Bostonka – przyczyny, objawy i leczenie

Bostonka jest chorobą wirusową, wywołaną przez enterowirusy. Za jej występowanie odpowiadają najczęściej dwa wirusy z tej grupy: enterowirus A71 i wirus coxsackie A16, chociaż opisano już 7 patogenów wywołujących bostonkę. Choroba bostońska występuje na całym świecie. W naszej strefie klimatycznej jej nasilenie obserwujemy w okresie lata i jesieni. Choć nie stwierdzono ścisłej korelacji z płcią, częściej atakuje mężczyzn. Odpowiedzmy sobie zatem na najważniejsze pytania dotyczące bostonki.

Czy łatwo zarazić się bostonką?

Bardzo łatwo zarazić się bostonką. Choroba ta należy do najbardziej zakaźnych, przenosi się poprzez kontakt z chorym i drogą kropelkową. Wirus znajduje się w płynie surowiczym, ślinie i kale chorego. Wystarcz zatem bezpośredni kontakt z chorym (np. podane dłoni, przytulenie) oraz przedmiotami, na których osiadła jego ślina lub plwocina albo płyn z pękniętych pęcherzy, by doszło do zakażenia.

Rodzice zakażają się najczęściej podczas pielęgnowana zmian skórnych swojej pociechy lub zmiany pieluchy. Do zakażenia dojść może także podczas korzystania z toalety. Warto też zaznaczyć, że wirus może być obecny w kale ozdrowieńca nawet do 10 tygodni, dlatego bostonkę zalicza się także do tzw. chorób brudnych rąk.

Kto jest najbardziej narażony na zachorowanie?

Na chorobę bostońską chorują najczęściej dzieci od 2. do 10. roku życia. Na zakażenie narażeni są także dorośli, w tym szczególnie rodzice małych dzieci, pracownicy przedszkoli i szkół oraz organizatorzy kolonii (z uwagi na duże skupiska dzieci). Również osoby cierpiące na choroby przewlekłe, takie jak miażdżyca, nadciśnienie, cukrzyca czy nowotwory, u których dochodzi na skutek tych chorób bądź ich leczenia do obniżenia odporności, są bardziej narażone na zachorowanie na bostonkę. Ponadto, choroba może mieć u nich cięższy przebieg i wiąże się z wysokim ryzykiem wystąpienia powikłań.

Jak przebiega bostonka?

Wirus, po przedostaniu się na błonę śluzową jamy ustnej, zaczyna się w niej namnażać. Proces ten zachodzi także w śluzówce jelit. Następnie, w ciągu 2-3 dni od zakażenia, wirusy przedostają się do układu limfatycznego i wraz z chłonką do węzłów chłonnych (wtedy też pojawiają się pierwsze, niespecyficzne objawy). Z węzłów chłonnych wirus trafia do krwiobiegu i wraz z krwią przedostaje się na błony śluzowe oraz do skóry. Dopiero po około tygodniu od zakażenia powstaje odpowiedź immunologiczna i organizm zaczyna zwalczać wirusa.

Ile trwa bostonka?

• Okres inkubacji choroby wynosi od 3 do 5 dni.
• Po tym czasie pojawiają się pierwsze, niespecyficzne, przypominające przeziębienie objawy, które trwają ok. 2-3 dni.
• Po tym czasie pojawia się charakterystyczna dla tej choroby wysypka pęcherzowa, która utrzymuje się na skórze przez ok. 10 dni.
• Po tym czasie zmiany na skórze stopniowo ustępują i zaczynają się goić.
• Sama choroba po okresie inkubacji trwa ok. 2 tygodni, jednak okres zdrowienia i gojenia zmian może trwać nawet 4 tygodnie.

Jak długo chory zakaża? Niestety, pomimo ustąpienia objawów, ozdrowieńcy mogą nadal zakażać. Okazuje się bowiem, że w wydzielinie górnych dróg oddechowych wirusy są obecne przez 4 tygodnie od momentu zakażenia, a w kale nawet 6 do 10 tygodni.

Czy przechorowanie bostonki daje nam odporność?

Tak, po przechorowaniu choroby bostońskiej nasz organizm staje się odporny, ale jedynie na tego wirusa, który wywołał chorobę. Możliwe jest zatem ponowne zachorowanie na bostonkę wywołaną przez inny szczep enterowirusa.

Objawy bostonki

Początkowe objawy choroby bostońskiej przypominają te towarzyszące przeziębieniu lub grypie. Chorzy, zarówno dzieci, jak i dorośli, skarżą się na zmęczenie, towarzyszy im uczucie rozbicia i złe samopoczucie. Dzieci stają się marudne. Zazwyczaj objawom tym przez pierwsze dwa dni towarzyszy wysoka gorączka. Chorym dokucza także brak apetytu i ból gardła. Mogą pojawić się również nudności, wymioty i biegunka, dochodzi także do powiększenia węzłów chłonnych w okolicach szyi.

Po ok. 2-3 dniach dołącza do nich charakterystyczny objaw bostonki – wysypka. Jest ona zlokalizowana w specyficznych miejscach: na dłoniach i stopach oraz w jamie ustnej. Początkowo ma postać czerwonych plamek, które z czasem zamieniają się w grudki, które z kolei wypełniają się płynem surowiczym. Czasami wysypkę obserwuje się także na kolanach i łokciach oraz na pośladkach i w okolicach narządów rodnych.

W wielu przypadkach, po ustąpieniu objawów wysypki, skóra na dłoniach i stopach zaczyna się intensywnie łuszczyć. U niektórych pacjentów odchodzi dużymi płatami z całej powierzchni dłoni i stóp. Szczególnie przykre objawy towarzyszą zmianom w jamie ustnej, ponieważ pęcherzyki w niej zlokalizowane szybko pękają i w ich miejsce powstają bolesne nadżerki. Właśnie dlatego chore dzieci niechętnie jedzą i nie chcą pić. Także dorosłym z trudem przychodzi przełknięcie czegokolwiek. Wysypka w jamie ustnej zlokalizowana jest najczęściej na tylnej ścianie gardła i łukach podniebiennych, może jednak pojawić się także na policzkach, podniebieniu miękkim, języku, dziąsłach. Ma postać pęcherzy wypełnionych przezroczystym lub mlecznym płynem, otoczonych czerwoną obwódką.

W rzadkich przypadkach, ok. miesiąc po przechorowaniu bostonki, pojawiają się u ozdrowieńców zmiany na paznokciach. Są to poprzeczne linie świadczące o zahamowaniu wzrostu płytki na skutek działania wirusa. Może również dojść do całkowitej utraty płytki paznokci, która ulega złuszczeniu na skutek uszkodzenia macierzy paznokci. Te zmiany na szczęście nie są trwałe.

Diagnozowanie bostonki

Ponieważ choroba bostońska daje bardzo charakterystyczne objawy w postaci wysypki pęcherzowej na dłoniach i stopach oraz w jamie ustnej, lekarzowi do postawienia diagnozy wystarcza zazwyczaj badanie kliniczne pacjenta. Jedynie na samym początku, przed pojawieniem się wysypki, chorobę można pomylić z przeziębieniem lub grypą. Zazwyczaj, zanim chory trafi do lekarza, pojawiają się już charakterystyczne zmiany na skórze i błonach śluzowych. W diagnostyce bostonki wykorzystuje się także testy z krwi, polegające na oznaczeniu poziomu przeciwciał przeciwko wywołującym chorobę wirusom i wymazy z gardła oraz odbytu, w których można stwierdzić obecność wirusa.

Leczenie choroby bostońskiej

Leczenie choroby bostońskiej polega głównie na łagodzeniu jej objawów. Trwa zazwyczaj 7 do 10 dni, czyli tyle czasu, ile na skórze utrzymuje się wysypka pęcherzowa. Pacjentowi zaleca się odpoczynek, który łagodzi objawy grypopodobne towarzyszące zakażeniu. Chory powinien także dużo pić, by zapobiegać odwodnieniu organizmu. Świąd dłoni i stóp można łagodzić stosując miejscowo dostępne bez recepty leki przeciwhistaminowe.

Na pęknięte pęcherze i owrzodzenia lekarze zalecają zazwyczaj odkażający i wysuszający rany fiolet gencjanowy lub preparaty przeciwwirusowe zawierające np. oktenidynę. Oktenidyna w postaci pastylek do ssania jest także pomocna w łagodzeniu bólu gardła i przyspiesza gojenie zmian w jamie ustnej. Stan zapalny w jamie ustnej i towarzyszący mu ból można łagodzić również częstym popijaniem niewielkich ilości chłodnych napojów.

Pomagają także dostępne bez recepty tabletki przeciwzapalne do ssania i spraye stosowane w stanach zapalnych gardła. W celu zbicia gorączki i łagodzenia bólu, chorym dzieciom i dorosłym zaleca się przyjmowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych, takich jak paracetamol czy ibuprofen. Jeśli stan pacjenta tego wymaga lub rośnie ryzyko wystąpienia powikłań, lekarz może zalecić podanie jednego z dostępnych na rynku leków przeciwwirusowych (rybawiryna, amantadyna), które skracają czas trwania choroby i łagodzą jej objawy. Ponieważ każdy z nich posiada skutki uboczne, nie podaje się ich rutynowo. W leczeniu choroby bostońskiej, o ile nie doszło do powikłań bakteryjnych, nie stosuje się antybiotyków i leków sterydowych.

Choroba bostońska a ospa wietrzna – różnice

Chorobą, z która bostonkę najłatwiej pomylić, jest ospa wietrzna. Jak zatem je odróżnić? Choć faktycznie w obu chorobach pojawia się wysypka pęcherzykowa, kluczowe w diagnostyce różnicowej z ospą jest jej rozmieszczenie. W przypadku ospy wysypka pojawia się na tułowiu i twarzy oraz głowie, a następnie rozprzestrzenia się na całe ciało. Jedynie u kilkunastu procent zakażonych dochodzi do pojawienia się wysypki na błonach śluzowych jamy ustnej i narządach rodnych. Tymczasem w przebiegu bostonki wysypka występuje jedynie na dłoniach, stopach i błonach śluzowych jamy ustnej oraz gardła. Obie choroby różnią się także czasem inkubacji.

Objawy bostonki pojawiają się już 2-3 dni po kontakcie z wirusem, natomiast ospa daje objawy dopiero po ok. 2-3 tygodniach od zakażenia.

Choroby te różni także czas trwania – choroba bostońska mija zazwyczaj po ok. 10 dniach, podczas gdy zmiany spowodowane ospą mogą pozostać na skórze nawet do dwóch tygodni lub dłużej. Pojawienie się wysypki pęcherzykowej może sugerować także inne choroby, takie jak rumień wielopostaciowy (reakcja na leki lub czynniki zakaźne), herpangina (ostre zapalenie gardła wywołane przez enterowirusy), opryszczka, półpasiec, choroba Kawasakiego czy toksyczna martwica naskórka (najczęściej spowodowana reakcją na leki). Choroba przypomina także pleurodynię, czyli tzw. chorobę bornholmską.

Zapobieganie bostonce

Choroba bostońska jest bardzo zaraźliwa, dlatego kontakt z chorym zazwyczaj skutkuje zakażeniem. Możemy jednak zmniejszyć ryzyko zakażenia, nawet jeśli choruje jeden z naszych domowników.

Jakie działania profilaktyczne mogą nas uchronić przed bostonką?

• Zachowaj higienę w toalecie – należy przemywać deskę klozetową płynem odkażającym za każdym razem, gdy korzystamy z toalety, dokładnie myć ręce mydłem i wycierać je ręcznikiem jednorazowym. W toalecie publicznej warto korzystać z jednorazowych podkładów higienicznych na deskę i odkazić dodatkowo dłonie po ich umyciu (w większości toalet dostępne są już dozowniki z płynem odkażającym). Należy też zwrócić uwagę dzieciom na to, jak ważne jest dokładne mycie rąk po skorzystaniu z toalety.
• Unikaj kontaktu ze śliną chorego – nie korzystaj z tych samych sztućców i naczyń, nie pij z tego samego kubka, często myj i odkażaj dziecięce gryzaki i zabawki, które maluch wkłada do ust.
• Odkażaj powierzchnie, z których korzystasz wspólnie z chorym – a w szczególności blaty kuchenne, klamki i włączniki światła.
• Nie podawaj dłoni – jeśli widzisz u kogoś wysypkę na dłoniach unikaj witania przez podanie ręki czy przytulenie.

Powikłania po chorobie bostońskiej

Choć uważa się, że bostonka jest chorobą o łagodnym przebiegu i z reguły niegroźną, w rzadkich przypadkach prowadzi do niebezpiecznych dla zdrowia i życia powikłań.

Do powikłań bostonki należą:

• Odwodnienie, będące wynikiem gorączki i bolesności jamy ustnej. Może ono skutkować zaburzeniami pracy praktycznie wszystkich układów w naszym ciele, a w szczególności nerek i serca.
• Zapalenie dziąseł i przyzębia, które jest wynikiem powstawania owrzodzeń w jamie ustnej, może przejść w stan przewlekły. Jest ono nie tylko bolesne i zagraża naszemu uzębieniu, ale może także stać się źródłem zakażenia całego organizmu, jeśli bakterie przedostaną się do krwi.
• Wirusowe zapalenie opon mózgowych jest najczęściej wywołane zakażeniem enterowirusem A71, towarzyszą mu takie objawy neurologiczne jak wymioty, sztywność karku, utrata koordynacji ruchowej czy zaburzenia świadomości. Może stanowić poważne zagrożenie dla naszego zdrowia, wymaga pilnej konsultacji z lekarzem i niekiedy także hospitalizacji.
• Zapalenie i obrzęk płuc jest rzadkim powikłaniem, wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej i często także hospitalizacji, ponieważ może stanowić zagrożenie dla naszego życia. Objawia się m.in. dusznością, kaszlem i zimnymi potami.
• Zapalenie mięśnia sercowego, które objawia się m.in. bólem w klatce piersiowej, tachykardią, dusznością, uczuciem zmęczenia i opuchlizną nóg, wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej i zazwyczaj hospitalizacji, ponieważ może w jego przebiegu dojść do zatrzymania akcji serca.
• Stany zapalne skóry dłoni i stóp są zazwyczaj wynikiem drapania, na skutek którego dochodzi do rozerwania pęcherzy i powstania owrzodzeń oraz wprowadzenia w rany bakterii. Z reguły goją się szybko po zastosowaniu leczenia miejscowego, w rzadkich przypadkach, gdy uszkodzenia są głębokie, mogą po nich pozostać blizny.

Bostonka w ciąży i podczas karmienia piersią

Wiele kobiet w ciąży zadaje sobie pytanie, czy bostonka zagraża ich nienarodzonemu dziecku? Choroba z reguły ma u dorosłych łagodny przebieg, jednak ciąża to szczególny czas, w którym dochodzi u kobiet do obniżenia odporności. Może to zatem skutkować nieco cięższym przebiegiem choroby i zwiększeniem ryzyka wystąpienia powikłań. Bostonka jest najgroźniejsza w pierwszym trymestrze ciąży, czyli do ok. 12 tygodnia. W tym czasie organizm dziecka najintensywniej się rozwija i jest najbardziej wrażliwy na czynniki zewnętrzne, w tym zakażenia wirusowe i bakteryjne matki. Groźna jest dla niego szczególnie gorączka u matki, niezależnie od czynnika, który ją wywołał.

Na skutek zakażenia może nawet dojść do poronienia. Czasami obserwuje się także zapalenie mięśnia sercowego u płodu. Lekarze podejrzewają również, że zakażenie wirusem coxsackie może być przyczyną powstawania wad rozwojowych płodu, dlatego ostrożności nigdy za wiele.

Zagrożenie dla rozwijającego się dziecka maleje wraz z czasem ciąży, w II i III trymestrze zazwyczaj nie obserwuje się negatywnego wpływu bostonki na zdrowie mamy i malucha. Może jednak dojść do przedwczesnego porodu.

Aby uniknąć zakażenia, przyszłe mamy powinny ograniczyć, jeśli to tylko możliwe, kontakt z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym do czasu ukończenia I trymestru ciąży. Jeśli jest to niemożliwe, warto zwrócić szczególną uwagę na higienę rąk i zabawek starszego dziecka oraz unikać picia z jednego kubka z dzieckiem i dojadania po nim posiłków. Jeśli starszak choruje, pielęgnację wysypki należy powierzyć innemu domownikowi, ponieważ płyn z pęcherzy jest niezwykle zakaźny.

Kobiety, planujące poród drogą cesarskiego cięcia, które podejrzewają u siebie zakażenie bostonką, powinny jak najszybciej zgłosić się do lekarza prowadzącego ciążę, celem postawienia dokładnej diagnozy. Możliwe jest bowiem zakażenie dziecka podczas zabiegu. Z reguły zakażenie u noworodków ma łagodny przebieg, niemniej jednak warto omówić problem z lekarzem, który podejmie decyzję, czy poród może się odbyć czy też należy go, dla bezpieczeństwa, przełożyć.

Chorobę u ciężarnych leczy się objawowo, należy jednak pamiętać, że nie mamy do tej pory leków przeciwwirusowych, które można by bezpiecznie stosować w czasie ciąży. Kobietom zaleca się zazwyczaj dużo odpoczynku i w razie potrzeby zażywanie paracetamolu, który jest uważany za bezpieczny dla dziecka. Nie powinno się jednak podejmować leczenia na własną rękę, nawet jeśli jesteśmy pewni diagnozy. Pierwsze objawy bostonki mogą także sugerować inne podłoże choroby – każda choroba w czasie ciąży, nawet bardzo łagodna, może stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia dziecka, dlatego kobieta powinna jak najszybciej znaleźć się pod opieką lekarza.

Wysoka gorączka i powikłania bakteryjne są wskazaniem do hospitalizacji ciężarnej, dlatego jeśli paracetamol nie obniżył temperatury przyszłej mamy, konieczna jest szybka konsultacja z lekarzem.

Bostonka nie stanowi natomiast przeciwwskazania do karmienia dziecka piersią i nie trzeba go przerywać na czas trwania choroby. Młoda mama powinna jednak zadbać o odpoczynek i wypijać odpowiednią ilość płynów, bowiem w przebiegu choroby może dojść do odwodnienia organizmu, które przekłada się na zmniejszenie produkcji mleka^1,2.