Nasze magazyny
Jagody borówki brusznicy (znanej także jako borówka czerwona) to obok jarzębiny jedne z nielicznych jesiennych owoców o tak intensywnej barwie. Choć w smaku są lekko cierpkie, wywierają zbawienny wpływ na organizm.
Brusznicowe przetwory
Syrop na zimno Zasyp świeże, opłukane kilka razy owoce cukrem w stosunku wagowym 1:1. Pozostaw na 60 dni w temperaturze ok. 20°C bez dostępu światła. Po tym czasie miazgę oddziel na sicie, a syropem napełnij wysterylizowane słoiki lub butelki. Zamknij je i przechowuj w chłodzie. Syrop sprawdzi się jako dodatek do ciast i deserów lub herbaty.
Dżem Ok. 1 kg czystych owoców wrzuć do gotującej się wody i blanszuj przez 1-2 min od momentu jej ponownego zagotowania. Przecedź. W rondlu zagotuj ok. 200 ml wody i dodaj 20 dag cukru. Podgrzewaj, cały czas mieszając, aż cukier się rozpuści. Wtedy dodaj brusznicę. Gotuj ok. 5 min na średnim ogniu, co jakiś czas mieszając i ściągając pianę. Zmniejsz płomień, dodaj 3 listki świeżej mięty i gotuj pod przykryciem jeszcze 15 min. Gorącą masę przelej do wygotowanych słoików, wyjmując wcześniej liście mięty. Postaw słoiki do góry dnem.
Zupa borówkowa Zagotuj ok. 1,5 l wody. Wrzuć do niej 0,5 l czystych owoców borówki, miąższ z 1 laski wanilii (lub 2 łyżeczki cukru wanilinowego), kilka goździków i szczyptę soli. Gotuj ok. 10 min, po czym dodaj łyżeczkę mąki ziemniaczanej wymieszanej z ½ szklanki śmietanki 18%, cały czas mieszając. Gdy całość ponownie się zagotuje, dopraw do smaku łyżeczką cynamonu i ewentualnie cukrem. Podawaj z makaronem.
Cumberland To tradycyjny angielski sos dodawany do zimnych mięs, głównie dziczyzny, przygotowywany na bazie brusznic lub czerwonych porzeczek. Utrzyj albo zmiksuj szklankę galaretki z borówki z 3 łyżeczkami ostrej musztardy. Dopraw szczyptą imbiru, soli i cukru. Dodaj 250 ml czerwonego wytrawnego wina, sok wyciśnięty z 2 pomarańczy i startą skórkę z 1 owocu. Przelej do sosjerki i udekoruj startą skórką pomarańczową. Podawaj na zimno do wędlin lub pasztetów (np. z królika).
Wywar Dwie łyżeczki suszonych liści brusznicy zalej szklanką gorącej wody i gotuj ok. 5 min na wolnym ogniu. Odstaw na kilka minut i odcedź. W razie problemów z układem moczowym pij 0,5 szklanki wywaru nie częściej niż 2-3 razy dziennie.
Stosowane w tradycyjnej medycynie surowce, czyli liście i owoce brusznicy, mają nieco odmienny skład i właściwości. Te pierwsze działają moczopędnie i odkażająco na drogi moczowe. Z kolei jagody wykorzystuje się przede wszystkim w dietetyce i poprawie funkcji układu pokarmowego (np. przy biegunkach i niestrawności). Owoce są również świetnym źródłem witaminy C oraz związków fenolowych (jak flawonoidy i taniny) o właściwościach antyoksydacyjnych1. Można w nich znaleźć także spore ilości błonnika, ale ponieważ gromadzi się on przede wszystkim w skórce, zdecydowanie większą jego koncentrację notuje się w borówkach dzikich (o mniejszych owocach) niż uprawnych2.
Wsparcie trawienia
Duża zawartość błonnika przyczynia się do aktywności borówki czerwonej w układzie pokarmowym. Wywary i przetwory z jagód działają przeciwzapalnie, przeciwwrzodowo i przeciwbiegunkowo, dlatego stosuje się je przy nieżytach żołądka i jelit oraz w leczeniu infekcji3. Sprawdzają się również przy niestrawności.
Istnieją nawet badania, które sugerują, że owoce mogą być skuteczne w walce z otyłością. Okazuje się, że zawarte w nich polifenole oddziałują na aktywność lipazy trzustkowej - enzymu uczestniczącego w trawieniu tłuszczów. W badaniach in vitro wykazano, że ekstrakty z owoców brusznicy hamują jego działanie i w ten sposób ograniczają metabolizm lipidów. Dzięki temu spada ich magazynowanie w postaci tkanki tłuszczowej4.
Dla naczyń krwionośnych
Z kolei obecne w brusznicy antocyjany zmniejszają przepuszczalność i kruchość naczyń krwionośnych, hamują agregację płytek krwi, poprawiają widzenie po zmierzchu i chronią siatkówkę oka przed uszkodzeniami5. Prawdopodobnie mają również właściwości antynowotworowe, ale badania w tym zakresie dopiero trwają.
Układ moczowy
Zielone listki rośliny zawierają sole mineralne, garbniki i arbutynę. Ta ostatnia w wodnym, zasadowym środowisku uwalnia hydrochinon - substancję odkażającą drogi moczowe. Działa ona zabójczo na bakterie, pierwotniaki i wirusy. Dlatego borówka brusznica jest często składnikiem ziołowych preparatów stosowanych w leczeniu zakażeń nerek, moczowodów i pęcherza moczowego. Wytwarzający się w alkalicznym moczu pacjentów hydrochinon nie tylko eliminuje samo zakażenie, ale również zapobiega wytrącaniu się w układzie moczowym tzw. kamieni struwitowych, które są z kolei niedostępnym dla antybiotyków siedliskiem dla bakterii6.
Skóra problemowa
Arbutyna - obecna zarówno w liściach, jak i owocach brusznicy - wykazuje również silne działanie na skórę. W doświadczeniach na ludzkich komórkach erytrocytów i fibroblastów wykazano, że ma ona silne właściwości antyoksydacyjne, wymiatając wolne rodniki7. Ponadto arbutyna jest środkiem rozjaśniającym zmiany pigmentacyjne - hamuje syntezę melaniny (barwnika obecnego w skórze właściwej i naskórku, odpowiadającego za zabarwienie skóry), co w badaniach na hodowanych ludzkich komórkach zaobserwowano już po 5 dniach8. Dzięki temu preparaty roślinne z arbutyną mogą być przydatne u osób zmagających się ze zmianami pigmentacyjnymi w trądziku, reakcjach alergicznych, przy bliznach, przebarwieniach czy stanach zapalnych.
Substancja jest również składnikiem dermokosmetyków do cery problemowej. Trzeba jednak pamiętać, że u osób wrażliwych może powodować reakcje alergiczne. Ponadto należy ją stosować jedynie w kwaśnym środowisku (pH >7), ponieważ w zasadowym przekształca się w hydrochinon - o ile działa on korzystnie na drogi moczowe, o tyle w przypadku melanocytów (stosowany bezpośrednio na cerę) może powodować uczulenie, podrażnienie, a nawet zwiększone ryzyko raka skóry. Dlatego na terenie Unii Europejskiej zakazano jego stosowania w kosmetykach, a w Stanach Zjednoczonych dopuszczalna zawartość hydrochinonu wynosi 2%.
Oczywiście zawartość w borówce czerwonej arbutyny, która potencjalnie może przekształcić się w hydrochinon, nie jest na tyle wysoka, by przy racjonalnym sięganiu po jej przetwory spodziewać się negatywnych skutków. Dopiero duże dawki wyciągów z brusznicy stosowane przez dłuższy czas mogą powodować zatrucie.
Potencjał pestek
Naukowcy sprawdzili również, jakie substancje kryją się w pestkach borówki brusznicy. Okazało się, że są one bogatym źródłem steroli, głównie sitosterolu9. Ta grupa związków roślinnych obniża cholesterol, hamuje syntezę testosteronu oraz zapobiega stłuszczeniu wątroby i rozwojowi miażdżycy.
Metryczka
Występowanie: powszechnie w suchych iglastych lasach, szczególnie sosnowych i świerkowych, na porębach, wrzosowiskach oraz w górach, zwykle na glebie próchniczo-kwaśnej.
Surowiec leczniczy: owoce (Vitis idaeae fructus), liście (Vitis ideae folium).
Pora zbioru: owoce zbiera się w październiku i listopadzie, przed pierwszymi przymrozkami, natomiast liście - od czerwca do sierpnia.
Ważne: duże dawki wyciągów z brusznicy stosowane przez dłuższy czas mogą powodować zatrucie hydrochinonem, które objawia się wymiotami, stanem pobudzenia, kurczami, bólem brzucha i niedokrwistością hemolityczną.
Bibliografia
- J Agric Food Chem 2001; 49: 4076-4082
- Bromatol Chem Toksykol 2008; 41 (3): 303-307
- Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2011; 4 (77): 24-35
- Food Chem 2009; 115: 193-199
- Plant Science 1998; 131: 95-103
- Przegl Urol 2010; 2 (60): 16-20
- Free Radical Research 2010; 44 (4): 473-478
- Pigment Cell Research 1998; 11 (4): 206-212
- Eur Food Res Technol 2003; 216: 34-38
