Antykoncepcja – najlepsze metody zabezpieczenia przed ciążą

Antykoncepcja - czym jest, jakie są jej rodzaje i która jest najskuteczniejsza?

Antykoncepcja – co to?

Antykoncepcja to różne metody zapobiegania niechcianej ciąży. Stosuje się je przy prowadzeniu aktywnego życia seksualnego, kiedy partnerzy nie chcą mieć dziecka lub pragną zabezpieczyć się przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Niektóre farmakologiczne sposoby kontroli płodności pomagają również przy leczeniu chorób (jak endometrioza lub zespół policystycznych jajników) i zmniejszają bóle miesiączkowe.

Jakie są metody antykoncepcji?

Metody antykoncepcji dzielą się na cztery grupy: hormonalna, chemiczna, naturalna i mechaniczna. Ich dobór zależny jest od indywidualnych potrzeb: wieku, stanu zdrowia, zaleceń ginekologa oraz od osobistych preferencji.

Mechaniczne metody antykoncepcji

Antykoncepcja mechaniczna uniemożliwia połączenie plemnika z komórką jajową. Zalicza się do niej prezerwatywy męskie i żeńskie, które dodatkowo jako jedyne skutecznie chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Prezerwatywy dzielą się na lateksowe i nielateksowe, które sprawdzą się u osób uczulonych.

Jeżeli korzysta się z lubrykantów, trzeba pamiętać, żeby przy stosowaniu lateksowych prezerwatyw wybierać żele na bazie wody, które nie uszkodzą lateksu. Do mechanicznych metod zapobiegania ciąży należą również wkładki domaciczne, inaczej spirale, które mają działanie plemnikobójcze, zmieniają gęstość śluzu oraz wywołują jałowy stan zapalny utrudniający poczęcie (jest bezpieczny, bez udziału patogenów, np. bakterii). Mogą dodatkowo zawierać hormony.

Wkładka jest zakładana w czasie menstruacji przez ginekologa. To metoda długotrwała, która zabezpiecza przed ciążą na kilka lat. Istnieją także diafragmy (błony dopochwowe) oraz kapturki naszyjkowe, które przed stosunkiem aplikuje się wewnątrz pochwy. Zapobiegają one przeniknięciu nasienia przez szyjkę macicy. Dla dodatkowej ochrony należy stosować żele lub pianki plemnikobójcze (spermicydy).

Hormonalne metody antykoncepcji

Hormonalne środki antykoncepcyjne hamują owulację, przez co nie dochodzi do zapłodnienia. Podczas ich stosowania ustają miesiączki i pojawia się krwawienie z odstawienia. Stosowanie tego rodzaju farmakoterapii może nieść ze sobą nieprzyjemne konsekwencje, jednak zazwyczaj korzyści przeważają nad możliwością wystąpienia skutków ubocznych.

Do hormonalnych metod antykoncepcji zalicza się:

• pigułki antykoncepcyjne jednoskładnikowe i dwuskładnikowe. Tabletki dwuskładnikowe, inaczej "złożone", zawierają dwa hormony. Gestageny (progestagen, syntetyczny progesteron) i etynyloestardiol (syntetyczny estrogen, wzmacnia działanie progestagenu) zatrzymują dojrzewanie pęcherzyków Graffa, co zapobiega ich pękaniu i uwolnianiu komórki jajowej. Oprócz tego zagęszczają śluz, utrudniając plemnikom poruszanie się. Pigułki jednoskładnikowe, czyli tzw. "minipigułki", zawierają tylko jeden z tych hormonów, progestagen. Sprawdzą się u kobiet, które z różnych przyczyn nie powinny lub nie chcą stosować estrogenu.
• Krążki dopochwowe (pierścienie antykoncepcyjne). Wkładane samodzielnie do pochwy raz na trzy tygodnie uwalniają hormony prosto do pochwy i hamują owulację. Jest to bardzo wygodne i skuteczne rozwiązanie, które nie wymaga bardziej inwazyjnej ingerencji w ciało ani pamiętania o codziennym braniu tabletek.
• Implanty, które są wszczepiane pod skórę i zapobiegają ciąży przez kilka lat (do pięciu). Implant jest niewielki, ma cztery centymetry długości i dwa milimetry szerokości. Uwalnia jeden hormon, progestagen.
• Plastry antykoncepcyjne, naklejane na skórę (pośladki, brzuch, ramiona, plecy), działają identycznie jak tabletki. Wymienia się je co siedem dni, a po trzech tygodniach robi tygodniową przerwę.
• Zastrzyki, wykonywane raz na trzy miesiące. Zawarty w nich progestagen hamuje owulację i zagęszcza śluz szyjki macicy.

Chemiczne metody antykoncepcji

Chemiczne środki antykoncepcyjne zagęszczają śluz, co powoduje upośledzenie ruchliwości plemników. Najbardziej znane są żele plemnikobójcze, jednak istnieją także gąbki dopochwowe nasycone środkami o identycznym działaniu. Umieszcza się je w pochwie na dobę przed stosunkiem. To metoda krótkotrwała i niepewna. Antykoncepcję chemiczną zaleca się stosować w połączeniu z innymi metodami zapobiegania ciąży, gdyż samodzielnie nie wykazuje wysokiej skuteczności.

Naturalne metody antykoncepcji

Naturalne metody antykoncepcji nie są zbyt skuteczne, ponieważ wymagają dużej dokładności, systematyczności i wystarczy niewielka zmiana w organizmie (przeziębienie, stres, czynniki środowiskowe), by doszło do zapłodnienia. Szczególnie niewskazane są u kobiet z nieregularnym cyklem miesięcznym i powinny się na nie decydować te pary, które liczą się ze sporą możliwością wystąpienia ciąży.

Termiczna metoda antykoncepcji polega na pomiarze temperatury wewnątrz pochwy i liczeniu dni płodnych oraz niepłodnych. W metodzie Billingsów obserwuje się śluz z pochwy: jego obecność, gęstość, kleistość. Na podstawie tych obserwacji wyznaczane są dni płodne i niepłodne.

Metoda termiczno-objawowa łączy ze sobą oba powyższe sposoby. Kobieta dodatkowo sama obserwuje swoją szyjkę macicy poprzez wsadzenie palca do pochwy i wyczucie jej twardości, wilgotności, stopnia rozwarcia i ułożenia.

Stosunek przerywany należy do naturalnych metod antykoncepcji i polega na wyciągnięciu penisa z pochwy tuż przed wytryskiem, jednak jest to metoda nieskuteczna. W trakcie stosunku mężczyzna wytwarza preejakulat, który zawiera żywe plemniki mogące doprowadzić do zapłodnienia.

Metoda kalendarzyka małżeńskiego według wskaźnika Pearla (metoda badawcza, która liczy niechciane poczęcia u 100 kobiet w ciągu roku – bierze zatem pod uwagę ok. 1200 cykli owulacyjnych. Im niższy wartość tego wskaźnika, tym skuteczniejsza jest dana metoda antykoncepcji) jest jeszcze mniej skuteczna od stosunku przerywanego.

Antykoncepcja laktacyjna (LAM) wykorzystuje naturalny stan niepłodności po porodzie i w trakcie karmienia piersią. W zależności od organizmu niepłodność utrzymuje się od 2 do 14 miesięcy. Zaleca się, by po pół roku od narodzin dziecka zacząć zabezpieczać się inną metodą.

Antykoncepcja awaryjna

Antykoncepcję awaryjną, potocznie nazywaną "tabletką po", stosuje się, kiedy inne metody antykoncepcji zawiodły lub doszło do stosunku bez zabezpieczenia. Ta forma zapobiegania ciąży jest skuteczna do pięciu dni od ryzykownej sytuacji, w zależności od zastosowanego leku.

Nie powoduje ona poronienia ani nie ma wpływu na już istniejący zarodek, jedynie zapobiega jego zagnieżdżeniu się w macicy. Pierwszy z dostępnych środków awaryjnych zawiera octan uliprystalu, który wpływa na aktywność progesteronu, opóźniając owulację nawet tuż przed jej wystąpieniem. Należy przyjąć go w ciągu 120 godzin od stosunku. Drugi z leków składa się z lewonogestrelu, który hamuje uwolnienie komórki jajowej, a jeśli do niego doszło, zapobiega jej zapłodnieniu.

Oprócz tego uniemożliwia zagnieżdżenie się istniejącego zarodka w ścianie macicy. Wykazuje skuteczność do trzech dni od współżycia. W Polsce antykoncepcja awaryjna dostępna jest wyłącznie na receptę.

Chirurgiczne metody zapobiegania ciąży

Istnieją zabiegi chirurgiczne wykonywane metodą tradycyjną lub mikrochirurgiczną (u kobiet najczęściej laparoskopową, bez rozcinania powłok brzusznych), które długotrwale lub na stałe zapobiegają ciąży. Wazektomia uważna jest za skuteczną antykoncepcję dla mężczyzn. Polega ona na przecięciu i podwiązaniu nasieniowodów, dzięki czemu plemniki nie trafiają do ejakulatu.

Zabieg ten w większości przypadków jest odwracalny i polega na przywróceniu drożności nasieniowodów poprzez połączenie przeciętych kanałów. Podobny zabieg u kobiet jest nielegalny w Polsce, za to cieszy się powodzeniem na Słowacji. Podwiązanie jajowodów polega na przerwaniu ich ciągłości.

Zabieg można wykonać kilkoma metodami, o różnym stopniu odwracalności. Wbrew powszechnej opinii podwiązanie jajowodów jest bowiem odwracalne, jednak skuteczność w dużej mierze zależy od wieku i zdrowia kobiety oraz czasu, który upłynął od operacji1.

Jaka metoda antykoncepcji jest najbardziej skuteczna?

Skuteczność antykoncepcji mierzona jest we wskaźniku Pearla lub w procentach. W przypadku skali Pearla im liczba jest mniejsza, tym metoda przynosi lepszy efekt. Norma przy braku antykoncepcji wynosi 85. Dokładna skuteczność podawana jest w dwóch przypadkach: używania antykoncepcji dokładnie według instrukcji i używania przeciętnego, biorąc pod uwagę "czynnik ludzki", np. przy pominięciu jednego plastra lub zwrócenia zażytej tabletki przy zatruciu pokarmowym, zanim zdąży się wchłonąć.

Jak wyglądają statystyki skuteczności antykoncepcji w procentach² i wskaźniku Pearla³?

• Wazektomia: > 99%. Jeden na dwa tysiące mężczyzn w ciągu swojego życia stanie się z powrotem płodny. Wskaźnik Pearla (dalej WP) kolejno przy wzorcowym i "ludzkim" stosowaniu: 0,10 na 0,15.
• Podwiązanie jajowodów: > 99%. Jedna na dwieście kobiet zajdzie w ciążę w ciągu swojego życia (nie obejmuje procedury odwrócenia zabiegu).
• Implant antykoncepcyjny: > 99%. Mniej niż 1 na 100 kobiet zajdzie w ciążę w ciągu roku. WP: 0,2 na 0,3.
• Hormonalna wkładka domaciczna: > 99%. Mniej niż 1 na 100 kobiet zajdzie w ciążę w ciągu roku. WP: 0,1 na 0,3.
• Miedziana wkładka domaciczna: > 99%. WP: 1,2 na 3,0.
• Zastrzyki: przy idealnym używaniu > 99% skuteczności; przeciętnie 94%, co w rzeczywistości daje 6 ciąż na 100 kobiet rocznie. WP: 0,3 na 0,3.
• Plaster antykoncepcyjny: > 99% na 91%, około 9 na 100 kobiet zajdzie w ciążę. WP: 0,6 na 0,9.
• Krążek dopochwowy: > 99% na 91%. WP: 0,65 na 0,65.
• Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe: > 99% na 91%. WP: 0,01 na 2,5.
• Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe: 99% na 91%. WP: 0,5 na 1,0.
• Prezerwatywy dla mężczyzn: 98% na 82%. Dwie kobiety na sto zajdą w ciążę w ciągu roku, gdy ich partner używa kondomów. WP: 3,0 na 14,0.
• Prezerwatywy dla kobiet: 95% na 79%. Dwadzieścia jeden kobiet na sto zajdzie w ciążę w ciągu roku. WP: 5,0 na 21,0.
• Kapturki i diafragmy: 92-96% na 71-88%. Od 12 do 29 kobiet na 100 zajdzie w ciążę w ciągu roku. WP dla kapturków: 9 na 40. WP dla błon dopochwowych: 6,0 na 10,0.
• Naturalne metody planowania rodziny: 99% na 76%. Około 24 kobiety na 100 zajdą w ciążę w ciągu roku. WP kolejno dla kalendarzyka i stosunku przerywanego: 14,0 na 50,0 i 4,0 na 27,0. WP dla metod termicznych, Billingsów, objawowo-termicznych: 0,8 na 1,4; 1,0 na 23,0; 3,0 na 35,0. WP dla metody laktacyjnej: 2,0 na 20,0.

Co zrobić, żeby na pewno nie zajść w ciążę?

Można zwiększyć skuteczność antykoncepcji hormonalnej używając dodatkowo prezerwatyw, które przy okazji zabezpieczą przed chorobami przenoszonymi drogą płciową (np. rzeżączka, AIDS, opryszczka narządów płciowych). Łączone metody antykoncepcji dają największą pewność, że nie dojdzie do niechcianej ciąży. Skonsultuj się ze swoim ginekologiem, by wybrać najlepsze rozwiązanie.

Gdzie kupić antykoncepcję?

Środki antykoncepcyjne można kupić w każdej aptece. Żele plemnikobójcze, diafragmy i kapturki dostępne są bez recepty, natomiast, aby dostać antykoncepcję hormonalną, niezbędna jest wizyta u ginekologa, który zadecyduje o przepisaniu odpowiedniego leku lub założy spiralę czy implant. W przypadku prezerwatyw dostaniemy je również w kioskach, drogeriach, sklepach spożywczych czy na stacjach benzynowych.

Nie poleca się kupowania środków antykoncepcyjnych w Internecie, ponieważ antykoncepcja wątpliwego pochodzenia może zakończyć się ciążą bądź wywołać groźne skutki uboczne (np. świąd, pieczenie, alergie po użyciu niesprawdzonych środków plemnikobójczych).