Jak pokonać zmęczenie nadnerczy?

Profesor Hans Selye (1907-1982), węgiersko-kanadyjski en­dokrynolog, jako pierwszy zajął się fizjologicznym i pato­logicznym podłożem stresu oraz sposobem, w jaki reaguje na niego organizm. Opisał on powstający w wyniku stresu obraz patologiczny, który nazwał „ogólnym zespołem adaptacyjnym”. Chociaż termin stres, czyli „naprężenie”, powszechnie używany był w fizyce, Selye wprowadził go do medycyny dla opisania „niespecyficznej reakcji organizmu na jakiekolwiek wyzwania”.

Jak stres wpływa na nasze nadnercza?

Profesor Hans Selye odkrył, że w przypadku krótkotrwałego stresu u pacjen­tów występuje obrzęk nadnerczy, gdyż narządy te zwiększają produkcję i wydzielanie hormonów. Jednakże w przypad­ku nieustającego, długotrwałego stresu, jak odkrył, gruczoły nadnerczy kurczą się i zmniejsza się ich aktywność, podob­nie jak układu odpornościowego, później dochodzi do silne­go spadku wagi, a kulminacją takiego stanu jest śmierć.

Patologiczny obraz opisany przez Selye’a był taki sam bez wzglę­du na rodzaj stresora: zarówno przy potężnej infekcji, braku snu, narażeniu na chłód, przewlekłym bólu, stresie emocjonalnym, gło­dowaniu, izolacji społecznej, jak i przy trudnościach finansowych oraz wielu innych sytuacjach. Był to rzeczywiście „zespół ogólny”.

Profesor Selye opisał to, co widział, lecz nie opisał mechanizmu leżącego u podłoża tych objawów. Porównał ludzkie doświadcze­nia do samochodu, który, jadąc, stopniowo ulega zużyciu: gruczoły nadnerczy powiększają się w reakcji na ostry stres, a wraz z od­poczynkiem goją się i naprawiają, lecz w warunkach wypalenia po przewlekłym, nieustającym stresie kurczą się do stanu atrofii. Dziś, jak sądzę, możemy wyjaśnić to w kategoriach mechanizmów dostarczania energii.

Jeżeli energia nie jest dostępna, w krótkim czasie, nie możemy jej zużywać, ponieważ jeśli wydatek energii przewyższy jej podaż, umrzemy. Nie będzie energii do napędzania serca i innych narządów. W taki właśnie sposób umarł pierwszy maratończyk, grecki posłaniec imieniem Filippides, który przebiegł drogę z pola bitewnego pod Maratonem do Aten po bi­twie z Persami, by przekazać radosną wieść o zwycięstwie. Starczyło mu energii, by wykrzyknąć „Zwyciężyliśmy!”, lecz w tym samym momencie upadł i zmarł. Nadmiernie wy­czerpał swe rezerwy energii.

Aby uchronić nas wszyst­kich od śmierci z powodu nadmiernego wydatku ener­gii, jaka spotkała heroicz­nego Greka, ciało wytwarza przykre objawy. Muszą być one bardzo nieprzy­jemne – w przeciwnym razie moglibyśmy je zi­gnorować i w dalszym ciągu zużywać energię.

Czym są nadnercza i jaką funkcję pełnią?

Nadnercza są „skrzynią biegów” „naszego samochodu”, od­powiedzialną za dopasowanie podaży energii i zapotrzebo­wania na nią. Dodatkowo odpowiadają one za kontrolowanie ilości stanów zapalnych w organizmie. Osiągają to poprzez wydzielanie adrenaliny (w odpowiedzi krótkoterminowej, mierzonej w sekundach i minutach), a następnie kortyzolu (w odpowiedzi o średnim czasie trwania, mierzonym w mi­nutach i godzinach), a wreszcie DHEA (dehydroepiandroste­ronu, hormonu stresu o dłuższej perspektywie czasowej).

Hans Selye wykazał, że jeśli szczury poddane są stre­sowi, ich nadnercza powiększają się, by produkować więcej hormonów stresu (włącznie z kortyzolem i DHEA), co pozwala gryzoniom radzić sobie z napięciem. Jeżeli za­pewni im się przerwę i odpoczynek, wtedy ich nadnercza powracają do normalnej wielkości i odzyskują zdrowie. Jeżeli jednak szczury są poddawane stresowi bez prze­rwy i bez odpoczynku, przez pewien czas będą pozornie w dobrym stanie, lecz później nagle upadną i umrą. Gdy Selye oglądał nadnercza w tej fazie, były one skurczone. Nadnercza są odpowiedzialne za hormonalną reak­cję organizmu na stres. Wytwarzają adrenalinę, która stymuluje natychmiastową odpowiedź hormonal­ną na ten stan (reakcję „walcz lub uciekaj”), oraz kor­tyzol i DHEA, które wytwarzają, odpowiednio, krót­ko- i długoterminowe odpowiedzi hormonalne.

Gdy nadnercza stają się wyczerpane, rozwija się prze­wlekłe zmęczenie, a testy funkcjonowania nadnerczy wykazują zazwyczaj niskie poziomy kortyzolu i DHEA. Dehydroepiandrosteron dopiero od niedawna jest przed­miotem badań naukowych, ponieważ nie uznawano go dotąd za związek pełniący jakieś istotne funkcje. Synteza wszystkich hormonów steroidowych rozpoczyna się od cholesterolu. Pierwszy krok biochemiczny odbywa się w mitochondriach, gdzie następuje jego przekształcenie w hormon o nazwie pregnenolon. Organizm może następnie wybrać ścieżkę od pregnenolonu do trybu stresu, czyli trybu katabolicznego (do kortyzolu) lub do trybu odbudowy (hormo­nów anabolicznych, takich jak DHEA, testosteron i estrogen).

Jak zdiagnozować osłabienie funkcji nadnerczy?

Lekarze medycyny głównego nurtu nigdy nie diagnozują zmęczenia tych organów. Rozpo­znają jedynie całkowitą niewydolność nad­nerczy, czyli chorobę Addisona, i diagnozują ją na podstawie bardzo niskiego poziomu kortyzolu w surowicy krwi oraz krótkiego te­stu z Synacthenem – pokazującego poziom, do jakiego wzrasta stężenie kortyzolu w suro­wicy w odpowiedzi na pobudzenie nadnerczy hormonem adrenokortykotropowym (ACTH).

Jednakże całkowita niewydolność nadner­czy zdarza się rzadko, podczas gdy osłabienie ich funkcji występuje często. Jest to kolejna sytuacja medyczna, w której trzeba w znacz­nej mierze zająć się problemem samodziel­nie, najlepiej wraz z dobrym naturopatą. Także i w tym przypadku diagnoza jest hipotezą opartą na kilku z poniższych objawów, oznak i te­stów, a potwierdzaną przez odpowiedź na leczenie.

Objawy niskiej podaży energii

Ponieważ nad­nercza stanowią zasadniczą część mechani­zmów dostarczania energii, ich zmęczeniu mogą towarzyszyć wszystkie objawy niedo­statecznej podaży energii. Użyteczną miarą kliniczną całkowitej wydaj­ności mechanizmów dostarczania energii jest wewnętrzna temperatura ciała. Ma to w pełni racjonalne uzasadnienie. Zarówno wygło­dzenie, jak i niewydolność mitochondrialna, także niedoczynność tarczycy i nadnerczy objawiają się niską temperaturą wewnętrz­ną, a by ją znormalizować, należy zająć się wszystkimi aspektami dostarczania energii.

Typ sowy: Tym, co nas budzi, jest kombinacja adrenaliny i kortyzolu. Oznacza to, że osoba, u której o późnej porze następują wyrzuty adre­naliny i kortyzolu, odzyska aktywność życiową dopiero późnym popołudniem lub wieczorem.

Jak objawia się zmęczenie nadnerczy?

Gdy gruczoły nadnerczy stają się zmęczo­ne, poziomy hormonów, które mierzymy klinicznie, spadają w określonej kolejno­ści – najpierw hormony płciowe, potem dehydroepiandrosteron (DHEA), następ­nie kortyzol, a wreszcie adrenalina. W normalnej sytuacji stymulujące działa­nie adrenaliny łagodzone jest przez kortyzol i DHEA. Nie dzieje się tak jednak w przypadku zmęczenia nadnerczy, co, jak podejrzewam, jest mechanizmem stojącym za objawem „czujny, lecz zmęczony”, z niezdolnością do zasypiania, złą jakością snu i przesadnym odruchem zaskoczenia.

• Zaburzenia równowagi soli i wody: Zmęczenie nadnerczy może wią­zać się z chęcią spożywania soli, tendencją do odwodnienia, a moż­liwe, że również z częstością od­dawania moczu, tendencją do ni­skiego ciśnienia krwi i skurczów mięśni. Regulacja równowagi soli i wody następuje za pośrednic­twem hormonów steroidowych, znanych jako mineralokortykoidy.
• Stan zapalny: Hormony nadner­czy kontrolują stany zapalne w organizmie. Przy zmęczeniu nadnerczy występuje skłonność do schorzeń zapalnych, takich jak alergie i choroby autoimmu­nologiczne, wraz z podwyższo­ną podatnością na infekcje.
• Test obciążenia nadnerczy (ze śli­ny): Ten test mierzy poziomy kortyzolu i DHEA (oraz melato­niny – na życzenie) w przeciągu doby. Jest to najbardziej przy­datny test funkcjonowania nad­nerczy, ponieważ jest dokładny (i prawdopodobnie lepszy niż testy krwi, ponieważ wyniki tych ostatnich są wypaczone przez wiązanie białek i lęk towarzyszą­cy poddaniu się badaniu krwi). W normalnej sytuacji oczekuje się wysokich poziomów kortyzolu i DHEA rano oraz ich spadku z bie­giem dnia. Poziom DHEA powinien być współmierny do kortyzolu.

Jak leczyć nadnercza?

Leczenie składa się z 2 podstawowych kroków. Najpierw zdejmij obciążenie z nad­nerczy i odżyw je. Następnie zmniejsz ilość pracy, jaką muszą wykonywać, za pomocą ziół i suplementów nadnerczowych.

Redukcja obciążenia i odżywianie

Zasadniczo nadnercza męczą się, ponieważ organizmowi brakuje energii, by sprostać stawianym mu wymaganiom. Na krótką metę wiele można osiągnąć dzięki adrenalinie, lecz nie da się takiego stanu utrzymywać długo­terminowo. Poszukaj sposobów zmniejsze­nia wymagań w swym życiu – żywieniowych, fizycznych, umysłowych, emocjonalnych, finansowych, społecznych itd. Źródłem największego stresu są uzależnienia: wę­glowodany, kofeina, alkohol, nikotyna itp.

Zioła i suplementy nadnerczowe

Niestety, nie ma tu ustalonych, szyb­kich reguł. Doboru właściwych preparatów dokonuje się zasadniczo metodą prób i błędów. Środki, jakich możesz spró­bować, być może w kombinacji, to:

• ashwagandha: zacznij od 1 g (nie­którzy biorą do 4 g dziennie),
• żeń-szeń: 1-3 g sproszkowanego korzenia,
• sproszkowane nadnercza wo­łowe: kora, 150-450 mg,
• pregnenolon: najbardziej podstawo­wy z hormonów nadnerczy, nazywany także hormonem pamięci (pisząc „pod­stawowy”, mam na myśli, że to z niego syntetyzowane są kolejne
• hormony: DHEA, kortyzol, wszystkie hormony płciowe, aldosteron. Punktem wyjścia dla wszystkich jest cholesterol): 25-100 mg,
• DHEA: 25-100 mg.

Wszystkie powyższe suplementy na­leży przyjmować po przebudzeniu lub podzielone na 2 dawki, przyjmowane rano i w południe. Ma to na celu naśla­dowanie normalnego rytmu dobowego (24-godzinnego) hormonów nadnerczy.

Maść z kortyzonem

Kortyzol jest hormonem, na który istnieje największe zapotrzebowanie, a nadnercza produkują go preferencyjnie wobec wszyst­kich innych. Dlatego też maść z hydrokor­tyzonem 1%, 1-2 ml (10-20 mg), wcierana w skórę, jest często zadzi­wiająco pomocna w za­pewnianiu wsparcia tych gruczołów. Dawka jest fizjo­logiczna, nie następuje więc tłumienie ich funkcji. Maść można nabyć bez recepty.

Ryzyko rozleniwienia

Użycie któregokolwiek z powyższych pro­duktów w podanych dawkach nie tłumi funkcji nadnerczy. Ma raczej za zadanie „łatanie dziur” tam, gdzie one istnieją – w celu wsparcia organów podczas ich zdrowienia. Dzięki temu te sposoby leczenia są wyjątkowo bezpieczne.

Inaczej jest w przypadku lekarzy głównego nurtu, którzy przepisują hormony nadnerczy w ogromnych, niefizjolo­gicznych, tłumiących układ odpornościowy dawkach, wyłączających produkcję en­dogenną i wywołujących długo­trwałe, zagrażające zdrowiu skutki uboczne. Najpowszechniej używanym ste­roidem jest prednizolon (nie mylić z pregnenolonem!). Nawet dawka ste­roidów zawarta w lekach wziewnych na astmę, aerozolach do nosa i kremach do skóry może okazać się wystarczają­ca do stłumienia funkcji nadnerczy.

Nierównowaga soli i wody

Jeżeli wykazujesz objawy braku równo­wagi soli i wody, zacznij od zwiększenia ilości soli i tłuszczu w diecie, następnie dodaj 1-5 g sproszkowanego korzenia lukrecji (ale nie tej słodkiej, czarnej sub­stancji, sprzedawanej jako cukierki). To, którego z wyżej wymienionych prepa­ratów będziesz używać, zależy od odczytów Twej temperatury wewnętrznej i czynnika „Jak się czujesz?” Jak już wspomniano, jest to eksperyment prowadzony metodą prób i błędów, ale z pewnością wart spróbowania.

Monitorowanie użycia leków na nadnercza i tarczycę przy wykorzystaniu temperatury wewnętrznej

Jeżeli wszystkie mechanizmy dostar­czania energii działają dobrze, powin­niśmy mieć przeciętną, stabilną tem­peraturę wewnętrzną w wysokości 36,7-37,3°C. Jeżeli takiej nie mamy, powin­niśmy podjąć odpowiednie działania. Oceń to za pomocą termometru do skóry na podczerwień (bardzo szybkiego i łatwego w użyciu) w ciepłym pokoju (o tempera­turze, powiedzmy, 20°C), mie­rząc temperaturę kilka razy dziennie.

Interpretacja wyników musi brać pod uwagę to, że:

• Hormony tarczycy działają dłu­gotrwale i stanowią „obciążenie podstawowe”. Średnia tempera­tura wewnętrzna jest odbiciem funkcjonowania tarczycy.
• Hormony nadnerczy dzia­łają w ciągu sekund, minut i godzin. Przy idealnym dopasowaniu popytu i po­daży energii temperatura wewnętrzna ciała jest zadziwiająco stabilna. Możemy wykorzystywać wahania temperatury wewnętrznej do oceny funkcjonowania nadnerczy.

Jeżeli pomimo rozsądnej ilości wypo­czynku i odpowiednich dawek wsparcia nadnerczy (jak podano wyżej) nadal występują wyraźne wahania tempera­tury, może to wskazywać na aktywność układu odpornościowego, który próbuje uporać się z przewlekłą infekcją. Może to być użyteczną wskazówką w leczeniu pacjentów z mialgicznym zapaleniem mózgu i rdzenia (ME), cha­rakteryzujących się niedostateczną podażą energii i przewlekłym stanem zapalnym.

Odczyty temperatury pozwalają zrównoważyć niedoczynność tarczycy i nadnerczy, a w praktyce zajmujemy się obydwoma problemami jednocześnie, gdyż często one współistnieją. Zasadni­czo procedura wygląda następująco:

• Jeżeli temperatura wewnętrzna waha się „zbyt mocno” (co mierzy się rzeczywistymi fluktuacjami samej temperatury, ale należy tu uwzględ­nić także czynnik „Jak się czuję?”), wtedy nadnercza nie pełnią swej funkcji w sposób optymalny, a więc powinniśmy rozważyć wsparcie ich jednym lub kilkoma z podanych wy­żej suplementów: ziół, preparatów nadnerczowych, pregnenolonu itp.
• Jeżeli średnia temperatura wewnętrzna jest „zbyt niska” (powiedzmy, niższa niż 36,7°C, i uwzględniając czynnik „Jak się czuję?”), wtedy tarczyca nie pełni swej funkcji w sposób optymalny, a więc powinniśmy rozważyć wspar­cie jej preparatami z tkanki tarczycy.
• Jak już wspomniano, zazwyczaj ro­bimy te 2 rzeczy razem – często są one bowiem ze sobą powiązane.

Unikanie osobistego „niebezpiecznego zakrętu”

Pierwszym etapem wsparcia nadnerczy jest zdjęcie z nich obciążenia, ale nie na­leży zapominać, że dobrym sposobem zrobienia tego jest zapewnienie sobie czasem w życiu świetnej zabawy.

Jak wspomagać swój organizm na co dzień?

Dieta paleo-ketogeniczna

• wysoka zawartość tłuszczów, wysoka zawartość błonnika, bardzo mało węglowodanów
• produkty probiotyczne, takie jak kefir i kiszona kapusta
• brak produktów mlecznych i zbóż
• 2 posiłki dziennie bez przekąsek

Stosuj suplementy odżywcze – multiwitaminy, multiminerały i witaminę D

• Dobra multiwitamina plus dobry suplement multimineralny lub Sunshine Salt, 1 łyżeczka dziennie z posiłkiem oraz łyżka stołowa oleju konopnego

Zadbaj o sen

• Śpij 8-9 godz. między godz. 22 a 7 rano
• Zimą więcej, latem mniej

Ćwicz co najmniej raz w tygodniu, osiągając granicę możliwości

• Ćwiczenia anaerobowe wytwarzają kwas mlekowy i stymulują rozwój nowych włókien mięśniowych oraz nowych mitochondriów

Zioła, przyprawy i grzyby do gotowania

• Do przygotowywanych posiłków stosuj ulubione zioła, przyprawy oraz grzyby, i to w dużych ilościach
• Jeżeli problemem jest zmęczenie, zajmij się najlepiej, jak potrafisz mechanizmami zaopatrzenia w energię
• Zajrzyj do książki pt. „Diagnosing and Treating Chronic Fatigue Syndrome and Myalgic Encephalitis: It’s Mitochondria, Not Hypochondria” (Hammersmith Books)

Ciepło i światło

• Trzymaj się ciepło, zażywaj kąpieli słonecznych przy każdej okazji

Używaj mózgu

• Przezorność: unikaj ryzykownych działań, takich jak seks bez zabezpieczeń
• Ostrożność: unikaj niepotrzebnych szczepień i podróżuj ostrożnie
• Przezorność: nie tłum objawów lekami; traktuj poważnie uszkodzenia skóry

Bardzo ważne jest, by wszystkie wymienione wyżej środki mieć pod ręką, i wtedy, przy pierw­szych oznakach jakiejkolwiek infekcji, wziąć wi­taminę C do ilości tolerowanej przez jelita oraz użyć jodyny do infekcji miejscowych, ponieważ:

• Bardzo szybko poczujesz się znacznie lepiej.
• Twój układ odpornościowy nie zostanie uaktywniony tak mocno, by potem nie mógł się wyłączyć. Bardzo wielu zgła­szających się do mnie pacjentów z mial­gicznym zapaleniem mózgu i rdzenia rozpoczęło chorobę od ostrej infekcji, z której nigdy nie wyzdrowieli – ich układ odpornościowy pozostał włączony.
• Im krótsza i mniej poważna jest ostra in­fekcja, tym mniejsze ryzyko włączenia nieodpowiedniej reakcji odpornościowej, takiej jak schorzenie autoimmunolo­giczne. Wiele wirusów powiązanych jest z tym lub innym rodzajem artretyzmu – np. z „reumatyzmem palindromicznym”, który uważam za alergię wirusową.
• Im krótsza i mniej poważna jest ostra in­fekcja, tym mniejsze ryzyko, że wywołujący ją drobnoustrój urządzi sobie w organi­zmie stałe siedlisko. Wiele przypadłości, od choroby Crohna i pewnych rodzajów raka po polimialgię oraz chorobę Parkinsona, napędzanych jest czynnikiem infekcyjnym.