Jak żyć po udarze?

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Był marzec 2007 r. Bogusław Kaczyński, wielki znawca muzyki klasycznej, erudyta i dziennikarz, nagle przestał widzieć i mówić. Wszystko potoczyło się lawinowo. Gdyby nie pomoc przyjaciółki nie byłby w stanie wezwać nawet karetki.

- Cały czas byłem świadomy i ze wszystkiego zdawałem sobie sprawę. Słyszałem, co mówią lekarze. Wiedziałem, że zabierają mnie do szpitala. Ale czułem, że jestem od tego daleko - wspominał potem. Przez pierwsze 2 dni w szpitalu nie był w stanie sformułować ani jednego słowa. Ordynator oddziału neurologicznego uspokajała go, że ta umiejętność do niego wróci. I rzeczywiście, 2 dni później mówił. Jednak rozległy udar, którego doznał, zostawił po sobie bezwładną rękę i nogę oraz opadający prawy kącik ust. Gdy po 2 miesiącach dziennikarz opuszczał szpital, miał przed sobą perspektywę długotrwałej rehabilitacji. Nie poddał się.

- Rehabilituję się 2 godz. dziennie... Stosuję też dietę. Nie smażę, mało solę - mówił 2 lata po przebytej chorobie. Dzięki swojej determinacji wrócił do życia zawodowego, napisał autobiografię, pracował też w dalszym ciągu jako konferansjer.

Trzeba jednak powiedzieć, że Bogusław Kaczyński to rzadki przypadek, ponieważ 60% osób, które przeżyły udar, ma trwałe objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu, najczęściej charakteryzujące się niedowładem połowiczym, zaburzeniem chodu, równowagi czy sprawności kończyny górnej. To zaś przekłada się na ograniczenie ich samodzielności.

Dlatego tak ważne jest zmniejszenie następstw udaru, bowiem przekłada się ono bezpośrednio na dalsze losy pacjentów i ich rodzin.

Co to jest udar?

Udar to postępujące, wywołane niedokrwieniem i niedotlenieniem uszkodzenie tkanki nerwowej¹ . Każda minuta trwania udaru powoduje zniszczenie 1,9 mln neuronów, 14 mld synaps i 12 km włókien mielinowych. Jego wczesne rozpoznanie i leczenie daje szansę ograniczenia uszkodzeń wywołanych niedotlenieniem.

Cechą charakterystyczną niedokrwienia obejmującego jedną półkulę mózgu jest osłabienie siły mięśniowej oraz utrata czucia po przeciwległej stronie ciała. Uszkodzenie dominującej (zwykle lewej) półkuli wywołuje afazję u pacjentów. Mogą oni mieć problemy z werbalnym zrozumieniem mowy (tzw. afazja czuciowa), jak również z wyrażaniem swoich myśli (afazja ruchowa). Zdarza się też, że występują oba te zaburzenia łącznie.

Ważna jest wczesna rehabilitacja

Ogniska niedokrwienne w mózgu powodują zmiany jego funkcjonowania, w wyniku czego rozwijają się zaburzenia ruchowe pod postacią niedowładów, porażeń połowiczych z jednakowym zajęciem obu kończyn lub z wyraźną przewagą kończyny górnej czy dolnej. Czasem problemy są poszerzone o deficyty obejmujące unerwienie nerwów czaszkowych, a także wyższe czynności mózgowe. definiowane jako zaburzenia poznawcze lub emocjonalne.

Walka zaczyna się, gdy tylko pacjent się obudzi. I musi być kompleksowa² . Obecnie stosowane są metody oparte na wielopłaszczyznowej stymulacji układu nerwowego. Coraz częściej też wykorzystuje się w nich innowacyjne techniki i urządzenia, roboty, systemy pionizacji, wirtualną rzeczywistość oraz biologiczne sprzężenie zwrotne. Wczesna rehabilitacja przyłóżkowa ma na celu zapobieganie następstwom długiego unieruchomienia, takim jak: odoskrzelowe zapalenie płuc, zaburzenia połykania, zakrzepica żył głębokich, zaburzenia rytmu serca, jak również wydzielania hormonu antydiuretycznego, hiperglikemia w następstwie podwyższonego stężenia kortyzolu i katecholamin oraz nadciśnienie tętnicze³ .

Kolejnym celem wczesnej rehabilitacji jest zapobieganie wytworzeniu tzw. zespołu nieużywania, pobudzenie mechanizmów plastyczności w ośrodkowym układzie nerwowym, zmniejszenie ryzyka występowania patologicznych wzorców ruchowych, nadmiernej spastyczności czy przedłużającej się wiotkości. Dzięki rehabilitacji neurologicznej zapobiega się zaburzeniom ortostatycznym, poprawia sprawność ruchową i psychiczną. Ważna jest również diagnostyka i rehabilitacja zaburzeń mowy⁴ .

Włoscy badacze przeprowadzili badania na grupie 12 pacjentów z umiarkowaną afazją poudarową⁵ . Rehabilitację językową stosowano codziennie przez 2 tygodnie. Uzyskano znaczącą poprawę nazewnictwa i zapisywania różnych zadań w porównaniu z grupą kontrolną, w której nie rozpoczęto rehabilitacji językowej. Wczesne leczenie poudarowej afazji jest bardzo ważne dla poprawy funkcjonowania pacjentów, ma trwałe skutki i może prowadzić do pozytywnej stymulacji obszarów mózgu objętych uprzednio uszkodzeniem.

Dlatego równolegle z terapią ruchową należy prowadzić terapię logopedyczną oraz dysfagii. Jest to istotne, gdyż udowodniono, że każda poprawa w tym zakresie zwiększa szanse poprawy dysfunkcji ruchowych.

W przypadku pacjentów, u których występują zaburzenia funkcji poznawczych (mowy, pisania, czytania, uwagi, spostrzegania, pamięci, myślenia, konstruowania), niezbędne jest prowadzenie różnorodnych form reedukacji. Powinno się też zapewnić im profesjonalną terapię przeciwdziałającą depresji⁶ .

Ruch wpływa pozytywnie na mózg

Zgodnie z wynikami badań prowadzonych w ostatnich latach odbudowa i adaptacja mózgu u chorych, u których prowadzony jest intensywny i systematyczny trening motoryczny, możliwa jest nawet wiele lat po tym, jak doszło do jego uszkodzenia. Okazuje się, że ćwiczenia fizyczne pobudzają go do wytwarzania nowych komórek nerwowych.

Biologiczny mechanizm tego zjawiska nie jest do końca poznany. Na łamach czasopisma Trends in Neurosciences 2 badaczy z University od Arizona: dr David A. Raichlen i prof. Gene E. Alexander, przedstawiło hipotezę wyjaśniającą tę zależność. W ich opinii wszystko zaczęło co najmniej 2 mln lat, gdy nasi przodkowie prowadzili łowiecko-zbieracki tryb życia. Nieustanne przemierzanie dużych odległości na odkrytym terenie w poszukiwaniu pożywienia było niezwykle złożonym wysiłkiem poznawczym, połączonym z aktywnością fizyczną.

Przemieszczanie się w terenie wymagało wykształcenia zmysłu obserwacji i pamięci, by umieć wrócić do swoich, czujności, by nie paść ofiarą drapieżników, oraz zarządzania sposobem poruszania się⁷.

Inni badacze są zdania, że wynika to z naszej fizjologii. Mózg, choć stosunkowo niewielki, jest bardzo żarłoczny: zużywa aż 20% całej energii potrzebnej nam do przeżycia. Pozyskuje ją z glukozy, wchłanianej do krwiobiegu w jelicie cienkim. I jak zwykle w takiej sytuacji, im więcej się je, tym więcej produkuje się toksycznych odpadów. Produktem ubocznym licznych procesów biochemicznych, które zachodzą w mózgu, są wolne rodniki. Aby nie zniszczyły one delikatnej materii narządu, potrzebujemy odpowiedniej ilości dobrze natlenowanej i zaopatrzonej w antyoksydanty krwi.

Tak się zaś składa, że aktywność fizyczna jest podstawowym sposobem na zwiększenie transportu krwi i dotlenienie wszystkich komórek. Kiedy się ruszamy, zwiększamy tempo cyrkulacji krwi przez tkanki, stymulujemy tym samym nasze naczynia krwionośne do produkcji tlenku azotu - substancji, która reguluje przepływ. Ruch zwiększa też objętość krwi w zakręcie zębatym mózgu, który jest częścią hipokampa, struktury odpowiedzialnej za pamięć, tworzenie nowych wspomnień i wykrywanie zagrożeń.

Ponadto na poziomie cząsteczkowym stymuluje BDNF - czynnik neurotroficzny pochodzenia mózgowego, który jest w naszym ciele jednym z najistotniejszych czynników wzrostu, odpowiedzialnym za rozwój zdrowej tkanki. BNDF odmładza i uzdrawia istniejące neurony, pomaga w tworzeniu nowych połączeń oraz w neurogenezie, czyli tworzeniu komórek w mózgu.

Na tym nie koniec. Gdy przestajemy się ruszać, dochodzi do atrofii naczyń krwionośnych. Niska aktywność fizyczna powoduje, że nasz organizm redukuje system drugorzędnych naczyń krwionośnych oraz ich elastyczność, co prowadzi do chorób sercowo-naczyniowych. Podstawową funkcją naczyń jest bowiem dostarczanie tlenu zarówno do mięśni, jak i do mózgu. Jeśli nie ma tej potrzeby - mięśnie nie pracują - naczynia obumierają, a z upływem czasu gorzej się dzieje z zaopatrzeniem mózgu w tlen.

Obie terorie potwierdzają badania nad rolą ćwiczeń w zapobieganiu oraz leczeniu demencji starczej i choroby Alzheimera oraz zaburzeń emocjonalnych takich jak depresja. Okazało się, że regularny trening zmniejsza ryzyko rozwinięcia się demencji aż o połowę, a w przypadku alzheimera aż o 60%! To nie wszystko. Nawet 20-minutowy codzienny spacer na świeżym powietrzu zmniejsza ryzyko udaru aż o 57%⁸ !

Model stworzony przez badaczy z University of Arizona można przełożyć na rehabilitację osób po udarze. Aby przywrócić ich mózgom i ciałom sprawność, konieczne jest takie zaplanowanie ćwiczeń, aby stały się dla nich wyzwaniem i zmuszały szare komórki do aktywności. Dlatego proponowane choremu zadania powinny angażować jego świadomą uwagę i wymagać nauki nowych czynności - bowiem dzięki temu stymulują połączenia synaptyczne, zwiększają plastyczność mózgu i zapobiegają procesom degeneracyjnym neuronów⁹ . Kolejnym istotnym elementem jest wymuszanie aktywności porażonej strony (np. poprzez elektrostymulację tych mięśni).

Każda minuta trwania udaru powoduje zniszczenie 1,9 mln neuronów, 14 mld synaps i 12 km włókien mielinowych. Jego wczesne rozpoznanie i leczenie daje szansę ograniczenia uszkodzeń wywołanych niedotlenieniem.

W zależności od rozległości udaru (i jego skutków) trzeba wdrożyć ćwiczenia ukierunkowane na radzenie sobie z zaburzeniami chodu, reedukację funkcji ręki, poprawę postawy, równowagi, koordynacji ruchowej, a nawet czucia głębokiego. Ważne są również zabiegi normalizujące napięcie mięśniowe oraz zwiększające tolerancję wysiłkową chorego. W niektórych przypadkach konieczne jest wprowadzenie ćwiczeń ukierunkowanych na ograniczenie problemu nietrzymania moczu oraz przeciwdziałanie upadkom¹⁰.

Odzyskać sprawność ręki

Gdy dochodzi do udaru, porażenie ma charakter wiotki, jednak w miarę jego cofania się pojawia się spastyczność o różnym stopniu nasilenia. Zmiany w strukturach barku utrudniają powrót funkcji kończyny górnej u chorych po udarze niedokrwiennym. Dodatkowo zaburzenia czucia głębokiego i pola widzenia oraz ból ograniczający zakres ruchów wpływają na opóźnienie powrotu jej sprawności.

Najważniejszymi mięśniami, które odpowiadają za dynamiczną stabilizację w obrębie barku, są mięśnie pierścienia rotatorów. W celu zapewnienia stabilizacji dynamicznej w stawie ramiennym wykonuje się ćwiczenia poprawiające ich funkcję. Poprzedzają je zazwyczaj zabiegi w postaci elektrostymulacji, krioterapii miejscowej oraz tonolizy mięśni agonistycznych i antagonistycznych¹¹.

By powrócić do sprawności, pacjent musi wykonywać ćwiczenia bierne, samowspomagane z wykorzystaniem "orczyka" i izokinetyczne dla zapewnienia stymulacji proprioceptywnej oraz utrzymania prawidłowego bezbolesnego zakresu ruchu. Konieczna jest również mobilizacja łopatki w pozycji ułożenia na zdrowym boku¹².

Przywrócić chód

Poruszanie na 2 nogach to podstawowa czynność lokomocyjna człowieka. Chód fizjologiczny cechują skoordynowane, powtarzalne ruchy kończyn i tułowia, mające na celu przemieszczanie ciała w pozycji pionowej przy możliwie najmniejszym wydatku energetycznym. Z tego względu u osób, które przeszły udar, konieczna jest ocena chodu oraz równowagi, która pozwoli dobrać dla nich odpowiednią rehabilitację. Istnieje kilka urządzeń zapewniających prawidłowe cykle chodu. Pacjent ma zakładaną specjalną uprząż, która pozwala na spacer po bieżni w warunkach odciążenia, a także ustalenie jego parametrów, takich jak np. długość kroku, prędkość czy zakres ruchu.

Dobrym rozwiązaniem są też ćwiczenia na ruchomej platformie. Jak dowiódł międzynarodowy zespół badaczy, trening taki poprawia kontrolę posturalną, jakość chodu, czucie głębokie oraz koordynację ruchową u pacjentów¹³.

Z kolei trening na bieżni ruchomej istotnie przyczyniał się do podniesienia wydolności wysiłkowej, zwiększenia siły mięśniowej i zakresów ruchomości stawów kończyn dolnych¹⁴.

W usprawnieniu osób po udarze dobrze sprawdza się również biologiczne sprzężenie zwrotne. Biofeedback wpływa korzystnie zarówno na zmianę aktywacji kory mózgowej, jak i poprawę wydajności chodu osób po udarze mózgu. Chorzy, którzy utracili funkcje ruchowe, są w stanie ją aktywować dzięki tej technice. Taką terapię często wspiera się, dodatkowo wykorzystując rzeczywistość wirtualną. Jest to stworzony przy pomocy technologii komputerowej obraz sztucznego świata, w którym występują postacie, krajobrazy, przedmioty i zdarzenia. Terapia prowadzona w warunkach wirtualnej rzeczywistości pozwala na aktywowanie funkcji motorycznych oraz poznawczych jednocześnie. Wymaga od pacjenta myślenia abstrakcyjnego, rozwiązywania zadań, zapamiętywania etc. - a to pobudza plastyczność mózgu.

Regularny trening redukuje prawdopodobieństwo rozwinięcia się demencji aż o połowę, a w przypadku alzheimera aż o 60%! To nie wszystko. Nawet 20-minutowy codzienny spacer na świeżym powietrzu zmniejsza ryzyko udaru aż o 57%!

W pewnym eksperymencie do reedukacji ręki zastosowano ortezę połączoną z elektromiograficznym (EMG) biofeedbackiem. Po terapii odnotowano zwiększoną aktywację kory mózgowej w porównaniu do stanu sprzed leczenia. Zdaniem badaczy tak wzbogacone ćwiczenia zwiększają neuroplastyczność mózgu, pozwalając na skuteczniejsze nabywanie umiejętości motorycznych, oraz skracają powrót do zdrowia pacjentów po udarze¹⁵.

Przegnać depresję

Jak się okazuje, biofeedback wykorzystywany do przywracania sprawności kończynom dolnym może mieć również zaskakująco pozytywne skutki uboczne. Uczeni badali, jakie postępy osiągają chorzy w ciągu 3 miesięcy terapii z zastosowaniem biologicznego sprzężenia zwrotnego. Odnotowali usprawnienie leczonych kończyn, zwiększenie szybkości i poprawę jakości chodu. A przy okazji stwierdzili, że u uczestników badania o 28% zmniejszyły się objawy depresyjne¹⁶.

Krok po kroku

Każdy etap usprawniania powinien mieć wyznaczony cel funkcjonalny zgodny z potrzebami chorego i dostosowany do jego możliwości. Jednym z nich może być przezczaszkowa stymulacja magnetyczna. Zdaniem badaczy daje ona bardzo dobre efekty w poprawie funkcji motorycznych.

Przezczaszkową stymulację magnetyczną wykorzystano również w innym eksperymencie do rehabilitacji pacjentów po udarze mózgu z niedowładem połowiczym kończyny górnej¹⁷. Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że metoda ta ma działanie antyspastyczne. Stymulacji magnetycznej poddano uszkodzoną półkulę mózgu, co wywołało korową reorganizację, prowadząc do odzyskiwania prawidłowego napięcia mięśniowego w kończynie górnej objętej niedowładem.

Poważnym problemem u pacjentów po udarze mózgu jest nietrzymanie moczu. 204 chorych zmagających się z tym problemem poddano elektroakupunkturze (EA)¹⁷. Grupę kontrolną stanowili pacjenci, u których wykonywano cewnikowanie pęcherza moczowego w odstępach 2-4 godz. Uczeni stwierdzili znaczący pozytywny wpływ na poprawę funkcjonowania pęcherza moczowego i zmniejszenie nietrzymania moczu wśród uczestników poddanych elektroakupunkturze.

Istotną rolę w rehabilitacji odgrywa edukacja pacjenta, jego rodziny lub opiekunów. Chorzy po udarze mózgu powinni mieć zapewnioną ciągłość rehabilitacji do końca życia. Zachowanie jej ciągłości jest konieczne nie tylko jako profilaktyka ponownego udaru mózgu, ale również w celu zapobiegania powikłaniom w układzie oddechowym, krążeniowym i ruchowym, a także powstawaniu zespołu rzekomego wtórnego udaru mózgu. W zespole tym stwierdza się nasilenie niedowładów, powstawanie kolejnych powikłań i pogorszenie stanu funkcjonalnego pacjenta.