Nie tylko pigułki i wkładka - metody antykoncepcji dla kobiet

Przedłużenie swojej linii genetycznej (np. poprzez posiadanie potomstwa) jest celem istnienia każdego gatunku. Zatem na poziomie biochemicznym macierzyństwo jest wpisane w naszą naturę. Tymczasem wiele czynników może przemawiać za wstrzymaniem się od decyzji o rodzicielstwie lub też podjęciu świadomego wyboru nieposiadania dzieci.

Różnego rodzaju metody antykoncepcji istnieją już od zamierzchłych czasów. W starożytnym Egipcie kobiety, które chciały się zabezpieczyć, stosowały suszone odchody hipopotama – teraz już wiemy, że mają one odczyn kwaśny, który utrudnia plemnikom przetrwanie.

Obecnie jest wiele możliwości uniknięcia zajścia w ciążę, od naturalnych, przez mechaniczne, po hormonalne. Niektóre produkty łączą kilka z tych metod w jedną (np. wkładka domaciczna), w innych przypadkach warto zastosować co najmniej 2 sposoby naraz (naturalne metody planowania rodziny).

Skuteczność danego sposobu ocenia się za pomocą wskaźnika Pearla. Mówi on o tym, jaki odsetek kobiet zaszedł w ciążę w ciągu roku stosowania danego środka antykoncepcyjnego. Im niższy wskaźnik Pearla, tym lepsza metoda zapobiegania ciąży. Co ciekawe, wskaźnik Pearla dla stosunków bez jakiegokolwiek zabezpieczenia wynosi 80-85.

Poniżej prezentujemy dostępne Polsce metody antykoncepcji dla kobiet.

Antykoncepcja mechaniczna

To każda metoda zabezpieczenia się przed nieplanowaną ciążą, w której główną rolę odgrywa przedmiot uniemożliwiający zapłodnienie. Niektóre z metod mechanicznej antykoncepcji są dodatkowo wzbogacone o substancje plemnikobójcze.

Prezerwatywa dla kobiet (femidom)

Ma postać podłużnego zbiorniczka z syntetycznej gumy lub cienkiego, elastycznego plastiku (rzadziej wykonuje się ją z lateksu). Jak założyć kobiecą prezerwatywę?

Umieść femidom wewnątrz pochwy wpychając wewnętrzny pierścień tak, by objął on szyjkę macicy; pierścień zewnętrzny powinien wystawać na tyle, żeby łatwo było go chwycić i skręcić. Kobiecą prezerwatywę możesz założyć nawet 8 godzin przed planowanym stosunkiem.

Po wytrysku skręć mocno zewnętrzny pierścień prezerwatywy, żeby uniemożliwić plemnikom wydostanie się, a następnie wyrzuć femidon do kosza na śmieci (tak jak w przypadku męskiej prezerwatywy, jest to produkt jednorazowego użytku).

Przy prawidłowym umieszczeniu i położeniu przez cały stosunek, wskaźnik Pearla dla kobiecej prezerwatywy wynosi 5, jednak nieprawidłowe jej stosowanie podnosi ten współczynnik do 21. Femidom to jedyny środek antykoncepcyjny dla kobiet, który jednocześnie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową⁶.

Błona dopochwowa (kapturek dopochwowy)

To wykonany z silikonu lub gumy środek antykoncepcyjny wielokrotnego użytku. Kształtem przypomina muszelkę, którą umieszcza się wypukłą stroną wewnątrz pochwy.

Przed zaaplikowaniem błony antykoncepcyjnej posmaruj ją żelem plemnikobójczym. Po stosunku pozostaw kapturek wewnątrz ciała jeszcze przez 6 godzin i wyjmij dopiero po tym czasie. Prawidłowo czyszczona i przechowywana błona dopochwowa może ci służyć 2-5 lat, zależnie od jej rodzaju i materiału, z którego jest wykonana.

Wskaźnik Pearla dla kapturka dopochwowego wynosi 6-18, a rozbieżność ta jest wynikiem tego, czy został on prawidłowo zaaplikowany.⁷

Kapturek naszyjkowy

Jego nazwa sprawia, że łatwo go pomylić z kapturkiem dopochwowym (błoną dopochwową), jednak różni się kształtem (kopuła) i miejscem przeznaczenia (prawidłowo założony powinien obejmować ujście szyjki macicy). Do tego błona dopochwowa jest o wiele tańsza i bardziej dostępna.

Jak zaaplikować kapturek naszyjkowy? Najpierw powinnaś posmarować go żelem plemnikobójczym. Następnie ściśnij kapturek palcami i umieść wewnątrz ciała kopułą w stronę szyjki macicy. Dociśnij nasadkę, żeby mieć pewność, że kapturek całkowicie ją zakrywa.

Tak jak w przypadku kapturka dopochwowego, po stosunku nie wyjmuj kapturka naszyjkowego przez kolejne 6 godzin. Przy odpowiedniej pielęgnacji możesz korzystać z tego samego kapturka naszyjkowego przez około 1 rok. Wskaźnik Pearla wynosi 6-12, zależnie od tego, czy założyłaś kapturek naszyjkowy prawidłowo⁷.

Gąbka dopochwowa

To okrągły przedmiot z miękkiej pianki, który zawiera już środek plemnikobójczy. W gąbce znajduje się pętla, która ułatwia jej usunięcie po wykorzystaniu.

Ten środek antykoncepcyjny możesz sobie zaaplikować nawet 24 godziny przed stosunkiem, ale wyjąć dopiero po upływie 6 godzin od wytrysku. Pamiętaj, żeby usunąć ją najpóźniej 30 godzin od aplikacji.

Jak prawidłowo założyć gąbkę dopochwową? Najpierw musisz ją zwilżyć czystą wodą i delikatnie ścisnąć, żeby mieć pewność, że cała jest mokra - tylko wtedy zadziała środek plemnikobójczy.

Następnie ściśnij gąbkę w taki sposób, żeby przybrała kształt litery U, a jej uniesione boki znalazły się z dala od pętli. Po umieszczeniu gąbki wewnątrz swojego ciała upewnij się, że środek antykoncepcyjny całkowicie zakrywa szyjkę macicy.

Wskaźnik Pearla to 6-24, a skuteczność tej metody antykoncepcji zależy od prawidłowego stosowania gąbki dopochwowej⁷.

Wkładka (spirala) domaciczna

Ma postać plastikowego przedmiotu w kształcie litery T ze sznureczkami na nóżce, które ułatwiają jej usunięcie. Wymiary tego środka antykoncepcyjnego to 30x28 mm.

Wkładka domaciczna może być pokryta zwiniętym drucikiem miedzianym lub zawierać pojemniczek z lewonorgestrelem, który zachowuje się podobnie do progesteronu.⁸

Jak działa wkładka domaciczna? To zależy od rodzaju, ale jej podstawowym zadaniem jest uniemożliwienie połączenia się plemnika z jajeczkiem. W tym celu niszczy ona nasienie (wkładka z miedzią) lub też zagęszcza śluz, co utrudnia plemnikom ruch (wkładka hormonalna). Wszystkie wkładki wewnątrzmaciczne podrażniają też wyściółkę, aktywując przewlekły stan zapalny. 

Czy spirala domaciczna to środek wczesnoporonny?

Z medycznego punktu widzenia, nie. O poronieniu mówimy, kiedy zarodek, który już „umościł się” w endometrium, z jakiegoś powodu odkleił się od niego, co doprowadziło do jego obumarcia i usunięcia z organizmu.

Tymczasem, jeśli w czasie stosowania wkładki antykoncepcyjnej dojdzie do połączenia komórek, ale zarodek nie zagnieździ się w macicy (z powodu przewlekłego zapalenia), to taki stan nie jest uznawany za poronienie. To zjawisko zachodzi również w naturze, nie zawsze bowiem dochodzi do implantacji zarodka. A zatem wkładka domaciczna nie jest postrzegana jako środek wczesnoporonny, ale może przyczyniać się do utraty zarodka poprzez uniemożliwienie mu zagnieżdżenia się⁹.

Każda wkładka antykoncepcyjna jest aplikowana wyłącznie przez lekarza i wymieniana co kilka lat, zależnie od rodzaju. Wskaźnik Pearla dla wkładki domacicznej zależy od jej modelu, nie przekracza jednak w żadnym przypadku 0,2.¹⁰

 

Antykoncepcja hormonalna

Chociaż kojarzy się głównie z pigułkami oznaczonymi dniami tygodnia, antykoncepcja hormonalna to również plastry, krążki i implanty podskórne. Szeroki wybór metod o długotrwałym działaniu to dobra opcja zwłaszcza dla pań, które miewają trudności w przestrzeganiu reżimu związanego z codziennym przyjmowaniem tabletek.

Żel plemnikobójczy

To środek antykoncepcyjny, który utrudnia plemnikom poruszanie się oraz doprowadza do ich obumarcia. Jego skuteczność opiera się na zastosowaniu nonoksynolu-9 lub kwasu mlekowego. Pierwszy z nich hamuje aktywność plemników, drugi zaś zwiększa kwaśny odczyn pochwy, co przyczynia się do śmierci męskich komórek rozrodczych.

Niektóre rodzaje żelu plemnikobójczego dają skuteczniejszą ochronę przed nieplanowaną ciążą, kiedy stosuje się je wraz z kapturkiem naszyjkowym lub błoną dopochwową. Wskaźnik Pearla wynosi 4-28.¹²

Plastry hormonalne

Mają skład i działanie podobne do tabletek antykoncepcyjnych, wykazują też podobną skuteczność w zapobieganiu ciąży. Jeśli obawiasz się, że nie uda ci się przestrzegać regularnego przyjmowania tabletek, wybierz plastry, które uwalniają hormony przez tydzień. Po trzech plastrach zrób tydzień przerwy; wystąpi wtedy krwawienie miesięczne.

Pierwszy plaster hormonalny możesz nakleić w dowolnym dniu, jednak w takim wypadku wspomóż się dodatkowym zabezpieczeniem przez kilka dni. Naklejenie pierwszego plastra w pierwszym dniu cyklu menstruacyjnego gwarantuje jego skuteczność praktycznie od zaraz.

Gdzie nakleić plaster antykoncepcyjny? Masz wiele możliwości: na ramieniu, łopatce, brzuchu lub pośladku. O ile producent nie wskazuje konkretnego miejsca na ciele, wybierz to, które ci najbardziej odpowiada.

Wskaźnik Pearla dla plastrów antykoncepcyjnych wynosi 0,9.

Implant podskórny

To mały (4 cm długości i kilka milimetrów szerokości) plastikowy pręcik z progestagenem (etonogestrelem), sztucznym hormonem naśladującym działanie progesteronu. Lekarz umieszcza go pod skórą ramienia od wewnętrznej strony ręki. Implant podskórny działa poprzez zahamowanie dojrzewania jajeczka i zagęszczanie śluzu, co utrudnia plemnikom poruszanie się.

Hormony wydzielają się do otaczających implant tkanek przez 3 lata, jest to więc antykoncepcja długoterminowa. Jeśli zdecydujesz się na hormonalny implant podskórny, to może się okazać, że jeszcze przez kilka dni będziesz musiała stosować dodatkowe zabezpieczenie - wszystko zależy od tego, w jakim momencie cyklu menstruacyjnego będziesz. Pamiętaj też, że implant podskórny świeci na zdjęciach rentgenowskich.

Wskaźnik Pearla dla implantu podskórnego: poniżej 4.13

Zastrzyki hormonalne

Octan medroksyprogesteronu to substancja czynna zawarta w zastrzykach antykoncepcyjnych. W jego obecności nie dochodzi do dojrzewania komórki jajowej, a śluz pochwowy ulega zagęszczeniu. Jeden domięśniowy lub podskórny zastrzyk będzie uwalniać hormony przez 3 miesiące. Wykonuje się go jedynie pod nadzorem ginekologa.

Wskaźnik Pearla: poniżej 1.13

Tabletki antykoncepcyjne

Większość doustnych środków antykoncepcyjnych to dwuskładnikowe tabletki zawierające estrogen i progesteron. Tego typu farmakoterapia zapobiega ciąży poprzez wstrzymanie owulacji, zagęszczenie śluzu i ścieńczenie endometrium. Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe dzielą się na:

• konwencjonalne, na które składają się tabletki aktywne i kilka tabletek nieaktywnych; podczas ich przyjmowania będziesz doświadczać regularnych miesiączek w dniach, kiedy przypadają puste tabletki,
• o przedłużonym cyklu; zwykle są to 84 aktywne tabletki i 7 nieaktywnych; stosując tę formę antykoncepcji, doświadczysz prawdopodobnie tylko 4 miesiączek w ciągu roku,
• o ciągłym dawkowaniu, czyli bez nieaktywnych tabletek; może się okazać, że ta metoda antykoncepcji całkowicie wyeliminuje u ciebie miesiączkę, musisz jednak pamiętać o regularnym przyjmowaniu tabletek o stałej porze¹⁴.

Jak przyjmować tabletki antykoncepcyjne? Należy robić to zgodnie z instrukcją. Każdy blister ma oznaczenia odpowiadające dniom tygodnia lub miesiąca - to ułatwia zorientowanie się, czy nie doszło do pominięcia dawki.

Przyjmuj tabletki zawsze o tej samej porze, dzięki temu łatwiej wpadniesz w rytm; możesz zaprogramować alarm w telefonie, który będzie ci przypominał o kolejnej dawce. Jeśli zapomnisz przyjąć antykoncepcji hormonalnej, niezwłocznie połknij pominiętą tabletkę, a kolejną przyjmij już o stałej porze.

W przypadku pominięcia co najmniej trzech dawek stosuj przez tydzień dodatkową metodę antykoncepcji: kapturek, prezerwatywę itp. Wskaźnik Pearla dla tabletek dwuskładnikowych wynosi 9.13

Antykoncepcja hormonalna w laktacji

„Póki karmisz piersią, nie możesz zajść w ciążę”. To mit, chociaż jest w nim ziarno prawdy. Faktycznie, w ciągu pierwszych kilku miesięcy (zwykle jest to pół roku) od porodu matka karmiąca piersią jest niepłodna (wskaźnik Pearla 0-8!), jednak stan ten jest dość kruchy i zależy od wielu czynników.

Przede wszystkim karmienie piersią powinno odbywać się regularnie i już niewielka zmiana dobowego rytmu może zakończyć się uwolnieniem jajeczka. Należy przy tym pamiętać, że pierwsza miesiączka po porodzie nie rozpoczyna okresu płodnego, bo ten zaczął się już ok. 2 tygodni wcześniej, od owulacji.

Jak zatem widać, brak menstruacji 6 miesięcy po porodzie i później niekoniecznie oznacza skuteczność naturalnej antykoncepcji w postaci laktacji - możliwe, że matka znowu spodziewa się dziecka.

Specjalnie z myślą o kobietach karmiących piersią lub odciągających mleko, powstała antykoncepcja jednoskładnikowa. Ma ona najczęściej postać tabletek z progestagenem (dezogestrelem).

Taka antykoncepcja niemal w 100% opiera się na hamowaniu dojrzewania jajeczka, a dodatkowo zagęszcza śluz, utrudniając plemnikom przemieszczanie się.

Tabletka z dezogestrelem jest skuteczną formą antykoncepcji jedynie przez 24 godziny (0,51), po tym czasie jej działanie słabnie, by po następnych kilku-kilkunastu godzinach całkowicie zaniknąć. W takim wypadku dojdzie do owulacji, a następnie do zapłodnienia lub też powrotu cyklu miesięcznego.

Wymusza to na pacjentce regularne przyjmowanie tabletek, ale jednocześnie ułatwia zaniechanie antykoncepcji, gdyby zaszła taka potrzeba. Po odstawieniu antykoncepcji jednoskładnikowej organizm szybko powróci do cyklu, jak gdyby nic się nie stało.

Nieco inaczej wygląda to w przypadku antykoncepcji w zastrzykach dla kobiet karmiących piersią. Progestagen jest podawany co trzy miesiące, ale poziom hormonu utrzymuje się w organizmie nawet trzy razy dłużej.

Dlaczego kobietom w okresie laktacji poleca się antykoncepcję jednoskładnikową, a nie popularną antykoncepcję dwuskładnikową? Ta ostatnia może wpływać na ilość i skład mleka. Natomiast nie zaobserwowano, żeby dezogestrel szkodził dzieciom w jakikolwiek sposób.
Tę metodę antykoncepcji przepisuje się też paniom, które źle tolerują antykoncepcję dwuskładnikową¹⁵.

Antykoncepcja – naturalne metody

Naturalne metody planowania rodziny to również forma antykoncepcji. Chociaż jej skuteczność trudno jednoznacznie określić i w wielu przypadkach nie jest ona wystarczającym środkiem zapobiegawczym, to jednak dobre rozwiązanie dla par, które pragną cieszyć się seksem, nie wykluczając jednocześnie możliwości zajścia w ciążę.

Stosowanie kilku metod naraz zdecydowanie poprawia wyniki, wymaga to jednak skrupulatności i konsekwencji. Zdaniem specjalistów, kobiety dojrzałe, które znają już swój organizm, więcej skorzystają na tych sposobach kontroli urodzeń.

Zwykle, z powodu trudności z drobiazgowym przestrzeganiem wytycznych naturalnych metod płodności i antykoncepcji, wskaźnik Pearla jest dość wysoki (ok. 24), jednak prawidłowo stosowane, okazują się skuteczne w niemal 100%.

Decydując się na naturalne metody kontroli płodności, pamiętaj, że cykl menstruacyjny rozpoczyna się pierwszego dnia miesiączki i kończy wraz z kolejną menstruacją. Powinnaś też mieć świadomość, że stres, choroby (nawet „zwykłe” przeziębienie) czy przyjmowane leki mogą wpłynąć na jego długość. W takim przypadku poniższe metody mogą zawieść.

Mierzenie temperatury

Wyrzut progesteronu, który uwalnia się z ciałka żółtego po owulacji, powoduje wzrost temperatury ciała. Różnice te są jednak niewielkie, dlatego najpierw powinnaś poświęcić kilka cykli na obserwację tych zmian. Temperaturę możesz mierzyć w ustach lub w pochwie od razu po przebudzeniu, zanim wstaniesz z łóżka. Wynik np. po wizycie w toalecie nie będzie już miarodajny¹.

Obserwacja śluzu szyjki macicy

Jego wygląd, kolor, zapach i konsystencja zmieniają się w czasie cyklu. W dni niepłodne jest on często niemal niedostrzegalny. W okresie płodnym śluz z szyjki macicy staje się przezroczysty, a jego ilość wyraźnie się zwiększa. Jest ciągliwy, jego zapach staje się wyraźniejszy.

Taki śluz pojawia się ok. 3-4 dni przed jajeczkowaniem i utrzymuje do końca okresu płodnego - wspiera on plemniki w drodze do jajeczka. Następnie kolor i konsystencja śluzu ponownie ulegają zmianie na bielszy i gęstszy. Taka wydzielina szyjki macicy nie tworzy już środowiska przyjaznego plemnikom. Wskaźnik Pearla wynosi 0,9-23.

Również sama szyjka macicy ulega zmianom w toku cyklu miesięcznego. Zwykle jest ona twarda, jednak w dni płodne staje się miękka i prostsza w kształcie, jest też bardziej otwarta¹.

Kalendarzyk małżeński

Zgodnie z tą metodą powinnaś obserwować swoje cykle menstruacyjne przez co najmniej pół roku, a następnie ustalić, który z nich był najkrótszy. Od liczby jego dni odejmij 18. Otrzymana liczba powinna odpowiadać pierwszemu dniowi twojego okresu płodnego. 

Teraz pora na najdłuższy cykl. Od liczby jego dni odejmij 11 - otrzymany wynik to twój ostatni dzień płodny. Jeśli masz regularny cykl, np. 27 dni, to okres płodny rozpoczyna się 9. dnia (27-18), a kończy 16. dnia (27-11).

Pamiętaj, że po opracowaniu kalendarzyka nie możesz spocząć na laurach. Powinnaś dalej prowadzić notatki, żeby jeszcze lepiej poznać swoje ciało i wychwycić możliwe zmiany rytmu miesięcznego. Wskaźnik Pearla dla kalendarzyka małżeńskiego to 24.²

Stosunek przerywany

Polega on na wyprowadzeniu prącia z pochwy partnerki przed wytryskiem. Wielu mężczyzn (zwłaszcza młodych) nie ma jednak świadomości, że chwilę przed ejakulacją u ok. 30% panów dochodzi do tzw. kropelkowania nasienia, kiedy to uwalniana jest niewielka ilość plemników, stanowiąca niejako forpocztę dla właściwego wyrzutu spermy. Być może dlatego wskaźnik Pearla dla stosunku przerywanego to 10-35³.

Dzięki postępowi technologicznemu powstały narzędzia, wspomagające naturalne metody kontroli urodzeń. Mogą to być aplikacje „uczące się” twojego cyklu i ustalające dni płodne i dni „bezpieczne” lub też urządzenia pozwalające na mierzenie temperatury i kontrolę cyklu.

Zdaniem producentów, mają one wskaźnik Pearla rzędu 0,05, co czyni je niezwykle dokładnym narzędziem do planowania rodziny lub kontroli urodzeń.

Czy antykoncepcja awaryjna to środek wczesnoporonny?

Zdaniem specjalistów o poronieniu możemy mówić, kiedy doszło do zagnieżdżenia się zarodka, a następnie jego usunięcia z jakiegoś powodu. Przyjęcie tabletki z uliprystalem może prowadzić do zmian w endometrium (a to, do utracenia niezagnieżdżonego zarodka), jednak jest to raczej dodatkowe zabezpieczenie, gdyż przede wszystkim utrudnia on plemnikom dotarcie do komórki jajowej.

Natomiast tabletka z lewonorgestrelem nie zwiększa ryzyka utraty zarodka i jeśli mimo jej zastosowania doszło do zapłodnienia (lub też tabletka została połknięta zbyt późno), zagnieżdżenie się embriona nie powinno napotkać trudności.¹⁷

Decyzją Minister Zdrowia, antykoncepcja awaryjna jest teraz łatwiejsza do pozyskania. Jej cena waha się od kilkudziesięciu do kilkuset złotych. Wskaźnik Pearla wynosi.¹⁵

Zanim sięgniesz po antykoncepcję

Każdy sposób zapobiegania ciąży ma zalety i wady. Dodatkowo antykoncepcja mechaniczna i hormonalna mogą wpływać na twoje zdrowie. Zanim więc zdecydujesz się na tabletki, implant czy wkładkę wewnątrzmaciczną, omów ze swoim lekarzem wszystkie zagadnienia związane z interesującą cię metodą antykoncepcji. Jeśli nie czujesz się przekonana do rozwiązań długoterminowych, wybierz farmakoterapię: w wielu przypadkach odstawienie pigułek pozwala niemal natychmiast starać się o dziecko.

Najskuteczniejszą i jedyną formą antykoncepcji, która daje pewność braku ciąży, jest abstynencja seksualna. Każda inna forma: mechaniczna, hormonalna czy kalendarzykowa – jedynie zmniejsza to prawdopodobieństwo.

Wystarczy lekka choroba, żeby temperatura ciała wzrosła, a to już zaburza interpretację dni płodnych. Ponadto przyjmowane leki mogą wpływać na skuteczność tabletek. Jednocześnie seks jest bardzo ważnym elementem wspólnego życia, więc jego brak może odbić się na relacjach partnerów.

Jeśli zatem decydujesz się na antykoncepcję, upewnij się, że ginekolog dokładnie zna twoją sytuację i stan zdrowia, a także przestrzegaj zasad jej przyjmowania, a w przypadku wkładek czy plastrów – terminów wymiany.

Pamiętaj też, żeby przy każdej wizycie lekarskiej w przypadku przepisania jakichkolwiek leków wspomnieć o stosowanej przez ciebie długoterminowej lub hormonalnej antykoncepcji. W te sposób zmniejszysz ryzyko interakcji i tym samym poprawisz skuteczność antykoncepcji.