt to ok. w 2 tys. zł za jedno oko.
LASIK czy LASEK?
Laserowa korekcja wzroku polega na skierowaniu promienia lasera wprost na rogówkę (przezroczystą tkankę pokrywającą przednią powierzchnię oka), by usunąć jej warstwę i nadać jej nowy kształt - spłaszczając rogówkę u osób krótkowzrocznych lub uwypuklając ją u dalekowidzów.
LASIK (laser in situ keratomileusis), najbardziej popularna technika, polega na podniesieniu specjalnym nożem płatka tkanki z powierzchni rogówki w celu odsłonięcia głębszych warstw. Po skorygowaniu wady laserem płatek powraca na swoje miejsce.
LASEK (laser subepithelial keratomileusis) to zabieg, który obecnie stosuje się na ogół tylko wtedy, gdy rogówka uznana zostanie za zbyt cienką do procedury LASIK. W zabiegu LASEK zewnętrzną warstwę rogówki (nabłonek) zmiękcza się alkoholem, by można było odsunąć ją na bok. Po ukształtowaniu laserem powierzchni rogówki zewnętrzna warstwa przywracana jest do położenia pierwotnego.
• To prosty zabieg chirurgiczny, a powikłania zdarzają się niezwykle rzadko.
• Wszyscy lekarze i pielęgniarki mają za sobą specjalistyczne przygotowanie.
• Pomiędzy objaśnieniem zabiegu a jego wykonaniem pacjent ma czas na przemyślenie decyzji.
• Zabieg objaśnia chirurg, który później osobiście go przeprowadzi.
• Według materiałów promocyjnych, u 99% pacjentów zabieg przynosi pełny sukces. Jak twierdzi na swej stronie internetowej Optimax, w ciągu 2 lat (2007-2009) aż 99,83% spośród ok. 4 tys. klientów z bardzo łagodną krótkowzrocznością uzyskało wzrok odpowiadający standardom dla kierowców, a 95,99% osiągnęło widzenie 20/20. Optical Express podaje, że u ponad 300 tys. pacjentów z "najczęściej występującymi zakresami recept", którzy poddali się chirurgii w jego gabinetach, odsetek udanych zabiegów wynosił 99%.
Czego nie mówią lekarze
Te różowe statystyki milczą jednak na temat tego, jak wyglądały losy pełnej populacji pacjentów, włączając w to osoby z innym problemem niż łagodna krótkowzroczność, a także te, u których zabieg nie powiódł się - a są ich miliony.
Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) odnotowuje wprawdzie skargi pacjentów, ale wiele gabinetów nie zgłasza raportów o powikłaniach pozabiegowych po laserowej korekcji wzroku i nie ma nawet takiego obowiązku. Większość pacjentów nie jest informowana o możliwości zgłoszenia takiego raportu, przez co wielka liczba skutków ubocznych chirurgii laserowej nie jest w USA rejestrowana. Jedynie organizacje takie jak Lasik Complications zajmują się zbieraniem opisów powikłań i oferowaniem rozwiązań alternatywnych.
W Wielkiej Brytanii sytuacja przedstawia się podobnie. Nie ma wymogu zgłaszania skutków ubocznych laserowej korekcji wzroku, a osoby prowadzące zabiegi nie potrzebują żadnych uprawnień poza licencją lekarską. Sasha Rodoy, 57-letnia była projektantka mody z Londynu, której oczy zrujnowała chirurgia laserowa (patrz ramka), toczy obecnie walkę o zaostrzenie przepisów. W ciągu zaledwie kilku lat skontaktowało się z nią co najmniej 3 tys. osób uskarżających się na upośledzenie wzroku w wyniku powikłań po laserowej korekcji wzroku.
Dopiero w 2008 r. FDA na swojej stronie internetowej dodała link do zgłaszania niekorzystnych zdarzeń po zabiegach wykonywanych najpopularniejszą obecnie metodą laserowej korekcji LASIK i natychmiast zaczęła napływać fala skarg. Obrońcy laserowej chirurgii oka utrzymują, że nowe metody i sprzęt zwiększyły bezpieczeństwo zabiegów, ale ostatnie badania i przeglądy wyników składają się na zgoła odmienny obraz:
• Systematycznie rośnie liczba doniesień pacjentów o poważnych skutkach ubocznych zabiegów. Przez cały rok 2014 FDA otrzymała 1 801 zgłoszeń niepożądanych zdarzeń, a tylko w ciągu pierwszych 5 miesięcy 2015 r. zgłoszeń takich napłynęło 499. Dane te są prawdopodobnie bardzo ostrożne.
Oślepione światłem
O niebezpieczeństwach związanych z chirurgią laserową stało się głośno po tym, jak Mel B, dawna członkini zespołu Spice Girls, przyznała, że jest niewidoma na jedno oko w wyniku zabiegu laserowej korekcji wzroku.
- Operacja była tak nieudana, że nie widzę zupełnie na lewe oko - powiedziała.
Jedynym wyjściem jest dla niej oczekiwanie na przeszczep rogówki, w trakcie którego część jej gałki ocznej zostanie zastąpiona tkanką pobraną od niedawno zmarłego dawcy.
Sasha Rodoy była krótkowidzem w stopniu umiarkowanym i zakładała okulary tylko do czytania z bliska, ale w 2011 r. postanowiła poddać się zabiegowi chirurgicznemu. Teraz potrzebuje okularów przez cały czas, nie tylko do czytania i na średnie odległości, ale także do prowadzenia samochodu. Poza tym cierpi na długą listę skutków ubocznych utrudniających widzenie, takich jak suchość oczu, rozbłyski wokół świateł w nocy i utrata postrzegania głębi.
Na stronie internetowej Lasik Complications pewna kobieta, która poddała się zabiegowi w 2006 r., opisuje, jak około roku później doznała odkształcenia rogówek obu oczu. W 2008 r., chcąc skorygować nieprawidłowy kształt rogówek, poddała się kolejnemu zabiegowi chirurgicznemu, zwanemu keratoplastyką przewodzeniową (CK). W 2014 r. prawy płatek rogówki uległ przemieszczeniu i w rogówce pojawiła się perforacja. By ratować wzrok pacjentki, dokonano przeszczepu rogówki, po którym niezbędne stało się stosowanie kropli sterydowych, zapobiegających jego odrzuceniu.
To z kolei wywołało w prawym oku znaczny wzrost ciśnienia śródgałkowego, grożący jaskrą. W celu obniżenia ciśnienia w oku umieszczono chirurgicznie implant drenujący, powodując przy tym nieodwracalne uszkodzenie nerwu wzrokowego. Pacjentka nie widzi teraz zupełnie na prawe oko. Strona Lasik Complications nazwała ten przypadek „efektem domina po niepotrzebnym zabiegu chirurgii refrakcyjnej”.
• Najnowsze badania wykazują alarmującą ilość problemów. Jak wynika z dawno oczekiwanego raportu FDA, oceniającego jakość życia po zabiegach LASIK (LASIK Quality of Life Collaboration Project), nawet 45% osób, które nie odczuwały problemów przed zabiegiem, obecnie może uskarżać się na objawy wzrokowe, takie jak "efekt halo", "gwiaździste rozbłyski" lub "blaski" utrudniające widzenie, a 30% pacjentów cierpi na zespół suchego oka. Co więcej, 4% osób ocenia objawy jako bardzo lub skrajnie uciążliwe, a u 1% problemy ze wzrokiem znacznie utrudniają lub wręcz uniemożliwiają wykonywanie codziennych czynności1.
• Nowa technologia nie poprawia statystyk. Przegląd 12 badań klinicznych, obejmujących także najnowszą technologię wavefront, która bierze pod uwagę kształt powierzchni oka i najmniejsze nawet odchylenia, wykazał, że 6 miesięcy po zabiegu 17,5% pacjentów zgłasza zjawisko "halo", 19,7% skarży się na blask i rozbłyski, 19,3% ma problemy z prowadzeniem samochodu w nocy, a 21% odczuwa suchość oczu2.
• Lekarze, którzy sami przeszli zabieg LASIK, nie są z niego zadowoleni. Jak pokazały rezultaty jednego z badań, 50% lekarzy, którzy poddali się procedurze LASIK, odczuwało podrażnienie oczu, 35% miało trudności z widzeniem w słabym oświetleniu, 43% skarżyło się na pojawiające się błyski, a 41% - na efekty "halo"3.
Brytyjskie Królewskie Kolegium Okulistów (RCO) wydało wytyczne precyzujące zakres umiejętności i doświadczenia niezbędny do wykonywania tego typu zabiegów. Zaleca w nich, by chirurdzy laserowi wykonywali przynajmniej 500 zabiegów rocznie, proponuje nawet harmonogram szkoleń.
Szkolenia te są jednak całkowicie dobrowolne, a wytyczne zostały dosłownie wykastrowane za sprawą gróźb prawnych ze strony przemysłu zabiegowego, broniącego swych wielomilionowych obrotów. Pani Rodoy jest w Wielkiej Brytanii w zasadzie samotną lobbystką, gdyż rząd wciąż ociąga się z podjęciem zdecydowanych kroków.
Bardzo możliwe, że problemem jest nie tylko brak doświadczenia operatorów. Na alarm bije Morris Waxler, który kierował działem sprzętu okulistycznego FDA w 1998 r., kiedy to FDA zaaprobowało pierwsze urządzenia do zabiegów laserowej korekcji wzroku LASIK. Obecnie twierdzi on, że chirurdzy laserowi i producenci sprzętu przesadzili z zapewnieniami o bezpieczeństwie tej procedury, zatajając przed nim i innymi członkami FDA dane o jej skutkach ubocznych poprzez niewłaściwie zaprojektowane badania kliniczne.
Wtórują mu dwaj inni pracownicy tej agencji, zarzucający FDA, że ugięła się pod naciskiem przemysłu, bagatelizując poważne niekorzystne skutki zabiegów (takie jak powodujące potencjalną niepełnosprawność upośledzenie widzenia w nocy, skrajna suchość oczu i zamglone widzenie) i uznała je za zwykłe "powikłania", by uniknąć przekroczenia górnej granicy akceptowalnego odsetka niekorzystnych skutków ubocznych po laserowej korekcji wzroku. Oznacza to, że pacjentów z poważnie osłabioną rogówką - mogącą praktycznie doprowadzić do ślepoty - często przekonuje się, że cierpią na "stożek rogówki" - schorzenie o zbliżonych objawach, lecz występujące w sposób naturalny.
Laserowa chirurgia oka przedstawiana jest w tak korzystnym świetle, że pacjenci są mniej skłonni do poszukiwania na własną rękę wiedzy o tych procedurach (z wyjątkiem znalezienia najniższej ceny) niż o wszelkich innych dostępnych zabiegach chirurgicznych. Tak wynika z analizy przeprowadzonej w 2002 r. przez brytyjską Komisję Konkurencji, która wykryła tę tendencję, badając przejęcie jednej z popularnych sieci przez inną.
Większość pacjentów wyraża zgodę na zabieg laserowej korekcji wzroku, nie wiedząc, na czym on polega, jakie doświadczenie ma wykonujący go chirurg i czy jest z nim związane jakieś ryzyko. Wiele osób nakłanianych jest do poddania się zabiegowi w dniu konsultacji, po rozmowie jedynie z asystentem, zamiast z chirurgiem, a już z pewnością nie z tym chirurgiem, który będzie wykonywał korekcję.
Instrukcje firmowe Optical Express zaleca szczegółowo, jak personel przyjmujący klientów powinien "przejąć nad nimi kontrolę", ponaglając ich, by poddali się zabiegowi "tu i teraz"4. Oto, co musisz wziąć pod uwagę, zanim laser zostanie wycelowany w okolicę Twych gałek ocznych.
Czego nie powiedzą Ci w popularnym gabinecie
• Powikłania po laserowej korekcji wzroku nie są rzadkością. Królewskie Kolegium szacuje, że dotykają prawie 5% osób - a jest to bardzo ostrożny szacunek. Jak twierdzi poszkodowana przez zabieg Amerykanka Paula Cofer, co najmniej 7 Amerykanów popełniło samobójstwo z powodu straszliwie nieudanego zabiegu LASIK, 2 inne osoby usiłowały odebrać sobie życie, a niezliczeni pacjenci mają myśli samobójcze.
• Po zabiegu Twoja rogówka może systematycznie się osłabiać. Nawet 40% przypadków zastosowania techniki laserowej korekcji wzroku LASIK wiąże się z osłabieniem rogówki5. U niektórych pacjentów osłabiona rogówka powróci do początkowego kształtu - ponownie czyniąc ich krótkowidzami6. Krótkowzroczność może też systematycznie pogarszać się. W ciężkich przypadkach rogówka ulega wypaczeniu, wywołując pozabiegową ektazję (rozstrzeń rogówki), tak mocno zniekształcającą obraz, że pacjenci uznawani są za niewidomych w świetle przepisów.
Bibliografia
- www.fda.gov/MedicalDevices/ProductsandMedicalProcedures/SurgeryandLifeSupport/LASIK/ucm190291.htm
- Cornea, 2007; 26: 246–54
- J Cataract Refract Surg, 2014; 40: 395–402
- The Guardian, 20 September 2014 (online)
- Lancet, 2003; 361: 1225–6
- Ophthalmology, 2001; 108: 666–72; Klin Monbl Augenheilkd, 2011; 228: 704–11
- Ophthalmology, 2003; 110: 503–10
- Nippon Ganka Gakkai Zasshi, 2003; 107: 249–56
- Am J Ophthalmol, 2001; 132: 1–7
- Am J Ophthalmol, 1999; 128: 588–94; Yonsei Med J, 2000; 41: 404–6; Am J Ophthalmol, 2001; 131: 666–7
- Am J Ophthalmol, 2000; 129: 668–71
- Boxer Wachler BS. 'LASIK Risks and Complications'; www.allaboutvision.com/visionsurgery/lasik_complication_1.htm
- Eur J Ophthalmol, 2003; 13: 139–45
- J Cataract Refract Surg, 2007; 33: 1120-2
• Możliwa jest infekcja oczu, nawet do półtora roku po zabiegu, powodująca zapalenie rogówki i mogąca grozić utratą wzroku7.
• Odzyskanie ostrości widzenia może trwać dość długo, a zmętnienie rogówki może się utrzymywać8.
• Możesz cierpieć na suchość oczu, a wydzielanie łez może zostać trwale zaburzone9. Dr Anat Galor, chirurg z instytutu okulistycznego Bascom Palmer Eye Institute na Florydzie, ocenia, że 20-30% pacjentów po zabiegu LASIK odczuwa bolesną lub swędzącą suchość oczu, którą można leczyć, ale u 5% wystąpi poważny zespół suchego oka - trwały stan znacznego dyskomfortu, wymagający ciągłego używania kropli do oczu lub gogli nawilżających. Blisko 1% pacjentów, według szacunków dr Galor, nie będzie zdolnych do normalnego funkcjonowania w wyniku tego schorzenia.
• Może wystąpić odwarstwienie siatkówki, zez oraz uszkodzenie plamki żółtej10.
• Możesz doznać uszkodzenia nerwu wzrokowego, co w trwały sposób upośledzi widzenie11.
• Powikłania chirurgiczne mogą zamienić prosty przypadek krótkowzroczności w astygmatyzm nieregularny (odkształcenie rogówki), powodując trwałe rozmycie lub zniekształcenie obrazu12.
• Możesz całkowicie stracić wzrok w wyniku powikłań. W badaniu obejmującym 24 powikłania 13 z nich wystąpiło w trakcie trwania zabiegu laserowej korekcji wzroku. W podsumowaniu badacze stwierdzili, że sama technika zabiegu może spowodować poważne powikłania prowadzące do utraty wzroku, tak jak miało to miejsce u piosenkarki Mel B (patrz ramka)13.
• Mogą nastąpić upośledzenie widzenia w nocy i utrata wrażliwości na kontrast obrazu, co utrudni rozróżnianie obiektów umieszczonych na tle o zbliżonym kolorze14.
• Do niektórych czynności być może i tak będziesz potrzebować okularów, ostrzega David Gartry, a Twoje oczy będą nadal zmieniać się wraz z wiekiem.
I na koniec: nie możesz wrócić i poprosić o poprawienie nieudanego zabiegu, tak jak to bywa w innych przypadkach chirurgicznych. "Laser może oczywiście usunąć tkankę rogówki, ale żadna technologia nie może przywrócić jej na miejsce", czytamy na stronie internetowej Lasik Complications.
Jedynym ratunkiem może być skonsultowanie się z optometrystą, który specjalizuje się w leczeniu pacjentów z powikłaniami po refrakcyjnej chirurgii oka i może dobrać specjalnie wykonane soczewki kontaktowe, takie jak soczewki twardówkowe.
