Nasze magazyny
Zdrowe zakupy
Przywykliśmy, że z chwilą postawienia diagnozy ta cywilizacyjna choroba metaboliczna, charakteryzująca się podwyższonym stężeniem cukru we krwi, stanie się naszym dożywotnim przekleństwem. Z takim przekonaniem żyje w Polsce blisko 2,7 mln diabetyków w wieku 20-79 lat. Tymczasem naukowcy coraz głośniej mówią, że rozwój choroby można zatrzymać, a nawet cofnąć dzięki odpowiedniej diecie.
Naukowcy coraz głośniej mówią, że rozwój cukrzycy można zatrzymać, a nawet cofnąć dzięki odpowiedniej diecie.
Zajmujący się metabolizmem prof. Roy Taylor z Uniwersytetu Newcastle opracował 2-etapowy program żywieniowy. Obejmuje on 8-tygodniową restrykcyjną dietę (zaledwie 600-700 kcal dziennie), zawierającą dietetyczne koktajle do picia i pewną ilość warzyw oraz trwający pół roku niskokaloryczny jadłospis. Naukowiec przetestował go na 30 diabetykach, którzy zdecydowali się na czas eksperymentu (8 miesięcy) odstawić wszelkie leki przeciwcukrzycowe oraz insulinę1.Wszyscy uczestnicy stracili na wadze – przeciętnie 14 kg – a u 13 osób cofnęła się cukrzyca i pozostali zdrowi przez wiele miesięcy po zakończeniu badania.
Najlepsze zioła i rośliny dla cukrzyków
Choć istnieje cały szereg leków przeciwko cukrzycy typu 2 o rozmaitych mechanizmach działania, to jednak mają one wiele niedostatków. Wywołują niepożądane skutki uboczne, takie jak dolegliwości trawienne, obrzęki i wymioty, a przy długotrwałym stosowaniu mogą nawet pogarszać stan pacjenta. Często istnieją też przeciwwskazania dla ich stosowania, np. przy współistniejących chorobach nerek, wątroby czy serca. Tymczasem słodką chorobę można leczyć niefarmakologicznie – wiele roślin obfituje w związki bioaktywne o działaniu przeciwcukrzycowym, niewywołujące skutków ubocznych.
- Cynamonowiec (Cinnamomum) słynie nie tylko z tego, że jest jedną najpopularniejszych przypraw. Pozyskana z niego kora ma przede wszystkim działanie hipoglikemiczne. Metaanaliza 10 randomizowanych badań z grupą kontrolną wykazała, że spożycie cynamonu wiąże się ze statystycznie znaczącym obniżeniem poziomu glukozy na czczo. Spadek ten był wprawdzie mniejszy niż przy zastosowaniu monoterapii metforminą, lecz nieco większy niż uzyskiwany za pomocą nowych leków doustnych, takich jak sitagliptyna2. Cynamon odgrywa znaczącą rolę w fosforylacji białek sygnałowych (wzmacniając w ten sposób sygnalizację insulinową), a także zwiększa ekspresję wrażliwych na insulinę transporterów glukozy, co powoduje lepszy wychwyt glukozy w komórkach, a w rezultacie – zmniejszenie oporności insulinowej. Obniża także całkowity poziom cholesterolu, poziom cholesterolu LDL oraz poziom trójglicerydów, a podwyższa poziom „dobrego” cholesterolu HDL. Oprócz tego ma działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające.
Cynamon obniża całkowity poziom cholesterolu, poziom cholesterolu LDL oraz poziom trójglicerydów, a podwyższa poziom „dobrego” cholesterolu HDL, ma działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające.
- Berberyna – alkaloid izochinolinowy, występujący m.in. w mahonii pospolitej (Mahonia aquifolium), berberysie (Berberis), gorzkniku kanadyjskim (Hydrastis canadensis) i coptis (Coptis chinensis) – ma podobne działanie jak cynamon. Metaanaliza 14 badań pokazała, że obniża poziom glukozy we krwi na czczo w stopniu porównywalnym do metforminy, glipizydu i rozyglitazonu, obniżając jednocześnie w umiarkowanym stopniu poziom lipidów. Może ona być stosowana równolegle ze standardowymi lekami: metforminą, glipizydem, glimepirydem i rozyglitazonem3.
Berberyna wywiera wpływ na metabolizm glukozy poprzez stymulowanie glikolizy (rozkładu glukozy na cząsteczki pirogronianu) drogą zwiększania aktywności glukokinazy (enzymu uczestniczącego w metabolizmie glukozy), zwiększania wydzielania insuliny oraz tłumienia glukoneogenezy i adipogenezy. Glukoneogeneza to zachodzący w wątrobie proces wytwarzania glukozy z niecukrowych związków prekursorowych (np. aminokwasów, glicerolu i mleczanu), który można traktować jako proces przeciwny do glikolizy. U osób chorych na cukrzycę proces ten jest niepożądany, gdyż może sprzyjać podwyższaniu poziomu glukozy we krwi. Adipogeneza z kolei to proces tworzenia tkanki tłuszczowej, a, jak wiadomo, nadmierna jej ilość może przyczyniać się do oporności insulinowej. Berberyna obniża ekspresję enzymów adipogenezy, przez co tłumi ścieżkę biosyntezy kwasów tłuszczowych, będącą jednym z czynników oporności insulinowej4.
- Gurmar (Gymnema sylvestre) – pnącze z tropikalnych i subtropikalnych regionów Azji, tradycyjnie stosowane w medycynie ajurwedyjskiej – także ma zdolność ochrony i regeneracji komórek beta w trzustce. W jednym z badań podawanie ekstraktu z liści gurmaru szczurom z cukrzycą typu 1 przyniosło podwojenie ilości wysepek i komórek beta w ich trzustkach, a także uregulowanie poziomu glukozy poprzez zwiększenie stężenia insuliny we krwi5. Nie ustalono jednak, na ile wzrost poziomu endogennej insuliny był wynikiem regeneracji komórek beta, a na ile działania sekretagogicznego rośliny.
W jednym z badań pacjentom przyjmującym konwencjonalne doustne leki hipoglikemiczne podawano również 400 mg gurmaru dziennie. Po 18-20 miesiącach nastąpiło znaczne obniżenie poziomu glukozy we krwi, co umożliwiło większości pacjentów zmniejszenie dawek przyjmowanych leków, a 5 spośród 22 uczestników badania było w stanie całkowicie odstawić leki6. - Morwa biała (Morus alba) wpływa zarówno bezpośrednio na oporność insulinową i metabolizm glukozy, jak i pośrednio na inne czynniki predestynujące do rozwoju cukrzycy typu 2. Zawarte w liściach tej rośliny flawonoidy, polifenole, alkaloidy i polisacharydy mają zdolność zmniejszania oporności insulinowej, co potwierdzają badania prowadzone na modelach zwierzęcych, m.in. na cukrzycowych szczurach7. Aktywne składniki liści morwy mogą także regulować poziom glukozy we krwi poprzez hamowanie aktywności alfa-glukozydazy i alfa-amylazy, w wyniku czego spowolnione zostaje trawienie węglowodanów i wchłanianie glukozy w jelicie cienkim, co obniża hiperglikemię po posiłku. Wyróżnia się pod tym względem alkaloid 1-DNJ, który hamuje działanie alfa-glukozydazy w stopniu porównywalnym z lekami przeciwcukrzycowymi: akarbozą, woglibozą i miglitolem8.
Napar z liści morwy można przygotować, zalewając 1 g suszonych liści 100 ml wrzącej wody i zaparzając przez 5 min.
- Kozieradka pospolita (Trigonella foenum-graecum) to jednoroczna roślina zielna, której nasiona obfitują w substancje czynne o działaniu hipoglikemicznym, a także przeciwzapalnym, przeciwnowotworowym, neuroochronnym, przeciwdrobnoustrojowym. Jak pokazują badania, nasiona kozieradki mają własności przeciwcukrzycowe, polegające na wydłużaniu czasu trawienia i obniżaniu wchłaniania glukozy w jelicie cienkim dzięki znacznej ilości zawartego w nich błonnika. Spowolnienie metabolizmu glukozy zmniejsza jej skoki po posiłku. Kozieradka ma również zdolność chronienia i regeneracji komórek beta trzustki i może podnosić poziom insuliny w surowicy krwi (w wyniku regeneracji komórek beta lub stymulacji wydzielania insuliny przez funkcjonujące jeszcze komórki). Sprzyja produkcji glikogenu w wątrobie i w mięśniach (czyli wiązaniu glukozy z krwi, co obniża jej poziom), a także może zwiększać wrażliwość insulinową poprzez poprawę metabolizmu glukozy w tkankach obwodowych9. Zalecana dawka nasion kozieradki wynosi 5-25 g do każdego posiłku10.
Nasiona kozieradki obfitują w substancje czynne o działaniu hipoglikemicznym, a także przeciwzapalnym, przeciwnowotworowym, neuroochronnym, przeciwdrobnoustrojowym. Jak pokazują badania, nasiona kozieradki mają własności przeciwcukrzycowe, polegające na wydłużaniu czasu trawienia i obniżaniu wchłaniania glukozy w jelicie cienkim dzięki znacznej ilości zawartego w nich błonnika
- Przepękla ogórkowata (Momordica charantia), znana także jako gorzki melon, poza działaniem hipoglikemicznym wykazuje m.in. właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwpasożytnicze, neuroochronne i przeciwrakowe. Wśród wielu substancji czynnych, wyizolowanych z owoców przepękli, znajduje się też białko wiążące się z receptorami insulinowymi, dzięki czemu działa ono synergistycznie z insuliną i może wpływać na zwiększenie wychwytu glukozy11. Ekstrakty z owoców przepękli mogą również spowalniać wchłanianie glukozy w jelitach poprzez hamowanie działania enzymów rozkładających cukry złożone: alfa-amylazy i alfa-glukozydazy, a skuteczność przepękli w tym zakresie jest porównywalna do akarbozy – leku przeciwcukrzycowego, działającego na tej samej zasadzie12.
- Cebula (Allium cepa) również odznacza się skutecznym działaniem przeciwcukrzycowym. W badaniu na szczurach 1-procentowy alkoholowy ekstrakt z suchych łupin cebuli wykazał skuteczność hipoglikemiczną porównywalną z lekami przeciwcukrzycowymi. Poza tym odnotowano znaczący wzrost poziomu glikogenu w wątrobie i mięśniach szkieletowych, a także zwiększenie ekspresji receptorów i transporterów insulinowych, co wpływa na lepszy wychwyt glukozy przez tkanki obwodowe. Co ciekawe, ekstrakt z łupin miał ogólnie wyższą skuteczność niż jego najważniejszy składnik – kwercetyna – gdyż cebula zawiera oprócz niej jeszcze ponad 20 innych flawonoidów, które mogą działać synergistycznie13.
Chwasty obniżające poziom glukozy
Wśród wielu roślin i chwastów rosnących na łąkach i polanach, znajdziemy również takie, które obniżają poziom glukozy we krwi
- Krwawnik pospolity (Achillea millefollium) W badaniach na zwierzęcych modelach cukrzycy ekstrakt z krwawnika obniżał poziom glukozy poprzez hamowanie działania alfa-glukozydazy (rozkładającej węglowodany złożone do cukrów prostych), zwiększanie wydzielania insuliny (działanie sekretagogiczne), a także potencjalne uwrażliwianie na insulinę14.
- Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) obniża poziom glukozy we krwi za pośrednictwem 3 mechanizmów: poprawia wychwyt glukozy w komórkach mięśniowych, stymuluje produkcję insuliny w komórkach trzustki oraz hamuje działanie alfa-amylazy, spowalniając rozkład węglowodanów w jelitach. Ma również działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne15.
- Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) Wodny ekstrakt z korzenia mniszka lekarskiego obniża poziom glukozy, zwiększając jej wychwyt w komórkach docelowych poprzez aktywację ścieżki sygnałowej insuliny i stymulację transportu glukozy. Jak sugerują badacze, zwiększa on też wychwyt glukozy w wątrobie, co normalizuje jej poziom we krwi i umożliwia jej późniejsze uwalnianie w miarę potrzeby16.
- Czarnuszka siewna (Nigella sativa) Jak wykazał przegląd badań, u osób z cukrzycą przyjmujących standardowe leki przeciwcukrzycowe podawanie czarnuszki (w postaci oleju 2 x 2,5 ml dziennie, mielonych nasion 1-3 g dziennie lub ekstraktu) przynosiło znaczące obniżenie poziomu glukozy na czczo i po posiłku, zmniejszenie oporności insulinowej i poprawę funkcjonowania komórek beta w trzustce. Zawarty w oleju z czarnuszki tymochinon hamuje ekspresję enzymów uczestniczących w glukoneogenezie i zmniejsza wchłanianie glukozy w jelicie, a także ma działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne17.
Bibliografia
- Diabetes Care, 2016; 39: 808-15
- Ann Fam Med 2013; 11:452-9
- Evid Based Complement Alternat Med 2012;2012:591654
- Metabolism. 2008, 57, 712-7
- J Ethnopharmacol 1990;30:265-79
- J Ethnopharmacol. 1990;30(3):295-300
- Pharm. Biol. 54 (11), 2685-91
- Front. Pharmacol. 14:1045309
- Medicina 2023, 59, 248
- Alternative and Complementary Therapies 21(1):32- 38
- Journal of Agricultural and Food Chemistry, t. 62, nr 36, ss. 8952-61, 2014
- BMC Complementary and Alternative Medicine, t. 16, nr Suppl 1, s. 185, 2016
- Nutrition & Metabolism 2011 8:18
- Journal of Ethnopharmacology 212 (2018): 1-7
- J Diabetes Metab Disord. 2022 Jan 13;21(1):931-40
- September 2020, Current Issues in Pharmacy and Medical Sciences 33(3):168-175
- Int J Environ Res Public Health. 2019 Dec 5;16(24):4911
