Nasze magazyny
Kaszel, ból brzucha, wysypka… Brzmi jak jedna z wielu chorób zakaźnych wieku dziecięcego. Być może na myśl przychodzi ci szkarlatyna lub odra – tymczasem w większości przypadków rodzice usłyszą od pediatry, że ich pociecha przechodzi zakażenie Coxsackie.
Choroby wywoływane przez te wirusy zwykle są niegroźne, jednak bardzo zakaźne: szacuje się, że koksawirusy są drugą najczęstszą przyczyną infekcji wirusowych w Polsce.
A portfolio mają rzeczywiście bogate, od będącej zmorą przedszkoli bostonki, przez herpanginę, po atakujące zwykle dorosłych zapalenie mięśnia sercowego, które jest już poważną chorobą, mogącą nawet prowadzić do śmierci.
Koksawirusy atakują niemal każdego bez względu na wiek, a bezpieczne są tylko chronione przeciwciałami matek noworodki. Szczyt zachorowań przypada na okres przedszkolny i wczesnoszkolny, jednak również seniorzy muszą się mieć na baczności, koksawirusy bowiem przenoszą się zarówno drogą kropelkową, jak i fekalno-oralną. Warto przy tym pamiętać, że tak jak inne enterowirusy, mogą one być wydalane z kałem nawet przez kilka tygodni po ustaniu objawów choroby.
Koksawirusy – co to takiego?
Wirusy Coxsackie (koksawirusy) należą do pikornawirusów, czyli wirusów RNA o bardzo małych wymiarach. Swoją nazwę zawdzięczają Coxsackie Town – miejscowości w USA, gdzie w trakcie badań nad polio po raz pierwszy je wyizolowano.
Koksawirusy dzielą się na dwie grupy:
• wirus Coxsackie A (obejmujący 23 serotypy), który odpowiada za rozwój anginy opryszczkowej (herpanginy) oraz ostrego krwotocznego zapalenia spojówek,
• wirus Coxsackie B (obejmujący 6 serotypów), wywołujący choroby serca i tzw. chorobę bornholmską.
To jednak nie wszystko, co potrafi ten mały patogen. Wirusy z obu grup mogą wywoływać schorzenia dróg oddechowych i układu nerwowego, a także zapalenie wątroby, zespół porażenny oraz liczne nieokreślone choroby przebiegające z gorączką.
To bardzo wiele możliwości, a do tego koksawirusy znajdziemy niemal wszędzie: na klamce łazienki i drabince na placu zabaw, w niehigienicznie przygotowanym posiłku, a nawet w zanieczyszczonym zbiorniku wodnym. Co więcej, do bezpośredniego zakażenia dochodzi nie tylko drogą kropelkową, ale też poprzez kontakt z wysypką chorego1.
Nasilenie zakażenia różni się w zależności od wieku pacjenta, siły jego układu odpornościowego, a także jednostki chorobowej i zaatakowanego układu narządów. Okres inkubacji również różni się w zależności od schorzenia, a maksymalna transmisja występuje w ciągu pierwszych dwóch tygodni od zakażenia2.
Czy to wirus Coxsackie?
Koksawirusy należą do enterowirusów, które namnażają się w ludzkim przewodzie pokarmowym. Chociaż opisywane w tym artykule choroby często wywołują wirusy Coxsackie, inne enterowirusy również mogą być ich przyczyną. To zwykle nie ma znaczenia w łagodnym przebiegu samoograniczającej się choroby, jednak w przypadku hospitalizacji pacjenta może zaważyć na wyborze farmakoterapii.
Jak objawia się zakażenie koksawirusami?
Objawy zakażenia wirusami z grupy Coxsackie B obejmują ból głowy, gorączkę, ból gardła, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, skrajne zmęczenie, ból w klatce piersiowej i bóle mięśni2. Wiele innych schorzeń wywoływanych przez koksawirusy przypomina objawami przeziębienie i grypę, ale rozwijają się w miesiącach letnich.
Co ciekawe, objawom ze strony dróg oddechowych rzadko towarzyszy katar lub zapalenie oskrzeli. W wielu chorobach pojawia się natomiast bolesna wysypka, która może stanowić dodatkowe źródło zakażenia.
Zmiany na skórze nierzadko wywołują u rodziców obawę, że ich dziecko choruje na różyczkę lub odrę1, jednak przebieg zakażeń koksawirusami w wieku przedszkolnym często jest o wiele łagodniejszy niż przejście wymienionych chorób zakaźnych.
Koksawirusy – jakie choroby wywołują?
Lista problemów zdrowotnych wywoływanych przez wirusa Coxsackie jest długa. Do najlepiej rozpoznanych należą:
• wysypka, która objawia się plamisto-grudkowymi zmianami, otoczonymi rumieniem; pojawiają się one na twarzy i szyi, by następnie zająć w ciągu doby tułów i kończyny z pominięciem dłoni i podeszew stóp; zmianom może towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych na szyi i wybroczyny,
• aseptyczne zapalenie opon mózgowych; objawy u dzieci i dorosłych obejmują gorączkę, ból głowy i sztywność karku i nudności, zaś u niemowląt gorączkę i drażliwość,
• zapalenie mózgu, które cechuje dezorientacja i/lub drgawki,
• choroba bornholmska, której objawy to pleurodynia (gwałtowny ból z boku klatki piersiowej, nasilający się podczas ruchu i przywodzący na myśl zawał serca), gorączka, ból brzucha i tkliwość mięśni tułowia oraz kończyn; wywołuje ją wirus Coxsackie B,
• zapalenie mięśnia sercowego i zapalenie osierdzia; towarzyszą im duszność i ból w klatce piersiowej, a także nieregularny rytm serca; zapalenie serca może trwać nawet kilka miesięcy, a jego przebieg znacznie różni się między poszczególnymi przypadkami, od bezobjawowego po piorunujące z kardiomiopatią rozstrzeniową i zatrzymaniem akcji serca2,
• choroba dłoni, stóp i jamy ustnej; po trwającej 2-3 dni wysokiej gorączce, dreszczach oraz bólach głowy i stawów pojawia się drobna wysypka o charakterze grudkowym lub pęcherzykowym - wysypka ta pokrywa całe ciało dziecka, łącznie z dłońmi i podeszwami stóp; towarzyszy jej zapalenie gardła i migdałków, zmiany na dziąsłach, na podniebieniu bądź też na wewnętrznej stronie policzków; przełykanie staje się bolesne, dlatego też mali pacjenci odmawiają jedzenia, co jest ważną obserwacją zwłaszcza w przypadku niepotrafiących jeszcze nazwać swojego stanu niemowląt; po 7-10 dniach wysypka zaczyna ustępować, a skóra rąk i stóp ulega złuszczeniu3,
• herpangina, czyli opryszczkowe zakażenie jamy ustnej; choroba ta nie ma nic wspólnego z zakażeniem opryszczką, mimo podobnie brzmiącej nazwy; herpanginie towarzyszy gorączka, ból podczas przełykania i związany z tym spadek apetytu oraz wymioty; podniebienie miękkie, języczek i czasem podniebienie twarde pokryte są pęcherzykami bądź zmianami przypominającymi owrzodzenia, które z czasem przyjmują postać nadżerek.
Chociaż zakażenia wirusem Coxsackie uważa się ogólnie za bezpieczne dla noworodków, to warto pamiętać, że ta grupa wiekowa również jest narażona na rozwój groźnych chorób, bowiem wirus może przenikać przez barierę krew-łożysko i wywołać uogólnioną chorobę noworodków. W jej przebiegu obserwuje się zaburzenia pracy wątroby i nieprawidłowe wyniki stężenia leukocytów we krwi. Sama choroba przypomina objawami sepsę1.
Czy to bostonka?
Prawdopodobnie każdy rodzic spotkał się z określeniem „bostonka” stosowanym jako krótsza, zamienna nazwa choroby dłoni, stóp i jamy ustnej. Tymczasem nazwa ta, chociaż popularna, wprowadza mały zamęt, ponieważ odnosi się przede wszystkim do innego schorzenia.
Najbliższymi „krewniakami” koksawirusa są wirus polio (odpowiedzialny za chorobę Heinego-Medina) i wirus ECHO. To właśnie ten ostatni w 1951 r. wywołał w Bostonie epidemię gorączki z objawami skórnymi – stąd nazwa choroby: wysypka bostońska. Sama choroba bardziej przypomina przebiegiem rumień nagły (tzw. gorączkę trzydniową), bowiem po 24–36 godzinach podwyższonej temperatury na ciele chorego pojawia się wysypka.
Termin „choroba bostońska/bostonka” jest więc mylny, jeśli jednak zdarzyło ci się stosować go zamiennie z nazwą choroby dłoni, stóp i jamy ustnej, nie przejmuj się: niezależnie od nazwy schorzenia, najważniejsze jest to, żeby było ono pod kontrolą lekarza4.
Wirus Coxsackie a choroby oczu
Wirus Coxsackie nie oszczędza również oczu. Jednostronne (w jednym oku) ostre zapalenie siatkówki towarzyszy czasem chorobie dłoni, stóp i jamy ustnej, a obustronne idiopatyczne zapalenie naczyń siatkówki powiązano z jednym z serotypów koksawirusa A5. Inny serotyp wirusa Coxsackie typu B może wywołać zapalenie naczyniówki, chociaż odnotowano tylko kilka przypadków tego schorzenia6.
Jest jeszcze ostre krwotoczne zapalenie spojówek, które objawia się nagłym i silnym bólem oka, zaburzeniami widzenia i wysiękiem. Symptomy zwykle ustępują po kilku-, kilkunastu dniach, jednak choroba jest niezwykle zakaźna i czasem przyjmuje postać epidemii1.
Od koksawirusa do cukrzycy?
Zakażenie wirusem Coxsackie typu B może prowadzić do zapalenia trzustki i zniszczenia komórek beta. Następstwem takiego stanu jest zwykle cukrzyca typu 1, która obecnie jest chorobą nieuleczalną, chociaż dzięki rozwojowi medycyny pacjenci mogą cieszyć się długim życiem. Objawy zapalenia trzustki obejmują ból brzucha, nudności, wymioty i przede wszystkim podwyższony poziom enzymów tego organu, amylazy i lipazy2.
Jak leczyć zakażenie wirusem Coxsackie?
Nie istnieje terapia ukierunkowana na koksawirusy. W leczeniu stosuje się środki łagodzące objawy, a więc przede wszystkim leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, czasem maści na wysypkę.
Jak widać, możliwości są ograniczone i sprowadzają się przede wszystkim do przyniesienia ulgi pacjentowi i ułatwieniu doczekania momentu, kiedy to wirus Coxsackie nie stanowi już zagrożenia dla otoczenia.
Przejście choroby koksawirusowej daje trwałą odporność na dany serotyp – tych jednak jest prawie trzydzieści! Możliwe jest więc ponowne zapadnięcie na tę samą chorobę, tym razem jedna wywołaną przez inny patogen.
Dlatego tak ważną rolę odgrywa profilaktyka. Częste mycie rąk i twarzy, spożywanie jedynie pokarmów ze sprawdzonego źródła i unikanie dużych skupisk ludzi powinno zdecydowanie zmniejszyć ryzyko zakażenia.
- 1. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/157454,zakazenia-wywolane-przez-wirusy-coxsackie
- 2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560783/
- 3.https://neurologiadziecieca.wum.edu.pl/sites/neurologiadziecieca.wum.edu.pl/files/wyklad_8_najczestsze_choroby_zakazne_wieku_dzieciecego.pdf
- 4. https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.19.7.2.
- 5. https://bmcophthalmol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12886-017-0523-2
- 6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1771584/
