Nad morze po jod - nie tylko latem!

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Morza szum, ptaków śpiew, złota plaża pośród drzew... Choć zespół Czerwone Gitary śpiewał o historii pewnej letniej znajomości, równie dobrze mogła ona zdarzyć się o dowolnej porze roku. Co więcej, być może wówczas jej bohaterowie zyskaliby coś więcej niż wspólne spacery po molo, gdy zapadał zmierzch. Właśnie poza sezonem wakacyjnym morskie powietrze jest bowiem najbardziej nasycone dobroczynnymi pierwiastkami, z których na pierwszy plan wysuwa się jod.

Ten mikroelement okazuje się być niezbędny do prawidłowego funkcjonowania nie tylko tarczycy, ale i całego organizmu. I chociaż od 20 lat obowiązkowo dodaje się go do soli kuchennej, wielu z nas może cierpieć na jego niedobory. Wpływa to przede wszystkim na kondycję tarczycy - zbyt niski poziom jodu powoduje bowiem wole (powiększenie) gruczołu oraz uniemożliwia wytwarzanie tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3), co prowadzi do jego niedoczynności.

Krótka historia jodu

O odkryciu tego pierwiastka doniósł Bernard Courtois w 1813 r. Już 10 lat później naukowcy wykazali, że woda z szeregu źródeł słynących ze swego leczniczego działania przeciwko wolom tarczycy zawiera jodki. Musiało jednak minąć niemal 100 lat, by w 1916 r. dr David Marine przeprowadził eksperyment, w którym udowodnił rolę jodu w profilaktyce chorób tarczycy. U uczennic, które przez 10 dni przyjmowały pierwiastek w dużych dawkach (170-340 mg na dzień; terapię powtarzano co 6 miesięcy przez 2,5 roku), nie rozwinęło się wole. W tym samym czasie pojawiło się ono u 28% członków grupy stosującej placebo¹.

Eksperyment przeprowadzony przez dr Marine przyczynił się do uruchomienia pierwszego amerykańskiego programu jodowania soli kuchennej i chleba². Dzięki temu niedobór pierwiastka i wynikające z niego wole przeszły do historii.

Jednak z czasem problem powrócił. W badaniu NHANES wykazano, że średnie stężenie jodu u Amerykanów w latach 1971-1994 spadło o połowę, a częstość niedoborów wzrosła czterokrotnie - stwierdzano je u ok. 12% populacji³. Prawdopodobnie przyczyniła się do tego przede wszystkim zmiana nawyków żywieniowych - popularność zyskała bowiem teoria o szkodliwym wpływie soli na ciśnienie krwi, więc coraz więcej osób zaczęło jej po prostu unikać. Zrezygnowano również z dodawania jodu do pieczywa.

Podobny mechanizm można zaobserwować na całym świecie. Również w Polsce, mimo obowiązkowego jodowania soli kuchennej od 1998 r., osoby ograniczające jej spożycie mogą zmagać się z niedoborami - zwłaszcza że realne dzienne zapotrzebowanie może być dużo wyższe, niż mówią oficjalne zalecenia (patrz ramka).

O co tyle hałasu?

Jod jest niezbędny do wytwarzania w tarczycy tyroksyny i trijodotyroniny. Hormony te warunkują prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu - szczególnie w okresie życia płodowego. Od ich odpowiedniego stężenia zależą m.in. prawidłowy rozwój płodu, rozwój i czynność mózgu oraz obwodowego układu nerwowego, gospodarka wapniowo-fosforanowa, metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów, bilans wodny, przemiany energetyczne i produkcja ciepła, rozwój i dojrzewanie układu kostnego, a także regulacja siły mięśniowej⁴.

Najgroźniejszy jest zatem niedobór jodu u kobiet w ciąży, ponieważ powoduje ryzyko zaburzeń rozwoju płodu - łącznie z kretynizmem, czyli niedorozwojem umysłowym ciężkiego stopnia w wyniku wrodzonej, pierwotnej niedoczynności tarczycy⁵. Z kolei u dzieci i nastolatków grozi upośledzeniem rozwoju umysłowego i somatycznego, a u dorosłych - upośledzeniem funkcji psychicznych, mniejszą wydolnością, rozwojem wola guzkowego, niedoczynnością tarczycy, depresją, osłabieniem, wzrostem wagi oraz łamliwością włosów i paznokci⁶. Szacuje się, że tzw. zaburzenia z niedoboru jodu (iodine defficiency disorders, IDD) dotykają od 800 mln do nawet 2 mld ludzi na świecie⁷.

Oczywiście należy pamiętać również o wtórnych zagrożeniach - nieprawidłowa praca tarczycy powoduje przecież zaburzenia profilu lipidowego, osłabia pracę mięśnia sercowego czy przyczynia się do rozwoju otyłości.

Od niedoboru do nowotworu

To nie koniec listy potencjalnych szkód spowodowanych przez niedobór jodu. Wole guzkowe jest jednym z głównych czynników etiologicznych nowotworu tarczycy - stwierdza się je wcześniej u ok. 80% chorych z tym rodzajem raka⁸.

Ponadto niedostateczny poziom jodu powiązano z ryzykiem raka żołądka, który jest najczęstszą postacią nowotworu wśród mieszkańców północno-wschodniej Turcji cierpiących na powszechne niedobory tego pierwiastka⁹. Stwierdza się również, że zwiększenie spożycia jodu jest silnie skorelowane ze spadkiem zapadalności na raka żołądka¹⁰.

Odpowiednia podaż tego pierwiastka najważniejszą rolę odgrywa jednak w profilaktyce raka piersi. Potwierdzają to nie tylko obserwacje prowadzone wśród Japonek spożywających duże ilości morskich wodorostów. Badania pokazują, że w tkance piersiowej znajdują się te same białka, które pozwalają tarczycy wychwytywać jod z krwiobiegu. Dzięki temu podczas karmienia matka może przekazywać niemowlęciu ten składnik niezbędny do jego rozwoju.

Ponadto w tkance piersiowej jod wywiera silny antyoksydacyjny wpływ (porównywalny do witaminy C), a jego niedobór wystawia ją na działanie markerów odpowiadających za rozwój nowotworu¹¹. Powoduje również zmiany w DNA i receptorach estrogenowych, co dodatkowo podnosi ryzyko raka¹².

Gdzie szukać zdrowia?

Naturalnymi źródłami jodu w diecie są ryby morskie, żółtka jaj kurzych, mleko i jego produkty, mięso wołowe, produkty zbożowe, owoce i jarzyny. Z kolei Japończycy pozyskują go głównie z wodorostu kelp.

Dodatkowo podstawowym modelem w profilaktyce niedoborów jest jodowanie produktów spożywczych, czyli wzbogacanie ich o ten pierwiastek. W Polsce od 1998 r. obowiązkowo dodaje się go do soli kuchennej w postaci jodku potasu (KI) lub jodanu potasu (KIO₃) w proporcji 20-40 mg jodu na kg soli¹³. Warto jednak pamiętać, że obróbka termiczna w dużym stopniu zmniejsza jego zawartość (podczas gotowania nawet o 62%), a stabilność pierwiastka zależy od warunków i czasu przechowywania - otwarte pojemniki lub ekspozycja na słońce powodują jego ulatnianie¹⁴.

Mimo to nadal pożywienie pozostaje głównym źródłem jodu w organizmie. Pod postacią jodków absorbowany jest on z przewodu pokarmowego i dostaje się do osocza, skąd wchłaniany jest przez tarczycę. Jednak to nie jedyna droga jego pozyskiwania przez organizm.

Bogactwo morza

Dlaczego to ryby i owoce morza są najlepszym pokarmowym źródłem jodu? Ponieważ żyją w środowisku obfitującym w ten pierwiastek. Największe ilości jodu znajdują się bowiem w oceanach, gdzie jego stężenie wynosi ok. 50 mg/l¹⁵. Jodki obecne w morzach i oceanach po utlenieniu przechodzą do atmosfery, skąd w postaci opadów trafiają ponownie do wód i gleby. Stąd czerpane są przez rośliny i stają się pokarmem dla ludzi i zwierząt. Z kolei tereny oddalone od wybrzeży, zwłaszcza polodowcowe, wysokogórskie i zalewowe, są bardzo ubogie w jod.

Już pierwsze statystyki dotyczące występowania wola tarczycy w Polsce, przeprowadzone w latach 30. XX w., potwierdziły, że najczęściej pojawiało się ono wzdłuż zachodniego Podkarpacia, a badania lekarskie i chemiczne analizy pobranych próbek wody pitnej wykazały, że główną przyczyną był niedobór jodu w środowisku¹⁶. Później, w latach 90., w zdecydowanej większości kraju stwierdzono umiarkowany niedobór jodu, a jedynie w wąskim pasie nadmorskim - lekki.

Co ciekawe, właśnie tereny położone nad Morzem Bałtyckim są najbogatsze w jod. Wszystko dzięki jego dość niskiej temperaturze. Woda w ciepłym i spokojnym Morzu Śródziemnym czy Czarnym szybciej paruje i unosi się do góry. Z kolei silniejszy wiatr i wyższe fale Bałtyku powodują, że z kropli wody unoszących się w powietrzu powstaje morski aerozol, pełen jodu i innych składników mineralnych (bromu, wapnia i magnezu).

Nie unikaj sztormów!

Ponieważ to wiatr sprzyja koncentracji jodu w atmosferze, właśnie kiepska, sztormowa pogoda jest najlepsza dla zdrowia - wówczas stężenie dobroczynnych pierwiastków jest najwyższe. dlatego też zaleca się nadmorskie wyjazdy właśnie jesienią, a nawet zimą.

Aby dodatkowo zwiększyć ilość wdychanego jodu, warto zdecydować się wówczas na poranne spacery jak najbliżej brzegu - najwyższa zawartość pierwiastka zarówno w atmosferze, jak i w wodzie znajduje się właśnie w wąskim pasie przybrzeżnym (do ok. 300 m). Taka forma wypoczynku polecana jest nie tylko w profilaktyce chorób tarczycy czy u osób z wolem. Nadmorski klimat sprzyja bowiem hartowaniu organizmu i poprawie odporności (zwłaszcza u dzieci), a także działa zbawiennie na drogi oddechowe, oczyszczając je i ułatwiając odkrztuszanie. U osób z astmą steroidozależną stwierdzono, że leczenie uzdrowiskowe z wykorzystaniem inhalacji solanki jodowej nie tylko poprawia wentylację płuc i zmniejsza nadreaktywność oskrzeli, ale i normalizuje wydzielanie kortyzolu (hormonu stresu), co umożliwia zmniejszenie dawek glikokortykosteroidów przyjmowanych podczas napadów choroby¹⁷.

Tarczyca na urlopie

Leczenie sanatoryjne w Świnoujściu (obejmujące przebywanie w klimacie nadmorskim, dietę bogatą w ryby, inhalacje jodobromowe i kąpiele solankowe) u pacjentów z wolem tarczycy spowodowało podwyższenie stężenia T4 i T3 oraz zmniejszenie objętości gruczołu¹⁸. Potwierdza to prozdrowotny wpływ nadmorskiego klimatu na wole, choć badanie pochodzi sprzed wprowadzenia obowiązku jodowania soli kuchennej. Część badaczy uważa wręcz, że w dobie tego obligatoryjnego modelu profilaktyki rola nadmorskich pobytów w zapobieganiu chorobom tarczycy jest dużo mniejsza.

Nie zmienia to jednak faktu, że nawet dziś, choć znacznie spadła częstość występowania wola tarczycy, wielu ludzi ma niedostateczny poziom jodu. Co więcej, na terenach jego naturalnego niedoboru stwierdzono korzystny wpływ kąpieli solankowych i jodobromowych na regulację neurohormonalną u dzieci z wolem rozlanym¹⁹.

Ponadto niezwykle istotny może być korzystny wpływ leczenia sanatoryjnego nad morzem na stan psychiczny pacjentów z chorobami tarczycy, wynikający ze spokojnego wypoczynku w dobrym klimacie, dostępu do fizykoterapii czy po prostu poznania innych kuracjuszy zmagających się z tą samą chorobą²⁰. O ile zatem nie dotyczą Cię przeciwwskazania (patrz ramka na poprzedniej stronie) do jesienno-zimowego wypadu nad Bałtyk, być może warto rozważyć zmianę przyzwyczajeń i zdecydować się na urlop poza sezonem?