Nasze magazyny
Każdego roku zawroty głowy pojawiają się u ok. 20% dorosłej populacji. Prawdopodobieństwo wystąpienia tego objawu wzrasta wraz z wiekiem. Kobiety są 2-3 razy bardziej narażone na doświadczenie zawrotów głowy niż mężczyźni. Przyczyn może być wiele - od błahych po bardzo poważne. Zamiast wpadać w panikę w ich powodu, trzeba dobrze im się przyjrzeć i jak najszybciej zdiagnozować.
Skąd biorą się zawroty głowy?
Zawroty głowy (vertigo, wrażenie wirowania odpowiadające tzw. zawrotom układowym) wyraźnie różnią się od uczucia niestabilności podłoża, falowania (traktowanego jako zawroty tzw. nieukładowe, dizziness). Charakteryzuje się je jako objaw występujący nagle i – równie często – nagle ustępujący po stosunkowo krótkim czasie kilku minut. Dr Josh Lurie, właściciel Fizjoterapeutycznego Centrum Równowagi w Northridge w Kalifornii w USA (bvcphysicaltherapy.com), opisuje różnicę między 2 wymienionymi wyżej zaburzeniami. Prawdziwe zawroty głowy to uczucie, że pokój wokół wiruje. Jest bardzo intensywne, osłabiające i krótkotrwałe.
Osoba doświadczająca tego objawu nie może wstać i często pojawia się on podczas przewracania się w łóżku. Tzw. nieukładowe zawroty występują raczej, gdy ktoś wstał naprawdę szybko, co powoduje uczucie gonitwy w głowie – z tym że (jak w przypadku tzw. układowych zawrotów) uczucie to niekonieczne ustępuje. Nasila się i słabnie w ciągu dnia. W zasadzie w przypadku układowych zawrotów wydaje się, że świat wokół wiruje. Nieukładowe odczuwa się w jej wnętrzu – tłumaczy specjalista.
Układowe zawroty głowy występują, gdy układ przedsionkowy – system integracji sensorycznej w uchu wewnętrznym – szwankuje wskutek choroby, infekcji, urazu lub czasem dziedzicznych problemów. Do tych ostatnich należy np. zespół Ushera, który negatywnie wpływa zarówno na słuch, jak i wzrok. Układ przedsionkowy to 1 z 3 systemów równowagi organizmu. Należy do nich też układ proprioceptywny, który odpowiada za koordynację bodźców czuciowych przepływających od stóp, nóg i przez stawy do mózgu. Umożliwia dostosowywanie się ciała do różnych rodzajów powierzchni, na której stoi. Ostatnim z systemów równowagi organizmu jest układ wzrokowy, który również wspomaga jej utrzymanie. Układ przedsionkowy jest trochę jak żyroskop w głowie. Zawsze utrzymuje ciało w stanie wyśrodkowanym i niezależnie od jego pozycji zawsze umożliwia rozróżnienie, który kierunek to góra, dół, prawo i lewo. Rolą układu równowagi jest utrzymanie wyważenia i pionowej pozycji ciała, a także – co jeszcze bardziej skomplikowane – koordynacja ruchów głowy i oczu – mówi Lurie, który jest doktorem fizjoterapii.
Jakie są przyczyny zawrotów głowy?
Istnieją 2 rodzaje układowych zawrotów głowy. Częściej występują te obwodowe, które wynikają z problemów w obrębie ucha wewnętrznego, lepiej znane pod nazwą zaburzeń układu przedsionkowego. Centralne układowe zawroty głowy mają swe źródło w ośrodkowym układzie nerwowym w wyniku choroby lub urazu mózgu. Obwodowe układowe zawroty głowy dość często mają szybki początek wskutek zmian pozycji podczas leżenia i równie szybko mogą ustępować, jak również utrzymywać się nieprzerwanie miesiącami. Obwodowym układowym zawrotom głowy często towarzyszą nudności, wymioty, pocenie się, szumy uszne (dzwonienie w uszach) i zaburzenia słuchu. Jeśli podstawową przyczynę stanowi infekcja ucha wewnętrznego, mogą występować ból oraz uczucie zapchania lub blokady ucha. Oto główne przyczyny obwodowych układowych zawrotów głowy:
- Zaburzenia układu przedsionkowego, czyli ograniczenie zdolności ucha wewnętrznego do utrzymywania równowagi, które może być jednostronne (unilateralne) bądź obejmować oboje uszu. Obustronne tego rodzaju dysfunkcje trudniej leczyć, ponieważ terapia opiera się na treningu innych układów organizmu, takich jak odruch przedsionkowo-oczny, w zakresie wyczuwania ruchów głowy, a następnie ich koordynacji z kompensującymi je oczami.
- Zapalenie ucha wewnętrznego, często powodowane przez wirusy (i niektóre leki), któremu mogą towarzyszyć szumy uszne oraz zaburzenia czy utrata słuchu.
- Zapalenie błędnika, obejmujące część przedsionkową nerwu słuchowego.
- Schwannoma nerwu przedsionkowo-ślimakowego, czyli nerwiak akustyczny, to niezłośliwy i przeważnie wolno rozwijający się guz na nerwie przedsionkowo-ślimakowym.
- Choroba Meniere’a nie została dobrze zrozumiana i uważa się, że powodują ją infekcje wirusowe, stres, kurczenie okolicznych naczyń krwionośnych i być może problemy autoimmunologiczne. Mogą jej towarzyszyć szumy uszne oraz utrata słuchu.
- Łagodne położeniowe zawroty głowy to najczęstsza przyczyna zawrotów głowy pochodzenia obwodowego i często najłatwiejsza do leczenia. Rozwijają się wskutek nagromadzenia niewielkich kryształków wapnia, które oddzielają się od normalnego miejsca występowania w uchu wewnętrznym. Łagodne położeniowe zawroty głowy mogą być również efektem nagromadzenia płynu w uchu wewnętrznym, infekcji wirusowej lub stanu zapalnego.
- Zespół przetok kanału półkolistego to nieprawidłowe ścieńczenie, perforacja lub niedomykalność jednego z kanałów kostnych w uchu wewnętrznym. Często towarzyszą mu zaburzenia równowagi i utrata słuchu.
Oto główne przyczyny centralnych układowych zawrotów głowy:
- urazowe uszkodzenie mózgu,
- nowotwory,
- infekcje,
- niedokrwienie (niedrożność tętnic) mózgu,
- stwardnienie rozsiane.
Uszkodzenie pnia mózgu może skutkować upośledzeniem odruchu przedsionkowo-ocznego – wówczas szybkość ruchu gałek ocznych nie współgra z ruchem głowy. Układowym zawrotom głowy często towarzyszą mgła umysłowa, oszołomienie, szumy uszne i utrata słuchu. W przypadku zarówno tych obwodowych, jak i centralnych mogą wystąpić:
- migrena przedsionkowa,
- ataki paniki z oszołomieniem.
Zawroty głowy - jak szybko zdiagnozować?
Niestety zaburzenia przedsionkowe, a zwłaszcza objaw w postaci zawrotów głowy, są często błędnie diagnozowane. Układowe zawroty głowy są nierzadko dyskredytowane jako halucynacje lub bagatelizowane jako objaw uboczny stanów lękowych i ataków paniki. W rezultacie przed ustaleniem faktycznego podłoża problemu wielu pacjentów udaje się do licznych lekarzy i otrzymuje różne diagnozy.
Dr Lurie twierdzi, że ok. 80% pacjentów, których konsultuje i u których diagnozuje łagodne położeniowe zawroty głowy, doznaje kompletnej ulgi dzięki zaledwie jednej sesji z wykorzystaniem manewru Epleya. Zgadza się z tym dr Anand. Często bardzo łatwo je leczyć. Łagodne położeniowe zawroty głowy można leczyć nawet na szpitalnym oddziale ratunkowym, ale trzeba umieć je zdiagnozować. Koniecznie trzeba uczyć naszych rezydentów i lekarzy rozpoznawać to zaburzenie – mówi specjalistka.
Kilka leków wydawanych z przepisu lekarza i niektóre dostępne bez recepty suplementy diety mogą wspomagać łagodzenie zawrotów głowy. Należy stosować preparaty bez GMO i konserwantów.
- Witamina D Badania wykazują, że jej suplementacja ogranicza występowanie łagodnych położeniowych zawrotów głowy u pacjentów, u których jej poziom jest poniżej normy. Sugerowana dawka: po badaniu stężenia witaminy D we krwi należy ją suplementować według potrzeb.
- Wyciąg z miłorzębu dwuklapowego Według jednego z badań roślina ta wspomaga redukcję zawrotów głowy skuteczniej niż betahistyna. Sugerowana dawka: 240 mg na dobę.
- Sproszkowany korzeń imbiru Jedno z badań wykazało, że może on redukować indukowane zawroty głowy. Sugerowana dawka: 750 mg na dobę.
Do kogo się udać po pomoc?
Dobrym początkiem prawidłowej diagnostyki przyczynowej zawrotów głowy jest otolaryngolog lub audiolog, który specjalizuje się w zaburzeniach słuchu i może przeprowadzić odpowiednie badania. Po postawieniu właściwego rozpoznania kolejnym krokiem jest praca z fizjoterapeutą wykwalifikowanym w łagodzeniu zawrotów głowy i wspomaganiu pacjentów w odzyskiwaniu równowagi i stabilności ciała.
Fizjoterapeuci oceniają pacjenta z funkcjonalnego punktu widzenia – to, jak się rusza, chodzi – co stanowi również część pracy audiologa. Audiolodzy używają jednak bardzo wyrafinowanych badań ukierunkowanych na różne elementy samego układu przedsionkowego. Czy ucho wewnętrzne jest w porządku? Czy funkcjonuje tak samo po obu stronach? Czy zaburzenia są obustronne? Czy układ przedsionkowy jest nadmiernie, czy zbyt mało aktywny? – tłumaczy dr Anand. Jak dodaje, naprawdę ważna jest historia pacjenta z zawrotami głowy.
Często jestem w stanie zawęzić moją diagnozę tylko na podstawie samego wywiadu. Jakie są objawy? Od jak dawna występują? Co je wywołuje? Czy pacjent cierpi na bóle głowy, nadwrażliwość na światło, dźwięk? Czy objawy wywołują tłumy, pewne pokarmy, leki? Wywiad jest niezwykle istotny w definiowaniu tego zaburzenia – wyjaśnia dr Anand.
Specjalistka opowiada historię muzyka, który zwrócił się do niej po pomoc z powodu zawrotów głowy, które czasami dopadały go podczas występów. Nikt nie mógł ustalić, co się działo. Przeszliśmy wszystkie nasze normalne protokoły i nic nie znaleźliśmy. Kazaliśmy mu więc przynieść jego gitarę i śpiewać, a my nagrywaliśmy i mierzyliśmy ruchy gałek ocznych. Okazało się, że pewne tonacje i częstotliwości powodowały oczopląs, który z kolei był związany z problemem z jego kanałem półkolistym górnym – opowiada dr Anand.
Stały ruch płynu w uchu wewnętrznym muzyka spowodował najwyraźniej obustronne zwężenie znajdujących się w nim maleńkich kanalików kostnych. Kiedy dr Anand zdiagnozowała u niego zespół przetoki kanału półkolistego, przeszedł udaną operację. Odczuł ogromną ulgę. Czasem ludziom potrzeba po prostu wiedzy, co się dzieje. Potrzebują wiedzieć, że nie wariują, że ktoś rozumie, przez co przechodzą, oraz że istnieją wyjaśnienie i możliwość leczenia. Samo to niezwykle uspokaja i przynosi wielu ludziom ulgę – mówi.
Rehabilitacja przedsionkowa/równowagi
To program ćwiczeń zaprojektowanych specjalnie dla pacjentów cierpiących na układowe i nieukładowe zawroty głowy oraz fizyczną niestabilność pod wpływem różnych bodźców ruchowych. Ma ona zredukować objawy, zwiększyć stabilność wzroku i usprawnić codzienne funkcjonowanie. Większość skutecznych programów rehabilitacyjnych – z jedną krótką sesją treningową lub ich większą liczbą każdego dnia – trwa co najmniej 3-6 miesięcy. Program rehabilitacji przedsionkowej/równowagi może uwzględniać manewry Epleya i Lemperta (rzadko stosuje się odwrócony manewr Epleya, ponieważ kryształki w kanałach ucha wewnętrznego rzadko docierają aż do kanału przedniego). Manewry pozycyjne, które wywołują lub wstępnie zaostrzają zawroty głowy, wspomagają organizm w uczeniu się utrzymywania równowagi i przystosowywania do pobudzających czynników środowiskowych. Standardem są także treningi równoważne i siłowe.
Jakie narzędzia diagnostyczne są pomocne przy zawrotach głowy?
Biorąc pod uwagę fakt, jak często zawroty głowy są błędnie diagnozowane lub nierozpoznawane, niezbędne jest udanie się do właściwego specjalisty i odpowiednie przebadanie. Ponadto, zważywszy na bliską współpracę oczu i uszu w utrzymywaniu równowagi i stabilności organizmu, badania diagnostyczne obejmują zarówno układ wzrokowy, jak i przedsionkowy. W przypadku układowych zawrotów głowy, przedłużających się nieukładowych zawrotów głowy, zaburzeń równowagi i/lub utraty słuchu mogą być konieczne poniższe testy.
- Seria badań audiometrycznych to zestaw testów słuchu, w ramach których pacjent słucha przez słuchawki słów i tonów, na które ma reagować.
- Tympanometria wykrywa problemy między błoną bębenkową a uchem wewnętrznym.
- Badania ENG Elektronystagmografii lub elektrookulografii poddaje się pacjentów cierpiących na układowe i nieukładowe zawroty głowy oraz problemy ze wzrokiem i słuchem. Badania te określają kondycję i funkcjonowanie nerwu ruchowego gałki ocznej i nerwu przedsionkowo-ślimakowego. Umieszczone nad i pod okiem pacjenta elektrody mogą wykryć oczopląs, czyli całkowicie mimowolne szybkie ruchy gałek ocznych z boku na bok.
W przypadku niestwierdzenia oczopląsu po elektrostymulacji problem zawęża się do ucha wewnętrznego i układu przedsionkowego. W zależności od objawów i historii przypadku można zastosować wiele różnych rodzajów badań ENG:
- Kalibracja ocenia ruchy źrenicy oka – pacjent śledzi wzrokiem światło.
- Próba kaloryczna ocenia mimowolny ruch gałek ocznych, kiedy wprowadzona do kanału słuchowego woda dociera błony bębenkowej.
- Próba oczopląsu spojrzeniowego ocenia zdolność oczu do utrzymania stałego skupienia na obiekcie bez mimowolnych ruchów.
- Test optokinetyczny mierzy zdolność oczu do śledzenia obiektów w poprzek pola widzenia i poza nim, a następnie z powrotem bez poruszania głową.
- Test śledzenia wahadła ocenia zdolność oczu do podążania za drgającym obiektem lub wiązką światła.
- Próba pozycyjna ocenia stopień mimowolnego ruchu gałek ocznych podczas szybkiego odwracania się lub siadania.
- Badania ENG powinno się przeprowadzić także w przypadku diagnozy:
• nerwiaka układu słuchowego, czyli łagodnego guza na nerwie przedsionkowo-ślimakowym,
• zapalenia ucha wewnętrznego,
• choroby Meniere’a, czyli zaburzenia ucha wewnętrznego, które ma wpływ na równowagę i słuch,
• zespołu Ushera, czyli dziedzicznej choroby oddziałującej na słuch, wzrok i zmysł równowagi.
Badania VNG, czyli wideonystagmografia, wykorzystują wbudowaną w gogle kamerę, która rejestruje różne ruchy gałek ocznych. - Test fotela wahadłowego ocenia i porównuje szybkość ruchu gałek ocznych i głowy w celu określenia prawidłowości odruchu przedsionkowo-ocznego. Najlepiej sprawdza się w diagnostyce obustronnych zaburzeń przedsionkowych. 3 najczęstsze rodzaje testu fotela wahadłowego to testy sinusoidalnego przyspieszenia harmonicznego, supresji odruchu przedsionkowo-ocznego i przyspieszenia etapowego.
- Test pchnięcia głową polega na ocenie prawidłowości odruchu przedsionkowo-ocznego. Osoba przeprowadzająca badanie (otolaryngolog lub fizjoterapeuta) szybko i w sposób nieprzewidywalny porusza głową pacjenta o 10-15 stopni obrotu szyi, przy czym uważa, by zbytnio nie manipulować w obrębie odcinka szyjnego kręgosłupa. Test ten dobrze działa w przypadku osób z mocno nasilonymi zaburzeniami przedsionkowymi, jednak jest mniej czuły w wykrywaniu tych łagodnych do umiarkowanych.
- Test miogennych przedsionkowych potencjałów wywołanych ocenia odruchy mięśni szyi i oczu. Może towarzyszyć tomografii komputerowej, jeśli lekarz podejrzewa zespół przetoki kanału półkolistego. Kluczowe są również badania słuchu.
- Dynamiczna posturografia komputerowa bada związek między oczami, uchem wewnętrznym i mięśniami/stawami a zdolnością organizmu do utrzymywania wyprostowanej pozycji stojącej w różnych warunkach środowiska.
- Elektrokochleografia wykorzystuje słuchawki douszne i umieszczone na ciele pacjenta elektrody do pomiaru reakcji układu nerwowego na dźwięk.
Badanie słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu ocenia reakcje układu nerwowego na bodźce słuchowe, podobnie jak ma to miejsce w przypadku elektrokochleografii. - Rezonans magnetyczny mózgu może wykazać obecność guzów, zakrzepów, uszkodzeń poudarowych i innych problemów, które mogą przyczyniać się do występowania układowych lub nieukładowych zawrotów głowy.
