Udar: terapie, które pomogą

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Zwykle zaczyna się od niedowładu bądź paraliżu połowy ciała (szczególnie w zakresie możliwości poruszania kończynami), występujących nagle podczas dnia, po wysiłku fizycznym albo nad ranem - tuż po przebudzeniu. Często towarzyszą temu osłabienie lub zniesienie czucia po jednej stronie ciała bądź zaburzenia w zakresie mówienia lub rozumienia mowy, pisania i czytania, zapamiętywania nowych informacji, rozpoznawania i identyfikowania obiektów, liczenia, przełykania czy widzenia. Mogą pojawić się nawet majaczenie, urojenia, omamy oraz zaburzenia świadomości.

Choć nie zawsze objawy te występują równocześnie u jednego pacjenta, uznaje się je za najczęstsze symptomy niedokrwiennego udaru mózgu, zwanego również jego zawałem. To najczęstszy spośród 3 rodzajów udaru (stanowi 85-90% jego przypadków), spowodowany gwałtownym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu w wyniku zwężenia lub całkowitego zamknięcia światła naczyń tętniczych¹.

W przeciwieństwie do niego udary krwotoczne polegają na nagłym wylewie krwi z pękniętego naczynia krwionośnego, który niszczy utkanie mózgu. W przypadku śródmózgowego (10-15% wszystkich udarów) krwawienie występuje zwykle w okolicy jąder podstawy i torebki wewnętrznej, a krwotok podpajęczynówkowy (ok. 5% przypadków) powstaje najczęściej wskutek pęknięcia tętniaka lub innych wad naczyniowych. W obu tych sytuacjach pogorszenie stanu ogólnego następuje nagle, często po dużym wysiłku lub stresie, zwykle towarzyszą mu bardzo silny ból głowy, nudności i wymioty, a w ciągu kilku minut dochodzi do utraty przytomności.

Odzyskać życie sprzed udaru

Powyższy scenariusz powtarza się z zadziwiającą częstotliwością. Szacuje się, że na całym świecie co 6 s kolejna osoba doznaje udaru mózgu. Incydenty naczyniowe plasują się na trzecim miejscu w niechlubnym rankingu najczęstszych przyczyn zgonów wśród osób dorosłych (po chorobach serca i nowotworach). Wystarczy zresztą przyjrzeć się polskim statystykom, by uzmysłowić sobie skalę problemu (patrz ramka).

Optymizmem nie napawa również fakt, że ok. 15-30% pacjentów po takim incydencie naczyniowym już do końca życia zmaga się z niepełnosprawnością².

Aby uniknąć tego czarnego scenariusza, należy przyłożyć dużą wagę do rehabilitacji, która - zgodnie z wytycznymi - powinna zostać wdrożona tak szybko, jak to możliwe, natychmiast po uzyskaniu stabilizacji ogólnego stanu pacjenta. Nawet w ciągu 24 godz. po udarze niedokrwiennym lub krwotocznym można rozpocząć mobilizację pacjenta, w tym tzw. pionizację, a optymalny czas usprawniania powinien wynosić 3-6 miesięcy³. Zróżnicowane, dopasowane indywidualnie do potrzeb pacjenta zabiegi kinezy- i fizjoterapii pomogą zapobiec powtórnemu udarowi oraz powikłaniom zakrzepowo-zatorowym i zapalnym. Kompleksowa rehabilitacja poudarowa to jednak przede wszystkim droga do poprawy zdolności motorycznych i poznawczych oraz odzyskania umiejętności radzenia sobie z czynnościami dnia codziennego.

Wirtualne narzędzia w terapii poudarowej

W samym procesie rehabilitacji wykorzystuje się różnorodne techniki i narzędzia, które na różne sposoby pomagają usprawniać wykonywanie określonych czynności. Najbardziej zaawansowane technologicznie opcje opierają się na tzw. rzeczywistości wirtualnej.

Mówiąc najprościej, rehabilitacja w wirtualnej rzeczywistości polega na odzwierciedleniu otoczenia rzeczywistego. Pacjent wchodzi w interakcję z systemem komputerowym i wytworzonym przez niego otoczeniem. Jego elementy oddziałują na różne zmysły (czucie, wzrok, słuch), a wykonywane ruchy są monitorowane dzięki specjalnie przygotowanemu oprogramowaniu komputerowemu.

Technicznie rzecz biorąc, pacjent zwykle staje przed ekranem, a kamera wyświetla jego obraz w stworzonym komputerowo świecie, w którym czekają na niego konkretne zadania. By je zrealizować, wykonuje rzeczywiste ruchy, np. ręką, aby strącić lub chwycić dany wirtualny przedmiot.

Czasem wykorzystuje w tym celu również tzw. urządzenia peryferyjne, np. klawiaturę, mysz czy platformę balansową. Przy czym taka terapia skupia się na realizacji ćwiczeń usprawniających przy takim odczuciu poziomu rzeczywistości, jak podczas tradycyjnej rehabilitacji (tzw. doświadczenie "zanurzenia")⁴. Dlaczego zatem może przynosić nawet lepsze efekty?

Wykorzystanie wirtualnej rzeczywiści oraz interaktywnych gier wideo może mieć przewagę nad tradycyjną rehabilitacją poudarową, ponieważ - zgodnie z ubiegłorocznym przeglądem badań na temat - już na początkowym etapie po incydencie naczyniowym umożliwia pacjentom ćwiczenie czynności, które trudno byłoby odtworzyć w środowisku szpitalnym.

Poza tym programy komputerowe dają większą możliwość stopniowania trudności zadań oraz weryfikacji czynionych postępów, co poprawia motywację chorych do aktywnego udziału w rehabilitacji⁵. Zwykle charakteryzują się również sporą różnorodnością, a jako bardziej atrakcyjne wizualnie zachęcają do częstszych treningów.

Udar: badania w powijakach

Wspomniany przegląd, obejmujący 72 badania z udziałem 2 470 pacjentów po udarze mózgu, wykazał ponadto, że choć rzeczywistość wirtualna nie zawsze daje lepsze rezultaty niż terapia konwencjonalna, to jako dodatkowe działanie pozwala poprawić funkcjonowanie, m.in. pracę ramienia czy radzenie sobie z codziennymi czynnościami, takimi jak ubieranie się czy branie prysznica. Pojawiają się również doniesienia o nawet lepszej skuteczności terapii wirtualnej od tradycyjnej. W jednym z badań z udziałem 12 pacjentów w wieku 33-80 lat obie metody spowodowały ogólną poprawę, ale wśród ochotników stosujących technologię komputerową odnotowano większą i wcześniejszą poprawę w zakresie osłabienia kończymy górnej oraz aktywności⁶.

Pojawiają się również ograniczone dowody na to, że korzystanie z wirtualnej rzeczywistości i interaktywnych gier wideo może być korzystniejsze w poprawianiu funkcji ramienia i czynności życiowych w porównaniu z tą samą dawką konwencjonalnej terapii⁷. Wciąż jednak brakuje dużych badań z udziałem większej grupy pacjentów, które potwierdziłyby te obiecujące wnioski, a jakość dostępnych danych naukowych oceniana jest jako niska. Znane terapie w nowej odsłonie Nowinki technologiczne znajdują zastosowanie również w innych formach rehabilitacji poudarowej.

Optymistyczne wyniki przynoszą wstępne doniesienia z projektu badawczego, którego celem jest ocena skuteczności tzw. wirtualnego lustra. Terapia lustrzana polega na stworzeniu złudzenia, że niesprawna lub amputowana kończyna porusza się we właściwy sposób. W wersji tradycyjnej do wytworzenia tej iluzji wykorzystuje się po prostu lustro ustawiane w ten sposób, by pacjent nie widział słabszej kończyny, a jedynie odbicie tej sprawnej.

Takie klasyczne ćwiczenie wykonywała połowa z badanych 20 pacjentów z niedowładem połowicznym po udarze mózgu. Pozostali korzystali z technologicznego rozwiązania, w którym lustro zostało zastąpione przez kamerę i ekran, a zaawansowana analiza i transformacja obrazu dawały analogiczne złudzenie obserwacji obu kończyn.

W wyniku 4 tygodni rehabilitacji u wszystkich pacjentów nastąpiła poprawa ogólnej sprawności, ale w przypadku niedowładnej ręki była ona znacząco większa wśród osób, które ćwiczyły z wirtualnym lustrem⁸. Sami autorzy zwracają jednak uwagę, że brakuje innych doniesień na temat wykorzystania wirtualnej rzeczywistości w terapii lustrzanej, stąd potrzeba dalszych badań.

Obiecujące są również wyniki eksperymentów z wykorzystaniem wspomaganych komputerowo i za pomocą robotów urządzeń do treningu chodzenia u osób po udarze. Ubiegłoroczny przegląd 36 doniesień z udziałem 1 472 osób wskazuje, że takie ćwiczenia wspomagane elektromechanicznie mogą przyspieszyć powrót do samodzielnego chodzenia oraz zapobiec niesamodzielności w poruszaniu się⁹. Wydaje się przy tym, że największe korzyści pacjenci odnoszą w ciągu 3 pierwszych miesięcy po incydencie naczyniowym.

Obiecujące opcje terapii poudarowej

Rzeczywistość wirtualna to nie wszystko, co współczesna medycyna oferuje pacjentom po udarze mózgu. Obok klasycznej rehabilitacji z powodzeniem mogą oni wykorzystać inne metody: zarówno tradycyjne, jak i innowacyjne.

Przykładowo już zwykły trening fizyczny może być skutecznym sposobem podniesienia sprawności (m.in. w zakresie czynności poznawczych, poprawy samopoczucia i jakości życia), a także elementem profilaktyki kolejnego udaru. W przeglądzie 58 doniesień naukowych wykazano, że trening wytrzymałościowy, obejmujący ćwiczenia usprawniające układ krążeniowo-oddechowy (szczególnie spacery), poprawia zdolność do wykonywania ćwiczeń oraz umiejętność samodzielnego chodzenia, a w połączeniu z oporowym (siłowym) - również zdolność utrzymania równowagi¹⁰.

Równie skuteczna może być akupunktura - zwłaszcza metoda znana jako trzyigłowa terapia Jin wydaje się efektywnie poprawiać funkcje poznawcze i pomagać w odzyskaniu możliwości radzenia sobie w życiu codziennym¹¹. Podobne wnioski wysnuli autorzy przeglądu 31 badań poświęconych roli akupunktury w rehabilitacji po udarze¹².

Z kolei słuchanie muzyki przez kilka godzin dzienne pobudza powrót do zdrowia w wymiarze poznawczym i emocjonalnym na wczesnym etapie po incydencie naczyniowym. Fińscy naukowcy doszli do takich wniosków, porównując przebieg rekonwalescencji 60 pacjentów, którzy przez 2 miesiące obok tradycyjnej rehabilitacji słuchali wybranej przez siebie muzyki albo audiobooków. Okazało się, że znacznie szybciej wracali do sprawności w zakresie pamięci werbalnej i zdolności skupiania uwagi oraz odczuwali mniejsze przygnębienie i dezorientację - nawet po 6 miesiącach od ekseprymentu¹³.

Udar: zastrzyki dla neuronów

Pewną rolę w rehabilitacji poudarowej - z zwłaszcza profilaktyce kolejnego incydentu - mogą odgrywać również naturalne składniki i suplementy.

Przykładowo coraz więcej badań wskazuje, że konopie i kannabinoidy mają wpływ neuroprotekcyjny, a nawet mogą pobudzać wzrost komórek mózgowych w miejscach uszkodzonych podczas udaru. Największa jak dotąd analiza naukowa objęła 144 badania na zwierzętach, którym podawano kannabinoidy z konopi oraz syntetyczne, ukierunkowane na receptory w mózgu, układzie nerwowym i narządach układu odpornościowego. Naukowcy doszli do wniosku, że choć leczenie kannabinoidami nie wpływa na ryzyko śmierci w wyniku udaru, to znacznie redukuje spowodowane przez incydent naczyniowy uszkodzenia mózgu. Co więcej, u niektórych zwierząt dzięki takiej terapii udało się nawet przywrócić funkcje poznawcze¹⁴.

Pozytywne efekty może dać również ekstrakt z korzenia Pueraria lobata (kudzu). Pozyskiwana z niego pueraryna w Chinach znajduje szerokie zastosowanie w leczeniu ostrych udarów niedokrwiennych, a dotychczasowe badania wskazują na jej silne właściwości antyoksydacyjne i neuroprotekcyjne. Zgodnie z przeglądem 20 randomizowanych badań naukowych pueraryna - podobnie jak kannabinoidy - nie zmniejsza śmiertelności, ale wpływa na poprawę deficytów neurologicznych, nie wykazując przy tym poważnych działań niepożądanych¹⁵.

I wreszcie zawarta w suplementach witamina E - jak wykazano w badaniach na zwierzętach - może zapobiegać śmierci komórek mózgowych w wyniku przebytego udaru. Wydaje się, że nawet w niskich dawkach hamuje ona aktywność szkodliwego dla nich enzymu, wytwarzanego po tego typu zdarzeniach¹⁶.