Zakażenie HPV – czy kurzajki zwiększają ryzyko raka?

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV, human papilloma virus) należy do rodziny wirusów atakujących nabłonek skóry i nabłonek śluzówki. Chyba każdy o nim słyszał: u mężczyzn odpowiada za raka prącia, a u kobiet za raka szyjki macicy, wywołuje też zmiany skórne zwane potocznie kurzajkami. Nie oznacza to jednak, że osoba, której dłonie pokrywają brodawki, zachoruje na raka wywołanego przez HPV, ponieważ istnieje ponad 120 odmian tego wirusa, a zakażenie większością z nich przebiega bezobjawowo¹.

Jakie choroby wywołuje HPV?

Ponieważ HPV to nie jeden wirus, a cała ich grupa, zakażenie, zależnie od wariantu, może przebiec bezobjawowo lub też spowodować rozwój:

• brodawek skóry, tzw. kurzajek - są to niezwykle zakaźne zmiany skórne, które ze względu na umiejscowienie (dłonie, stopy) mogą powodować dyskomfort, ból, a nawet utrudniać poruszanie; wywołuje je najczęściej wirus HPV2; kurzajki dotykają ok. 10% ogólnej populacji²,
• kłykcin kończystych, czyli brodawek okolic intymnych - zwykle rozwijają się one w wyniku transmisji z zakażonej osoby na jej partnera seksualnego; za kłykciny kończyste odpowiadają zwykle HPV6 i HPV11 (zakażenia tymi typami są przyczyną 90% przypadków brodawek okolic intymnych)³,
• raka szyjki macicy - do zakażenia dochodzi poprzez stosunek z nosicielem wirusa, jednak choroba może rozwinąć się nawet po 20 latach od infekcji; raka szyjki macicy wywołują przede wszystkim wirusy HPV16 i HPV18 (70% przypadków), a także HPV31, HPV33, HPV35, HPV39, HPV45, HPV51, HPV52, HPV56, HPV58, HPV59, HPV68, HPV73 i HPV82. Inne choroby wywoływane przez wirusa brodawczaka ludzkiego to brodawki płaskie, rak pochwy i rak prącia, rak odbytu i rak krtani⁴.

Objawy zakażenia wirusem HPV

W przypadku kurzajek (brodawek skóry) zakażenie objawia się małymi, wrażliwymi na dotyk pęcherzykami na skórze, które niekiedy szybko zaczynają rosnąć. Z czasem może się ich pojawić więcej. Kurzajki posiadają "korzeń" zaczepiony w głębszych warstwach skóry – jego obecność daje się wyczuć po podrażnieniu brodawki. Kurzajki są silnie ukrwione i unerwione, dlatego nawet najmniejszy ich uraz powoduje ból i krwawienie.

Kłykciny kończyste u kobiet umiejscawiają się zwykle w okolicach pochwy lub odbytu, mogą jednak zająć również nabłonek szyjki macicy. W przypadku mężczyzn kłykciny kończyste rozwijają się na prąciu pod napletkiem, na mosznie lub w okolicach odbytu. W odróżnieniu od kurzajek brodawki okolic intymnych rzadko wywołują ból lub dyskomfort, mogą jednak swędzieć lub zwiększać wrażliwość na dotyk⁴.

Rak szyjki macicy we wczesnym stadium nie daje objawów, dlatego też najlepszym sposobem jego wykrycia jest regularne badanie cytologiczne. Co ciekawe, rak szyjki macicy jest chorobą młodych i dojrzałych kobiet, zatem jeżeli badania przesiewowe u pań po menopauzie przez kolejne 3 lata dają negatywny wynik, mogą one zaprzestać dalszej obserwacji pod kątem tej choroby^4,5.

Rak odbytu objawia się swędzeniem, bólem i krwawieniem z odbytu, a także obecnością masy tkankowej wewnątrz odbytu⁶.

Czy można uniknąć zakażenia wirusem HPV?

Jak uchronić się przed infekcją HPV i nie zachorować? Odpowiadamy krótko: to niemożliwe. Grupa HPV obejmuje liczne odmiany, z którymi mamy do czynienia niemal codziennie, w zasadzie nie da się uniknąć kontaktu z wirusem. Te wywołujące kurzajki łatwo przenoszą się z człowieka na człowieka poprzez kontakt skórny (dotyk), a nawet kontakt z powierzchnią, którą wcześniej dotknęła osoba zakażona. Natomiast aby doszło do zakażenia typami HPV powiązanymi z nowotworami, konieczne jest wniknięcie intruza w głąb organizmu przez ranę lub obtarcie (np. podczas stosunku płciowego). Zdarza się też, że noworodki zapadają na infekcje HPV, ponieważ matka cierpi na brodawki okolic intymnych⁴. Na szczęście większość prób zadomowienia się wirusa w ludzkim organizmie kończy się fiaskiem.

Co zrobić, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia? Ważne jest:

• częste mycie rąk, unikanie bezpośredniego kontaktu z powierzchniami w miejscach publicznych, zwłaszcza szaletach i basenach – w ten sposób można ograniczyć ryzyko rozwoju kurzajek,
• stały związek, posiadanie jednego partnera seksualnego, stosowanie prezerwatyw,
• regularne badania pod kątem raka szyjki macicy⁴.

Dodatkowo zachęca się osoby wkraczające w okres aktywności seksualnej do wykonania szczepień ochronnych.

Istnieją także testy pozwalające wykryć komórki przedrakowe, które mogą w przyszłości zainicjować raka szyjki macicy (test Pap, tzw. cytologia) oraz identyfikujące typy wirusa powiązane z nowotworami⁷.

Leczenie zakażenia HPV

Jak pozbyć się wirusa HPV z organizmu? Dla posiadaczy brodawek skórnych specjaliści mają dobrą wiadomość: większość przypadków kurzajek zanika samoistnie w ciągu 24 miesięcy od zakażenia. Pozostałe można leczyć specjalnymi lakierami z kwasem salicylowym (dostępnymi bez recepty). W aptece można zaopatrzyć się też w preparaty do mrożenia kurzajek. Jeżeli brodawki osiągnęły duże rozmiary, należy udać się do dermatologa, który może przepisać np. środek z kwasem mrówkowym lub do podologa, który podczas bezbolesnego zabiegu wypali kurzajki². W przypadku raka odbytu wywołanego przez HPV w leczeniu stosuje się chemio- i/lub radioterapię⁶, a w przypadku raka macicy również zabieg chirurgiczny⁸.

Szczepiona na HPV – czy warto?

Statystyki dotyczące skuteczności szczepionek na HPV przemawiają na ich korzyść. Oczywiście, od razu na myśl nasuwa się rak szyjki macicy, jednak dostępne na rynku szczepionki chronią przed infekcjami wielu szczepów wirusa brodawczaka ludzkiego.

Cervarix to szczepionka chroniąca przed zakażeniem HPV16 i HPV18, czyli typami najczęściej stojącymi za rozwojem raka szyjki macicy. Szczepionka Gardasil chroni przed wirusami HPV6, HPV11, HPV16 i HPV18, a zatem zapobiega wystąpieniu kłykcin kończystych i raka szyjki macicy. Natomiast Gardasil-9 zapobiega zakażeniu HPV6, HPV11, HPV16, HPV18, HPV31, HPV33, HPV45, HPV52 i HPV58 – szacuje się, że zmniejsza ona ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy, pochwy, sromu i odbytu o 90 proc⁹.