Nasze magazyny
Pocenie się to zjawisko absolutnie naturalne, dzięki niemu organizm utrzymuje stałą temperaturę, chroniąc nas przed przegrzaniem. Z tego powodu pocimy się w upalne dni, czy właśnie w czasie wzmożonego wysiłku fizycznego oraz na skutek gorączki. Wydzielanie potu pełni też funkcję oczyszczającą, wspiera gospodarkę wodno-elektrolitową i ma znaczenie w procesach metabolicznych.
Jednak u części osób proces ten jest nadmiernie nasilony, pojawia się wtedy problem zwany nadpotliwością. Szacuje się, że problem dotyczy 2-3% populacji, choć faktyczna liczba chorych może być wyższa, wielu pacjentów nie zgłasza się do lekarza z powodu wstydu lub przekonania, że pocenie to "naturalna cecha"1.
Problem, choć nie stanowi zagrożenia dla życia, potrafi skutecznie obniżać komfort codziennego funkcjonowania, wywoływać kompleksy, a nawet prowadzić do izolacji społecznej, a nawet depresji.
Dlaczego się pocimy?
Gruczoły potowe są rozsiane na niemal całej powierzchni ciała, a ich największe skupiska znajdują się pod pachami, na dłoniach i stopach. Wydzielany przez nie pot w większości składa się z wody i soli mineralnych. Jego zapach pojawia się dopiero w momencie, gdy bakterie rozkładające białka i lipidy skóry zaczynają go metabolizować.
Nadpotliwość (hiperhydrozę) dzielimy na 2 podstawowe postaci:
- Pierwotną (idiopatyczną) – najczęstsza, niezwiązana z chorobami towarzyszącymi. Zwykle pojawia się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania, dotyczy określonych okolic ciała (dłonie, stopy, pachy, twarz)2. U jej podstaw leży nadmierna aktywność układu współczulnego, który stymuluje gruczoły potowe do pracy. Czynnikami pobudzającymi pocenie się są emocje i stres. Uważa się, że u ok. 30-50% pacjentów może wynikać ona z układu genów3.
- Wtórną – ma zwykle charakter uogólniony, a tylko w niektórych przypadkach miejscowy. Jest najczęściej objawem lub następstwem stanów fizjologicznych, takich jak ciąża, menopauza lub andropauza, a także niezdrowego stylu życia (nadwaga, brak snu, stosowanie używek), przyjmowania niektórych leków (m.in. przeciwdepresyjnych, opioidów, niektórych leków przeciwgorączkowych) bądź chorób takich jak cukrzyca, nadczynność tarczycy, schorzenia neurologiczne, infekcje4.
Rozpoznanie typu hiperhydrozy ma znaczenie praktyczne – w postaci wtórnej konieczne jest leczenie choroby podstawowej, a w pierwotnej skupiamy się na terapii objawowej.
Moc składników aktywnych
Pierwszą i najczęściej wybieraną metodą radzenia sobie z problemem są odpowiednio dobrane kosmetyki – głównie antyperspiranty i dezodoranty. Działają one poprzez czasowe blokowanie ujść gruczołów potowych. Warto podkreślić różnicę między dezodorantem a antyperspirantem:
- Dezodorant maskuje zapach potu, hamuje rozwój bakterii, ale nie ogranicza jego wydzielania.
- Antyperspirant działa bezpośrednio na gruczoły potowe, zmniejszając ilość wydzieliny.
Nim zdecydujesz się na wybór, poznaj działanie składników aktywnych, które możesz w nich znaleźć. Zioła, dieta i odpowiednio dobrane suplementy wraz z perspirantami i dezodorantami pomogą opanować nieprzyjemne objawy nadpotliwości.
Mokry problem
Czy wiesz, że…? W przypadku nadpotliwości stóp pomocne są specjalne wkładki do butów oraz pudry, które pochłaniają wilgoć i neutralizują zapach.
Składniki aktywne w antyperspirantach:
- Sole glinu (chlorek glinu, hydroksychlorek glinu, aluminium sesquichlorohydrate) tworzą żelową barierę w kanalikach potowych, ograniczając wydzielanie. Badania wykazały, że preparaty o stężeniu 15-20% chlorku glinu są skuteczne w leczeniu hiperhydrozy pachowej5. Są bardzo skuteczne, choć u niektórych osób mogą powodować podrażnienia.
- Sole cyrkonu np. aluminium zirconium tetrachlorohydrex gly, często stosowane w antyperspirantach komercyjnych. Działają podobnie do chlorku glinu, ale z nieco mniejszą siłą.
- Ałun (kamień ałunowy) naturalny minerał, którego sole potasowe i amonowe mają działanie ściągające i antybakteryjne. Nie blokuje całkowicie potu, ale zmniejsza jego ilość i zapobiega przykremu zapachowi. Jest łagodniejszy niż antyperspiranty z chlorkiem glinu, dlatego znajduje zastosowanie u osób z wrażliwą skórą.
- Triklosan, srebro koloidalne, cynk to substancje o silnym działaniu bakteriostatycznym. Choć nie zmniejszają wydzielania potu, ograniczają powstawanie przykrego zapachu.
- Wyciągi roślinne najczęściej stosuje się szałwię, skrzyp polny, zieloną herbatę. Zioła te mają działanie ściągające, przeciwbakteryjne i odświeżające. Nowoczesne kosmetyki zawierają również składniki łagodzące, takie jak alantoina, gliceryna czy pantenol, co pozwala stosować je regularnie bez ryzyka podrażnienia skóry.
Fitoterapia
Ziołolecznictwo stanowi cenne uzupełnienie terapii, szczególnie u osób, które preferują naturalne metody. Mogą być stosowane zarówno wewnętrznie w formie naparów, kapsułek lub nalewek, jak i zewnętrznie w postaci kąpieli i płukanek. Najważniejsze zioła, które wspierają walkę z nadmiernym poceniem to:
- Szałwia lekarska (Salvia officinalis) to jedna z najlepiej przebadanych roślin antyperspiracyjnych. Zawiera garbniki, kwasy fenolowe i olejki eteryczne, które hamują aktywność gruczołów potowych. Randomizowane badania wykazały, że regularne picie naparu z liści szałwii zmniejsza pocenie o 20-30%. W badaniach klinicznych wykazano, że ekstrakt z szałwii zmniejsza nadmierną potliwość, szczególnie u kobiet w okresie menopauzy6.
- Kora dębu (Quercus robur) bogata w taniny o silnym działaniu ściągającym7. Stosowana głównie zewnętrznie w postaci kąpieli i okładów. Polecana zwłaszcza przy potliwości dłoni i stóp.
- Łopian (Arctium) wzmacnia układ odpornościowy i wspomaga funkcjonowanie nerek, ułatwiając wydalanie toksyn z organizmu. Pomaga również zredukować nadpotliwość.
- Skrzyp polny (Equisetum arvense) bogaty w krzemionkę i garbniki, działa wzmacniająco na skórę i ogranicza nadmierne wydzielanie potu.
- Melisa (Melissa officinalis) i kozłek lekarski (Valeriana officinalis) nie wpływają bezpośrednio na gruczoły, ale łagodzą stres, który nasila pocenie.
- Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica) oczyszcza organizm, reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową, pośrednio wspierając równowagę wydzielniczą.
- Pluskwica groniasta (Cimicifuga racemosa) może zmniejszać potliwość u kobiet przechodzących menopauzę; według badań, redukuje ona także inne objawy naczynioruchowe klimakterium8.
- Cytryniec chiński (Schisandra chinensis) według tradycyjnej medycyny chińskiej, a także według badań na zwierzętach, owoc tej rośliny może zmniejszać nadmierną potliwość9.
- Traganek błoniasty (Astragalus membranaceus) jest stosowany w tradycyjnej medycynie chińskiej do wzmacniania qi, budowania siły i wytrzymałości oraz łagodzenia pocenia się (w tym nocnych potów) i zmniejszania obrzęków10.
Witaminy i mikroelementy
Hiperhydroza może być powiązana z niedoborami niektórych składników odżywczych. Badania wskazują, że u osób z przewlekłą nadpotliwością często występuje obniżony poziom magnezu i witaminy B11. Dieta bogata w produkty pełnoziarniste, orzechy, zielone warzywa i ryby może uzupełniać niedobory, a w przypadku dużej potliwości warto rozważyć dodatkową suplementację po konsultacji z lekarzem.
- Witamina B1 (tiamina) reguluje metabolizm węglowodanów i wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Jej niedobór może prowadzić do wzmożonej potliwości. Dodatkowo ogranicza nieprzyjemny zapach potu.
- Witamina B6 uczestniczy w syntezie neuroprzekaźników, wpływając na równowagę emocjonalną i reakcje stresowe.
- Magnez działa uspokajająco na układ nerwowy, zmniejsza napięcie mięśniowe i objawy stresu12.
- Wapń bierze udział w przewodnictwie nerwowym, a jego niedobór może sprzyjać zaburzeniom potliwości.
- Cynk reguluje pracę skóry i gruczołów łojowych oraz ma właściwości antybakteryjne13.
- Witamina D pośrednio wspiera gospodarkę hormonalną, co ma znaczenie w poceniu się związanym z menopauzą czy chorobami tarczycy14.
Unikaj fast-foodów i ostrych potraw, a także ogranicz picie kawy, pobudzają one bowiem pracę gruczołów potowych. U niektórych osób hiperhydrozę mogą wywoływać również alkohol, czosnek, cebula, produkty o wysokiej zawartości tłuszczów oraz potrawy z dużą zawartością soli.
Higiena i codzienne nawyki
Oprócz stosowania kosmetyków i suplementów duże znaczenie mają proste zasady higieny, które mogą znacząco zmniejszyć objawy nadmiernego pocenia. Pomocna będzie codzienna kąpiel w letniej wodzie, z dodatkiem soli lub naparów ziołowych. Warto też wybierać przewiewne ubrania z naturalnych tkanin (np. bawełna, len, bambus) i unikać noszenia obcisłych, syntetycznych materiałów.
Osoby z nadpotliwością powinny też często zmieniać skarpety i bieliznę oraz zrezygnować z zakładania obuwia ze sztucznych tworzyw. Dobre rezultaty daje również ograniczenie spożycia ostrych potraw, alkoholu i kofeiny.
Zabiegi medyczne
Kiedy domowe metody nie wystarczają, medycyna przychodzi z pomocą. Zabiegi są dobierane indywidualnie w zależności od nasilenia i miejsca występowania problemu.
- Jonoforeza to jedna z najskuteczniejszych i najtańszych metod leczenia tej dolegliwości. Zabieg polega na zanurzeniu dłoni lub stóp w wodzie, przez którą przepuszcza się łagodny prąd stały; w przypadku pach stosuje się elektrody z gąbkami. Działanie opiera się na czasowym zablokowaniu przewodów gruczołów potowych i przebudowie naskórka, co ogranicza wydzielanie potu15. Aby uzyskać efekt, wykonuje się zwykle 10-15 sesji trwających po 10-20 min, co drugi dzień. Pierwsze rezultaty widoczne są już po kilku zabiegach i utrzymują się przez kilka miesięcy, po czym terapię można powtórzyć16. Badania pokazują, że u niektórych pacjentów jonoforeza dłoni poprawia również potliwość stóp, co sugeruje działanie poprzez mechanizm sprzężenia zwrotnego.
- Toksyna botulinowa (botoks) stosowana jest głównie w leczeniu hiperhydrozy pach, dłoni i stóp. Preparat blokuje przewodnictwo nerwowe odpowiedzialne za aktywację gruczołów potowych, dzięki czemu znacząco ogranicza wydzielanie potu17. Zabieg polega na serii powierzchownych wstrzyknięć cienką igłą, wykonywanych w znieczuleniu miejscowym. Efekt pojawia się w ciągu kilku dni i utrzymuje 6-9 miesięcy, po czym należy powtórzyć terapię. Choć metoda jest bardzo skuteczna, wiąże się z wysokim kosztem i przejściowym dyskomfortem po iniekcji.
- Mikrofalowa ablacja gruczołów nowoczesna metoda skierowana głównie na leczenie nadpotliwości pach. Urządzenie emituje energię mikrofalową, która niszczy gruczoły potowe w skórze właściwej, nie uszkadzając tkanek otaczających18. Zabieg jest mało inwazyjny, wykonywany w znieczuleniu miejscowym i daje długotrwały efekt, gruczoły raz usunięte nie regenerują się. Czasem konieczne są 2 sesje, aby uzyskać pełną skuteczność. Wadą jest dość wysoka cena i możliwość wystąpienia przejściowego obrzęku lub bolesności.
- Sympatektomia chirurgiczna ze względu na towarzyszące jej ryzyko zarezerwowana jest tylko dla najcięższych przypadków hiperhydrozy. Operacja polega na zniszczeniu nerwowych zwojów współczulnych lub przecięciu włókien, które unerwiają gruczoły potowe w danej okolicy ciała. Wcześniej jednak warto zapoznać się z listą towarzyszących jej częstych powikłań, wśród których poczesne miejsce zajmują bardzo przykre nerwobóle oraz… nadpotliwość kompensacyjna pojawiająca się u większości pacjentów19.
- 1. J Am Acad Dermatol. 2004 Aug;51(2):241-8
- 2. Semin. Cutan. Med. Surg., 2010; 29: 121-6
- 3. J Family Med Prim Care. 2023 Dec 21;12(12):3028-32
- 4. Am J Clin Dermatol 2003; 4: 681-97
- 5. Br J Dermatol. 1984 Apr;110(4):399-403
- 6. Adv Ther. 2011 Jun;28(6):490-500
- 7. Dermatol Alergol. 2013 Jun 20;30(3):170-7
- 8. Altern Ther Health Med. 2010 Jan--Feb;16(1):36-44
- 9. J Ethnopharmacol. 2016 Dec 24;194:1078-86
- 10. J Tradit Complement Med. 2012 Jan--Mar; 2(1): 6
- 11. Rev Med Interne. 2021 May;42(5):338-345
- 12. Curr Pharm Des. 2010;16(7):832-9
- 13. Mol Med. 2008 May-Jun;14(5-6):353-7
- 14. N Engl J Med. 2007 Jul 19;357(3):266-81
- 15. Cutis, 1981; 28: 69-70
- 16. Scientific World Journal 2012; 2012: 1345-47
- 17. BMJ. 2001 Sep 15;323(7313):596-9
- 18. Dermatol Surg. 2012 May;38(5):728-35
- 19. Neurosurgery 1997;41:110-3
