Rzeżączka - przyczyny, objawy i skuteczne leczenie

Co to jest rzeżączka i jakie daje objawy?

Rzeżączka jest zakażeniem bakteryjnym, które nieleczone może doprowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych. U kobiet zakażenie bardzo często ma przebieg bezobjawowy, natomiast pełnoobjawowa choroba częściej dotyka mężczyzn. Jest to prawdopodobnie spowodowane tym, że nie są prowadzone badania przesiewowe wśród kobiet i dlatego zakażenia bezobjawowe lub skąpoobjawowe, niezdiagnozowane lub mylnie diagnozowane jako inne choroby, nie są ujmowane w statystykach. Z danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego wynika także, że rośnie liczba zakażeń wśród aktywnych seksualnie homoseksualistów¹.

Przyczyny rzeżączki

Rzeżączka to choroba weneryczna, czyli przenoszona drogą płciową, którą wywołuje Gram–ujemna bakteria, dwoinka rzeżączki (z łac. Neisseria gonorrhoeae) bytująca na błonach śluzowych jamy ustnej, narządów rodnych, układu moczowego i odbytnicy. Często zakażenie rzeżączką nie jest jedyną chorobą, na jaką cierpi pacjent i towarzyszą jej inne zakażenia, np. chlamydią czy krętkiem bladym, dlatego niezwykle ważna jest diagnostyka różnicowa i postawienie prawidłowego rozpoznania³.

Jak można zakazić się rzeżączką?

Do zakażenia dwoinką rzeżączki dochodzi najczęściej w trakcie stosunku. Największą zaraźliwość, czyli zdolność do zarażenia, stwierdzono u kobiet bezobjawowych tuż przed i w trakcie trwania miesiączki. Rzeżączką można zakazić się także podczas uprawiania seksu analnego i oralnego. Możliwa jest również transmisja choroby poprzez korzystanie z tych samych ręczników, gąbek czy myjek i wspólnej toalety. Zdarzają się również przypadki zakażenia poprzez spanie w tej samej pościeli co osoba chora³.

Objawy rzeżączki u kobiet

U kobiet objawy rzeżączki pojawiają się po ok. 7–14 dniach od zakażenia. Infekcja rozwija się początkowo w szyjce macicy, a później obejmuje drogi rodne.

Jej najczęstszymi objawami są:

• ropna wydzielina z pochwy i ropny wyciek z cewki moczowej,
• obrzęk i zaczerwienienie wejścia do pochwy,
• bóle w podbrzuszu niezwiązane z cyklem menstruacyjnym,
• świąd okolicy odbytu,
• uczucie pieczenia w pochwie i okolicach sromu,
• ból i pieczenie podczas oddawania moczu oraz
• dyskomfort lub ból podczas stosunku.

Czasami objawom tym towarzyszy gorączka lub krwawienia międzymiesiączkowe. Jeśli kobieta nie podejmie w porę leczenia, bakterie mogą wniknąć przez szyjkę macicy do jamy macicy i dalej drogą wstępującą przedostać się do jajników. Dochodzi wtedy do zapalenia przydatków, czyli jajowodów i jajników, które objawia się ostrym bólem w podbrzuszu, stanem podgorączkowym lub gorączką i krwawieniem.

Ból objętych stanem zapalnym jajników może promieniować aż do pachwin i ud. Wiele kobiet, nawet do 50%, choruje jednak bezobjawowo, co nie znaczy, że bakteria nie sieje spustoszenia w ich organizmie, dlatego każde, nawet bardzo niespecyficzne i lekkie objawy powinny skłaniać do wizyty u specjalisty.

Stosunkowo rzadkim objawem rzeżączki jest stan zapalny gruczołów Bartholina, czyli gruczołów przedsionkowych większych, zlokalizowanych na wargach sromowych większych. Dochodzi wówczas do ich powiększenia, zaczerwienienia, stają się bolesne i pojawia się w nich ropna wydzielina. W rzadkich przypadkach jedynym objawem rzeżączki mogą być zaburzenia cyklu menstruacyjnego, nieregularny okres i obfite krwawienie u kobiet, które do tej pory miały skąpe miesiączki¹.

Objawy rzeżączki u mężczyzn

U mężczyzn rzeżączka rozwija się dużo szybciej niż u kobiet, a pierwsze objawy mogą pojawić się już po 2–7 dniach od zakażenia.

Infekcja zaczyna rozwijać się w cewce moczowej i objawia się najczęściej:

• ropną wydzieliną z cewki moczowej,
• bólem przy oddawaniu moczu,
• zapaleniem żołędzi prącia,
• tkliwością lub bólem najądrzy oraz
• świądem okolic odbytu.

Jedynie ok. 10% mężczyzn przechodzi infekcję bezobjawowo. Nieleczona rzeżączka może doprowadzić do zapalenia jąder, które objawia się m.in. obrzękiem i zaczerwienieniem moszny, bólem jąder i obecnością krwi w nasieniu, oraz zapalenia gruczołu krokowego (prostaty), w przebiegu którego chory odczuwa ciągłe parcie na mocz, ból w kroczu i podbrzuszu oraz ma trudności w oddawaniu moczu.

Czasami jedynym objawem zakażenia u mężczyzn jest stan zapalny gruczołów Tysona – są to gruczoły łojowe zlokalizowane po wewnętrznej stronie napletka. W przebiegu rzeżączki ulegają one zatkaniu i tworzą się w nich niewielkie ropnie, które łatwo dają się wyciskać. Należy jednak pamiętać o tym, że usunięta z nich wydzielina ropna zawiera dwoinki rzeżączki i może stać się źródłem zakażenia. W stałych związkach pojawienie się objawów u mężczyzny może być jedyną oznaką bezobjawowego zakażenia partnerki^1,3.

Rzeżączka odbytu - objawy

Rzeżączkowe zapalenie odbytu i odbytnicy najczęściej jest wynikiem uprawiania seksu analnego z osobą chorą. Objawia się świądem, obrzękiem i zaczerwienieniem okolic odbytu, którym towarzyszy ból podczas oddawania stolca. W okolicach odbytu można również zauważyć śluzową lub ropną wydzielinę. U kobiet rzeżączkowe zapalenie odbytu może być wynikiem samozakażenia poprzez wydzielinę z pochwy³.

Rzeżączka gardła - objawy

Do rzeżączkowego zapalenia gardła i migdałków dochodzi na skutek zakażenia podczas uprawiania seksu oralnego lub na skutek braku higieny rąk po skorzystaniu z toalety. Jego objawy są niespecyficzne i przypominają infekcję. Łuki podniebienne i migdałki stają się zaczerwienione i obrzęknięte, może na nich pojawić się także ropny nalot. Tylna ściana gardła również jest zaczerwieniona, a przełykaniu może towarzyszyć ból³.

Rzeżączka u dzieci - kiedy dochodzi do zakażenia?

Noworodki zakażają się rzeżączką od swoich matek w trakcie porodu, nawet jeśli kobieta przechodzi zakażenie bezobjawowo. Objawem zakażenia jest u nich zapalenie spojówek, które może prowadzić do uszkodzenia rogówki dziecka i upośledzenia wzroku, a nawet ślepoty. Objawy pojawiają się zazwyczaj ok. 2–4 dnia życia dziecka.

Maluch, z powodu obrzęku powiek, nie jest w stanie otworzyć oczu, spojówki są silnie przekrwione i pokryte ropną wydzieliną. Aby temu zapobiegać, jednym z rutynowych zabiegów stosowanych u dzieci tuż po urodzeniu jest tzw. zabieg Credego. Polega on na profilaktycznym zakropleniu do worków spojówkowych noworodka po jednej kropli 1% roztworu azotanu srebra, który niszczy bakterie rzeżączki.

Do zakraplania stosuje się także antybiotyki, erytromycynę lub tetracyklinę. W Polsce zabieg Credego wprowadzony został do opieki okołoporodowej w 1933 r. i do tej pory jest procedurą obowiązkową, wobec której rodzice nie mogą wyrazić swojego sprzeciwu³. Starsze dzieci mogą zarazić się rzeżączką od bezobjawowych nawet rodziców, np. podczas spania z nimi w jednym łóżku i jeśli korzystają z tych samych ręczników⁴.

Powikłania po zakażeniu rzeżączką

Zapalenie przydatków, jąder czy prostaty to niejedyne powikłania towarzyszące zakażeniu rzeżączką. Bakterie te mogą bowiem przedostać się także do innych narządów. W ok. 0,5–3% przypadków dochodzi bowiem do posocznicy, czyli stanu, w którym bakteriom rzeżączki udaje się przedostać do krwiobiegu i wraz z krwią rozsiewają się po całym ciele. 

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych w wyniku zakażenia rzeżączką

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych objawia się m.in. wysoką gorączką, wymiotami, bólami głowy, sztywnością karku, światłowstrętem, a w ciężkich przypadkach zaburzeniami neurologicznymi. Wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej, podania antybiotyków, leków sterydowych i objawowego leczenia zaburzeń neurologicznych⁵.

Rzeżączkowe zapalenie stawów

Rzeżączkowe zapalenie stawów objawia się bólem i obrzękiem jednego lub wielu stawów, najczęściej dotyczy stawu kolanowego, nadgarstka i stawu skokowego. Towarzyszą mu zmiany skórne pod postacią zaczerwienienia, krost lub grudek. Leczenie polega na przyjmowaniu antybiotyków i leków przeciwzapalnych⁵.

Zakażenie układu moczowego po zakażeniu rzeżączką

Zakażenie układu moczowego objawia się m.in. bólem w okolicy podbrzusza, uczuciem ciągłego parcia na mocz, bólem i pieczeniem podczas oddawania moczu, obecnością krwi w moczu lub zmętnieniem moczu, bólem w okolicy nerek, gorączką, nudnościami i zawrotami głowy. Chory powinien jak najszybciej udać się do lekarza, który przepisze antybiotyki, leki przeciwzapalne i moczopędne⁵.

Problemy z sercem po zakażeniu rzeżączką

Zapalenie mięśnia sercowego objawia się m.in. dusznością, przyspieszeniem akcji i kołataniem serca, znacznym osłabieniem i bólem w klatce piersiowej. Wymaga pilnej konsultacji z lekarzem specjalistą i przyjmowania antybiotyków oraz leków zapobiegających powstawaniu zakrzepów w naczyniach krwionośnych⁵.

Diagnozowanie rzeżączki

W celu zdiagnozowania rzeżączki kobiety powinny udać się do ginekologa, natomiast mężczyźni do urologa. Można także skorzystać z porady lekarza rodzinnego, który skieruje do wenerologa, czyli lekarza specjalisty chorób przenoszonych drogą płciową. Rozpoznanie rzeżączki rozpoczyna się od wywiadu z pacjentem, podczas którego lekarz zapyta o objawy i czas ich trwania oraz o życie intymne chorego, co ma na celu ustalenie źródła zakażenia i osób podejrzanych o zakażenie.

Następnie pacjentowi zostają zlecone badania mające na celu wykrycie dwoinek rzeżączki. Od pacjenta zostają pobrane wymazy – z pochwy u kobiet, z cewki moczowej u mężczyzn lub u obu płci z odbytu albo gardła. Następnie w laboratorium próbka trafia do hodowli, a bakterie poddawane są identyfikacji pod mikroskopem.

Próbki można zbadać także na obecność materiału genetycznego dwoinki rzeżączki metodą PCR. Wyhodowane kolonie bakterii poddawane są również badaniu oceniającemu ich lekowrażliwość, czyli określeniu, jaki antybiotyk skutecznie rozprawi się z infekcją. Wyniki pacjent otrzymuje w postaci antybiogramu wskazującego, jaki antybiotyk można zastosować. Jednocześnie z badaniem próbek należy również wykonać badanie w kierunku kiły i chlamydiozy, ponieważ choroby te często współistnieją razem z rzeżączką³.

Leczenie rzeżączki

Leczenie rzeżączki polega w głównej mierze na przyjmowaniu antybiotyków. Zazwyczaj są to: penicylina, cefalosporyny, antybiotyki z grupy fluorochinolonów lub tetracyklin, dobierane w zależności od wyników antybiogramu. W celu zapobiegania antybiotykooporności lekarze zalecają przyjmowanie dwóch antybiotyków naraz, zamiast jednego w wyższej dawce.

Leczeniem zostaje objęty także partner seksualny chorego, a w przypadku osób współżyjących z wieloma partnerami, wszyscy, z którymi chory odbywał stosunki na przestrzeni miesiąca przed postawieniem diagnozy. Okres ten jest dłuższy i wynosi 3 miesiące w przypadku potwierdzenia bezobjawowego zakażenia rzeżączką.

Oczywiście, jeśli rzeżączce towarzyszą powikłania, leczenie obejmuje także i je. W czasie trwania leczenia chory nie powinien współżyć, nawet z zastosowaniem zabezpieczenia w postaci prezerwatywy. Kobiety ciężarne również poddaje się antybiotykoterapii w przypadku stwierdzenia u nich rzeżączki. Lekarz specjalista tak dobiera wtedy antybiotyki, by zminimalizować negatywny wpływ leczenia na płód.

Całkowite wyleczenie rzeżączki jest możliwe, o ile chory stosuje się do zaleceń lekarzy, przyjmuje leki i stosuje profilaktykę zakażeń. W celu potwierdzenia wyleczenia lekarze zalecają podwójne badania kontrolne po zakończeniu przyjmowania leków. Kobietom wykonuje się je 7 i 14 dnia, a mężczyznom po 3 i 7 dniach^1,3.

Rzeżączka jako przyczyna niepłodności

Zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn zakażenie rzeżączką może doprowadzić do niepłodności. U kobiet, na skutek zapalenia przydatków, może dojść do uszkodzenia jajników i pojawienia się zbliznowaceń w świetle jajowodu, które mogą skutkować wystąpieniem ciąży pozamacicznej. Taka ciąża niemal zawsze kończy się poronieniem lub jest usuwana, ponieważ stanowi zagrożenie dla życia kobiety.

Zakażenie rzeżączką może prowadzić także do poronień w pierwszym trymestrze ciąży lub przedwczesnego urodzenia. U mężczyzn z kolei zapalenie jąder i najądrzy może skutkować uszkodzeniem kanalików nasiennych, co znacząco zmniejsza płodność lub prowadzi do całkowitej bezpłodności. Zapalenie prostaty może natomiast obniżać ruchliwość plemników, co utrudnia, a czasami wręcz uniemożliwia, zapłodnienie^1,3.

Jak zapobiegać rzeżączce?

W zapobieganiu zakażenia rzeżączką najważniejsze jest unikanie przypadkowych kontaktów seksualnych, a jeśli już do nich dochodzi, używanie prezerwatyw. W przypadku stwierdzenia zakażenia u jednego z partnerów drugi również musi poddać się diagnostyce i leczeniu, nawet jeśli nie występują u niego lub u niej żadne objawy.

W każdym przypadku zaobserwowania u siebie objawów, nawet niespecyficznych, ale sugerujących chorobę układu moczowo-płciowego, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza specjalisty. Szybkie postawienie diagnozy, szczególnie w odniesieniu do osób aktywnych seksualnie, często zmieniających partnerów, pozwala na przerwanie transmisji zakażeń na kolejne osoby.

Należy również zachować szczególną ostrożność przy korzystaniu z publicznych toalet, unikać siadania na desce klozetowej lub korzystać ze specjalnych, jednorazowych nakładek. Aby uchronić dzieci przed zakażeniem, należy im przypominać o tym, aby nie korzystały z cudzych ręczników i przyborów toaletowych, takich jak gąbki. Warto również nauczyć maluchy, jak w bezpieczny sposób korzystać z publicznych toalet. Kobiety ciężarne, aby uniknąć zakażenia noworodka, powinny wykonać badanie w kierunku rzeżączki przed spodziewanym porodem¹.