Potrafią uratować uszkodzoną wątrobę, chronią wzrok i serce, przeciwdziałają suchości skóry oraz zapobiegają nowotworom

Pewnego słonecznego poranka w paź­dzierniku 1977 r., kiedy byłem jeszcze rezydentem w dużym szpitalu klinicz­nym w Cleveland (Ohio), przydzielono mi pod opiekę dwoje poważnie chorych pacjentów. Miła kobieta po pięćdzie­siątce poprzedniego dnia zebrała kilka pięknych okazów białych grzybów. Ona i jej mąż zjedli je na obiad, przy czym jego porcja była znacznie większa.

Po­siłek był pyszny i para czuła się dobrze jeszcze przez cały dzień, aż do wieczo­ra. Jednak o 2 nad ranem w niedzielę (14 godz. po zjedzeniu grzybowego posiłku), obudził ich ostry ból brzucha i gwałtowne wymioty. Niedługo potem pojawiła się silna biegunka, a męż­czyzna dostał drgawek. Przerażona kobieta zadzwoniła po syna (ratownika medycznego), który natychmiast za­brał ich na ostry dyżur. Wstępnie zdia­gnozowano infekcję wirusową (grypę żołądkową) i podano zastrzyk, który miał ukoić układ trawienny.

Lekarz wy­słał pacjentów do domu z zaleceniami picia dużej ilości wody, żeby zapobiec odwodnieniu i sugerował odpoczynek. Jednak diagnoza okazała się błędna. Z powodu opóźnionej reakcji organi­zmu na trujące grzyby ani lekarz, ani pacjenci, nie zdawali sobie sprawy, że to one były przyczyną wystąpienia silnych objawów – wspomina dr Burt Berkson. 

Mąż z żoną wrócili do domu, a ich stan się pogarszał. Ich syn przypo­mniał sobie o artykule w gazecie opisującym przypadek 12-letniej dziewczynki, która zmarła z powo­du zatrucia grzybami, a wykazywała podobne objawy, co jego rodzice.

Za­pamiętał z artykułu także moje imię oraz to, że miałem doktorat z badań nad grzybami. Zapytał rodziców, czy jedli dziko rosnące grzyby, a ci opo­wiedzieli mu o swoim ostatnim obie­dzie. Zabrał ich więc do izby przyjęć w szpitalu, w którym pracowałem. Kierując się treściami zawartymi w moim artykule, wydedukował, że rodzice zjedli muchomora wiosen­nego (Amanita verna). Nie mylił się. 

Moje pierwsze spotkanie z tym mał­żeństwem miało miejsce w niedzielny poranek, mniej więcej 24 godz. po tym, jak oboje spożyli niefortunny grzybowy posiłek.

Mężczyzna, który zjadł kilka grzybów, był w znacznie cięższym stanie niż jego żona, która zjadła niecały jeden okaz. Był bardzo osłabiony, odwod­niony i wymiotował niemal cały czas, mimo pustego żołądka. Odczuwał duży dyskomfort, męczyły go skurcze mięśni i cierpiał na bolesną biegunkę. Silne mdłości uniemożliwiały mu znalezie­nie wygodnej pozycji choćby na kilka minut.

Wyniki badań laboratoryjnych były niepokojące. Wynik próby wątro­bowych, który powinien oscylować między 0 a 30, plasował się w tysiącach jednostek. Główny lekarz na oddziale oznajmił mi 3 rzeczy – że ci pacjenci znajdują się wyłącznie pod moją opie­ką; że nie możemy zrobić nic więcej oprócz obserwacji, podawania płynów i w miarę możliwości uśmierzenia bólu; oraz że mężczyzna najpewniej umrze.

Jako młody i pełen optymizmu lekarz rezydent byłem zdeterminowany, żeby znaleźć skuteczny sposób na przywró­cenie tych pacjentów do zdrowia. Choć nigdy wcześniej nie widziałem nikogo w takiej agonii, nie przyjmowałem do wiadomości, że nic nie można już zrobić. Odrzuciłem diagnozę przeło­żonego i zacząłem szukać sposobu, żeby jakoś im pomóc.

Przypomniałem sobie ciekawy artykuł w czasopiśmie medycznym o pewnym lekarstwie z Europy, skutecznym w leczeniu po­ważnych uszkodzeń wątroby. Natkną­łem się na niego kilka lat wcześniej, jeszcze jako profesor mykologii (nauki o grzybach) na Uniwersytecie Rutgers. Artykuł wzbudził moje zainteresowanie, ponieważ główną przyczyną śmierci u osób, które spożyły trujące grzyby, była ostra niewydolność wątroby.

Tą substancją był kwas alfa-lipono­wy (ALA), środek wytwarzany natural­nie w większych lub mniejszych ilo­ściach przez ludzki organizm. Podałem go obu pacjentom tamtej niedzielnej nocy i w ciągu kilku godzin mężczy­zna, który był bliski śmierci, zaczął czuć się znacznie lepiej. Po 3 dniach kobieta niemal całkowicie powróciła do zdrowia, a jej mąż mógł regularnie wstawać z łóżka. Był gotów opuścić szpital w ciągu kolejnego tygodnia. Co zadziwiające, jego enzymy wątro­bowe wróciły do normy, a większa część wątroby została zregenerowana.

Kiedy małżeństwo wróciło do zdro­wia, ordynator oddziału oznajmił, że oboje wyzdrowieliby prawdopodob­nie i bez leczenia ALA, mimo że jeszcze niedawno mówił z przekonaniem, że ich śmierć jest nieunikniona. Zapewniał też, że czasami tego typu ozdrowienia się zdarzają, choć należą do rzadkości.

Sezon na grzyby trwał w najlepsze, toteż tydzień później w szpitalu pojawiła się kolejna para z tą samą diagnozą. Ich wy­niki laboratoryjne były jeszcze gorsze, niż u mężczyzny, którego leczyłem wcześniej. Raz jeszcze władze szpitala twierdziły, że ci ludzie nie mają szans na przeżycie – nie z takimi wynikami. Ponownie powierzono mi opiekę nad nimi, ale tym razem otrzymałem wyraź­ny zakaz ponownego użycia ALA – far­maceuci nigdy o nim nie słyszeli, nie było go także na szpitalnym wykazie leków.

Jak powiedział mój przełożo­ny, ponieważ kwas alfa-liponowy nie znajdował się na liście zatwierdzonych leków, ani nie został jeszcze rozpoznany przez żadną znaną mu organizację, nie mogłem wykorzystać go ponownie. Podobnie jak poprzedni pacjenci, ci również wykazywali objawy śmier­telnych uszkodzeń wątroby, a ich ciała szybko słabły. Poinstruowano mnie, żeby nie dzwonić do NIH, dopóki szpitalna komisja farmaceutyczna nie zatwierdzi leczenia za pomocą ALA. 

Niestety ich procedura mogłaby trwać dni lub tygodnie, a moi pacjen­ci nie mogli tyle czekać, ponieważ śmierć odliczała minuty, żeby zabrać ich z tego świata. Czas był na wagę złota. Podobnie jak poprzednim razem, ordynator nakazał mi podawać środ­ki przeciwbólowe, elektrolity i płyny w kroplówkach dożylnych. Postawiono mnie przed wyborem – czekać bezczyn­nie i pozwolić pacjentom umrzeć albo zrobić swoje i liczyć się z reprymendą.

Cóż, musiałem działać. Moim le­karskim obowiązkiem było ratowanie ludzkich istnień. W szpitalu nadal mieliśmy trochę kwasu alfa-lipono­wego, a ja czułem się zobligowany do pomocy. Nie byłem w stanie siedzieć bezczynnie i patrzeć jak ktoś umiera. Choć było to wbrew poleceniom prze­łożonego, podałem obojgu zastrzyk z ALA. Niedługo potem oboje zaczęli wracać do zdrowia. Po kilku dniach czuli się już całkiem dobrze, a czyn­ność wątroby niemal wróciła do nor­my. Oboje zostali wypisani do domu po 10 dniach pobytu w szpitalu, bez dalszych zdrowotnych komplikacji.

Prawdopodobnie zostałbym wy­rzucony z pracy za niesubordynację, gdyby nie fakt, że Narodowy Instytut Zdrowia zainteresował się cudownym ozdrowieniem tych 4 pacjentów. Od tamtej pory wyleczyłem za pomocą ALA ponad 100 innych osób, generalnie z takim samym doskonałym rezultatem.

NIH wysłał specjalną ekipę medyczną, żeby zbadać moich pacjentów. Nie moż­na już było zignorować faktu wyleczenia 4 osób z poważnymi uszkodzeniami wątroby. Wtedy też miałem wreszcie okazję podziękować osobiście dokto­rowi Bartterowi. Porozumieliśmy się również w sprawie dalszych wspólnych badań nad ALA. Summa summarum otrzymałem zgodę od Urzędu ds. Żyw­ności i Leków (FDA) na rozpoczęcie badań klinicznych z udziałem ludzi nad leczeniem w postaci dożylnie po­dawanego kwasu alfa-liponowego¹. […]

W 1997 r. – 20 lat po tym, jak pierwsza para trafiła na mój oddział z zatruciem grzybami Amanita – dr Julian Whita­ker zaprosił naszą trójkę do udziału w jego audycji radiowej. Moi pacjenci nadal mają się bardzo dobrze i nie wykazują żadnych oznak uszkodzeń wątroby. Nigdy nie żałowałem swojej decyzji, żeby użyć ALA w ich lecze­niu i jestem przekonany, że to urato­wało im życie – opisuje Burt Berkson w przedmowie do swojej książki pt. „Fenomen kwasu alfa-liponowe­go” (polskie wydanie Wydawnictwo Biały Wiatr, Rzeszów 2021 r.).

Czym jest kwas alfa-liponowy?

Kwas alfa-liponowy należy do grupy kwasów karboksylowych. Jest to 8-wę­glowy, nasycony kwas tłuszczowy, w którym atomy węgla 6, 7 i 8 wraz z 2 atomami siarki tworzą pierścień 1,2-ditiolanowy. Tłuszcz ten jest an­tyoksydantem, wykazuje też rolę w regeneracji zredukowanych postaci innych przeciwutleniaczy, takich jak witaminy C i E. Ponadto ma zdol­ność chelatowania jonów metali.

Skrót ALA może być nieco mylący, bowiem taki sam przypisano innemu tłuszczowi – kwasowi alfa-linoleno­wemu. Należy on do rodziny wielo­nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (polyunsaturated fatty acids, PUFA), których ostatnie wiązanie po­dwójne w łańcuchu węglowym znajduje się przy trzecim od końca atomie wę­gla.

Znajduje się tam w ekskluzywnym towarzystwie kwasów eikozapenta­enowego (EPA) i dokozaheksaenowe­go (DHA). Kwas alfa-linolenowy o łań­cuchu 18-węglowym jest najkrótszym spośród nich (EPA ma 20, a DHA 22 ato­my węgla) i bywa zaliczany do tzw. krót­kołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych².

Jednocześnie jest on kwasem omega-3 najpowszech­niej występującym w pożywieniu. Występuje w olejach roślinnych np. ole­jach lnianym, sojowym i rzepakowym, a także w nasionach chia i orzechach.

Podczas gdy DHA i EPA znajdziemy się w rybach i oleju z kryla. Mało kto wie, ale kwasy omega-3 pierwotnie są syntetyzowane przez mikroalgi znajdujące się u podstawy morskiego łańcucha pokarmowego, a nie przez ryby! W miarę jak mikroalgi przesuwa­ją się w górę łańcucha pokarmowego, ryby nabywają kwasy omega-3 i gro­madzą je w swoich tkankach. 

Kwasy omega-3 odgrywają ważną rolę w organizmie jako składniki fos­folipidów, które tworzą struktury błon komórkowych³. DHA w szczególności występuje w szczególnie wysokich stężeniach w siatkówce, mózgu i plem­nikach⁴. Oprócz ich strukturalnej roli w błonach komórkowych kwasy omega-3 (wraz z kwasami omega-6) do­starczają organizmowi energii i są wyko­rzystywane do tworzenia eikozanoidów. Są to cząsteczki sygnałowe, które mają szeroki zakres funkcji w układzie serco­wo-naczyniowym, płucnym, odporno­ściowym i hormonalnym organizmu⁵. 

Jednak to niesamowite korzyści zdrowotne wynikające ze spożywa­nia kwasów omega-3 czynią z nich jedne z najbardziej prominentnych składników odżywczych, którym po­święcono setki badań. Dzięki tym pra­com wiemy, że jak szerokie spectrum oddziaływania mają te tłuszcze. 

DHA - ważne od narodzin do późnej starości 

Badania obserwacyjne wskazują, że spożycie przez matkę, w czasie ciąży i karmienia piersią, co najmniej 226,8 g owoców morza zawierających DHA tygodniowo wiąże się z lepszymi wynikami zdrowotnymi niemowląt⁶.

W prospektywnym badaniu kohortowym 341 par matka-dziecko w USA, jedzenie ryb przez matkę częściej niż 2 razy w tygodniu w porównaniu z brakiem ich spożycia co tydzień wiązało się z poprawą umiejętności motorycz­nych wzrokowych u ich dzieci w wieku 3 lat⁷. 

Ponieważ DHA jest nie­zbędnym składnikiem fos­folipidów błony komórkowej w mózgu, naukowcy wysuwają hipotezę, że kwasy tłuszczowe omega-3 mogą chronić funkcje po­znawcze, pomagając utrzymać funk­cje neuronalne i integralność błony komórkowej w mózgu⁸. Hipotezę tę potwierdzają wyniki badań typu case-control wskazujące, że pacjen­ci z chorobą Alzheimera mają niższe poziomy DHA w surowicy niż osoby o zdrowych funkcjach poznawczych⁹. 

Serce pod parasolem 

Wiele prac oceniało wpływ kwasów omega-3 – głównie EPA i DHA – na choroby układu krążenia i czynniki ry­zyka chorób układu krążenia, takie jak wysokie ciśnienie krwi i podwyższone stężenie lipidów w osoczu. Zaintere­sowanie to zostało pobudzone przez badania epidemiologiczne sięgające lat 70. XX w., które wykazały niskie wskaźniki zawału mięśnia sercowego i innych zdarzeń wieńcowych wśród grenlandzkich Inuitów i innych populacji jedzących ryby, ta­kich jak te w Japonii.

Wyniki badań obserwacyjnych były zgodne z tymi ustaleniami, a kilka systematycznych przeglądów i metaanaliz wy­kazało, że większe spożycie ryb i wyższe poziomy kwasów omega-3 w diecie lub osoczu są związane z niższym ryzy­kiem niewydolności serca, choroby wieńcowej i śmier­telnej choroby wieńcowej¹¹. 

Autorzy przeglądu systematycz­nego, który obejmował 6 badań profilaktyki wtórnej i 1 badanie profilaktyki pierwotnej suplementa­cji omega-3 opublikowane w latach 1966-2005, doszli do wniosku, że spo­żywanie kwasów omega-3 z ryb i su­plementów oleju rybiego zmniejsza wskaźniki śmiertelności z wszystkich przyczyn, zgonów sercowych, na­głych zgonów i udarów mózgu¹². 

Systematyczny przegląd i metaana­liza z 2019 r. 13 badań obejmowały ASCEND, VITAL i REDUCE-IT oraz łącznie 127 477 uczestników¹³. Daw­ki kwasów omega-3 wahały się od 0,376 do 4 g/dzień, a średni czas trwania leczenia wynosił 5 lat. Autorzy doszli do wniosku, że suplementa­cja zmniejsza ryzyko zawału mięśnia sercowego, zgonu z powodu choro­by wieńcowej, całkowitej choroby wieńcowej, zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych i całkowitej choroby sercowo-naczyniowej, a efek­ty wydają się zależne od dawki. 

Spożycie kwasów omega-3 zapobiega nowotworom 

Uczeni wysunęli hipotezę, że wyż­sze spożycie kwasów omega-3 może zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka ze względu na ich działanie przeciwzapalne i potencjał hamowa­nia czynników wzrostu komórek¹⁴. W prospektywnym badaniu Sin­gapore Chinese Health Study obej­mującym 35 298 kobiet w wieku 45-74 lat, te w 3 najwyższych kwarty­lach spożycia kwasów omega-3 w diecie miały o 26% niższe ryzyko raka piersi po średnio 5,3 roku obserwacji niż te w najniższym kwartylu¹⁵.

Podobnie, wśród 35 016 uczestniczek w wieku 50-76 lat w kohorcie Vitamins And Lifestyle, te, które zgłosiły bieżące stosowanie suplementów z olejem ry­bim, miały o 32% niższe ryzyko raka piersi po średnio 6 latach niż te, które nie przyjmowały oleju rybiego¹⁶.

Zdaniem naukowców z Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Kali­fornijskiego w Los Angeles mężczyźni z rakiem prostaty we wczesnym stadium powinni zacząć suplementować kwasy tłuszczowe omega-3 i jeść więcej ryb – może to zatrzymać rozwój komórek rakowych. Jednocześnie należy ogra­niczyć spożycie kwasów tłuszczowych z grupy omega-6, które znajdują się w przetworzonej żywności, takiej jak chipsy, ciasteczka i potrawy smażone. Ta zmiana proporcji może spowolnić, a nawet cofnąć wzrost komórek raka prostaty – twierdzą Amerykanie. 

W ich badaniu wzięło udział stu mężczyzn z rakiem prostaty we wcze­snym stadium, którzy wybrali „aktywną obserwację”, polegającą na regular­nym monitorowaniu postępu choroby przed podjęciem decyzji o kolejnych krokach. U tych, którzy stosowali dietę bogatą w kwasy tłuszczowe omega-3, poziom markerów nowotworowych spadł o 15%, podczas gdy u tych, którzy odżywiali się w typowy dla siebie sposób, wzrósł on o 24%¹⁷. 

Kwasy tłuszczowe chronią oczy 

Wyniki badań obserwacyjnych sugerują, że osoby spożywające większe ilości tłustych ryb i/lub kwasów tłuszczowych omega-3 mają niższe ryzyko rozwoju zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem (AMD).

W badaniu przekrojo­wym EUREYE z udziałem 2 275 uczest­ników w wieku 65 lat i starszych, osoby, które jadły tłuste ryby przynajmniej raz w tygodniu, miały o 53% niższe ryzyko wystąpienia AMD neowasku­larnego niż ludzie, którzy spożywali je rzadziej¹⁸. Podobne wyniki uzyskano w badaniu z udziałem 681 starszych bliźniaków płci męskiej¹⁹ oraz w anali­zie 38 022 zdrowych kobiet będących pracownikami służby zdrowia²⁰.

W tym ostatnim badaniu kobiety w najwyż­szych tercylach spożycia DHA i EPA w diecie (mediana 330 mg/dzień) mia­ły o 38% niższe ryzyko wystąpienia AMD w ciągu średnio 10 lat obserwa­cji niż kobiety w najniższym tercylu (mediana spożycia 80 mg/dzień). 

Omega-7 przeciwdziałają zespołowi suchego oka

Wykazano, że przyjmowanie kwasów omega-7 poprawia nawodnienie błon śluzowych jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka jelit oraz dróg moczowych i rodnych. Te delikatne tkanki są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania organi­zmu – m.in. ułatwiają pasaż treści pokarmowej i wydalin, jak również odgrywają istotną rolę w ochronie przed patogenami. Kwas wakcenowy po wbudowaniu do fosfolipi­dów błon komórkowych korzystnie wpływa na ich płynność i selektywną przepuszczalność²³.

W podwójnie ślepym randomizowanym badaniu krzy­żowym u kobiet cierpiących na zespół Sjögrena olej z rokitnika zwyczajnego łagodził objawy związane z su­chością błon śluzowych narządów płciowych²⁴.

Nie dość na tym kwasy omega-7 przeciwdziałają zespołowi suchego oka. W podwójnie ślepym randomizowanym równole­głym badaniu przeprowadzonym z udziałem 86 osób z zespo­łem suchego oka, które przez 12 tygodni otrzymywały oparty na oleju z rokitnika suplement kwasów omega-7 (2 g dzien­nie) lub placebo, zaobserwowano niższą osmolarność filmu łzowego oraz zmniejszenie pieczenia i zaczerwienienie oka. Zdaniem uczonych wynika to z faktu, że dzięki suple­mentacji zwiększył się skład kwasów tłuszczowych w fil­mie łzowym, co znacznie zmniejszyło dolegliwości²⁵.

Nie dość na tym kwasy omega-7 przeciwdziałają zespołowi suchego oka. W podwójnie ślepym randomizowanym równole­głym badaniu przeprowadzonym z udziałem 86 osób z zespo­łem suchego oka, które przez 12 tygodni otrzymywały oparty na oleju z rokitnika suplement kwasów omega-7 (2 g dzien­nie) lub placebo, zaobserwowano niższą osmolarność filmu łzowego oraz zmniejszenie pieczenia i zaczerwienienie oka. Zdaniem uczonych wynika to z faktu, że dzięki suple­mentacji zwiększył się skład kwasów tłuszczowych w fil­mie łzowym, co znacznie zmniejszyło dolegliwości²⁵.

Jak widać, spektrum działania tłuszczy na na­sze zdrowie jest ogromne, dlatego nie pomijaj­my ich, planując swoje codzienne menu.