Nasze magazyny
Health and wellness coaching - doradztwo personalne w zakresie zdrowia, robi karierę na całym świecie z prostej przyczyny. Terapie wielu chorób cywilizacyjnych, chociażby cukrzycy czy nadciśnienia tętniczego, są skazane na niepowodzenie, jeśli pacjent nie chce lub nie potrafi włączyć się aktywnie w proces leczenia. Zadaniem trenera zdrowia jest wtedy obudzenie w swoim podopiecznym potrzeby i chęci, by stawić czoło sytuacji, w jakiej się znalazł.
W najprostszej wersji health coaching sprowadza się do przygotowania planu właściwej diety i ćwiczeń fizycznych, dostosowanego do stylu życia i ogólnego stanu zdrowia osoby szukającej pomocy. Ale to nie wszystko. Profesjonalny health coaching cechuje holistyczne podejście do pacjenta, uwzględniające wybrane przez niego cele i pomagające otworzyć się na wiedzę i nowe doświadczenia. Wiele zależy od tego, czy coachowi (z ang. coach - trener osobisty/personalny) udaje się nawiązać z podopiecznym głęboką relację opartą na zaufaniu. Tylko tyle i aż tyle. Bez woli pacjenta, by podążać za trenerem, nie udaje się nic zrobić. Potwierdza to przykład 44-letniego Taregana, przedstawiciela jednego z plemion indiańskich egzystujących w środkowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych.
Element większej całości
Health coaching jest częścią medycyny integralnej - nowego podejścia do pacjenta, w którym uwzględnia się wszystko, co może mieć wpływ na zdrowie, a więc nie tylko nasz stan fizyczny, ale także emocje, umysłowość, kondycję psychiczną i środowisko.
W ramach budowania zindywidualizowanej strategii, która obejmuje potrzeby i pragnienia pacjenta, medycyna ta wykorzystuje do celów leczniczych, odzyskania i utrzymania zdrowia pacjenta najwłaściwsze sposoby interwencji, zaczerpnięte z różnych dyscyplin naukowych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje zdrowie jako "stan pełnego fizycznego, umysłowego i społecznego komfortu, a nie tylko brak choroby lub upośledzenia". Można więc powiedzieć, że medycyna integralna ma swoje uzasadnienie w ogólnie przyjętej definicji zdrowia.
Praktykujący ją lekarze dążą do przywrócenia i utrzymania zdrowia i dobrego samopoczucia pacjenta przez zrozumienie jego sytuacji życiowej i uwzględnienie pełnego zakresu rozmaitych wpływów wewnętrznych i zewnętrznych. Oferując zindywidualizowaną i kompleksową opiekę nad pacjentem, medycyna integralna wykracza poza leczenie objawów, dąży do usunięcia wszystkich przyczyn choroby.
Lekarz uwzględnia więc aktualne potrzeby zdrowotne pacjenta, jak również długofalowe i złożone oddziaływanie na jego dobrostan przeróżnych wpływów: biologicznych, behawioralnych, psychospołecznych i środowiskowych. Uznaje przy tym, że to pacjent ma umiejętności i siły niezbędne do dokonania zmian, a zadaniem terapeuty jest wspomaganie go w tym procesie.
Jest to podejście różne od tego, jakie reprezentuje środowisko medycyny konwencjonalnej. Jego wykształceni w tradycyjny sposób przedstawiciele nie doceniają możliwości pacjenta, brakuje im dostatecznej wiedzy i praktyki psychologicznej, często także zdolności interpersonalnych. Świadomie lub nie, ustawiają się oni na pozycji jedynego autorytetu i eksperta.
Główne zasady medycyny integralnej:
- uznanie, że pacjent i lekarz są partnerami w procesie odzyskiwania zdrowia
- uwzględnianie wszystkich czynników mogących mieć wpływ na stan zdrowia i dobrostan: fizycznych, psychicznych, duchowych i społecznych
- wykorzystanie rozmaitych dziedzin wiedzy przy tworzeniu planów terapeutycznych
- przyznawanie pierwszeństwa interwencjom możliwie najbardziej naturalnym, nieinwazyjnym i najmniej uciążliwym dla pacjenta
- przekonanie, że dobra i skuteczna medycyna opiera się na nauce, ale nauce otwartej na nowe wyzwania i gotowej do przyjęcia nowych paradygmatów
- zajmowanie się nie tylko leczeniem, ale także promowaniem zdrowia i zdrowego stylu życia
- zindywidualizowanie opieki nad pacjentem, aby w najlepszy sposób dostosować ją do potrzeb i warunków życia jednostki
- ciągłe kształcenie i doskonalenie umiejętności wszystkich osób zaangażowanych w proces terapeutyczny
Taregan
Mężczyzna został skierowany na health coaching ze względu na stan przedcukrzycowy, będący ostrzeżeniem, że wkrótce może się u niego rozwinąć cukrzyca. Mimo skończonej czterdziestki nadal mieszkał z rodzicami i młodszym bratem, nie pracował, a jego codzienna aktywność ograniczała się do oglądania w telewizji programów sportowych. Cała rodzina spożywała wyłącznie produkty wysokoprzetworzone, z dużą ilością soli, cukru i tłuszczu, czego skutkiem była znaczna otyłość wszystkich jej członków.
Choć pacjent nie był zmotywowany, okazał się bardzo zdyscyplinowany i nie opuścił żadnej z zaplanowanych 12 sesji - niespodziewana przerwa nastąpiła dopiero po osadzeniu go w areszcie za udział w bójce. Po uwolnieniu mężczyzna wrócił na zajęcia, jednak nadal nie angażował się w terapię, nie wykazywał żadnej inicjatywy i irracjonalnie krytykował sugerowane rozwiązania. Health coaching został w związku z tym zredukowany do aerobiku i gimnastyki pod kierunkiem trenera fitnessu.
Po 9 miesiącach odnotowano u Taregana nieznaczny spadek wagi, jednak parametry krwi, wskazujące na początek cukrzycy, nie uległy zmianie. W dodatku pacjent stracił zainteresowanie dalszymi sesjami, na których zjawiał się tylko sporadycznie. Trudno powiedzieć, czy osobisty trener Taregana nie popełnił jakiegoś błędu. Może zawiódł sposób komunikacji z pacjentem? Wydaje się, że w tym przypadku o niepowodzeniu coachingu mogły zadecydować przede wszystkim różnice kulturowe, które utrudniły wytworzenie trwałej relacji między pacjentem i coachem, opartej na wzajemnym zaufaniu1.
|
Idealny trener osobisty
Coachem może zostać osoba z przygotowaniem medycznym, choć nie musi to być lekarz, przeszkolona i znająca strategie motywacyjne, techniki komunikowania się z pacjentem i zasady terapii kognitywno-behawioralnej, zmierzającej w tym przypadku do zmian zachowania na sprzyjające zdrowiu. Zadanie trenera polega na zbudowaniu wewnętrznej motywacji i rozwinięciu u pacjenta zdolności, które pozwolą mu poprawić stan zdrowia i samopoczucie. W artykule2 pt. "Health Coaching: Holistically Empowered Change" dr Becky Gorman formułuje zasady, które obowiązują w relacji osobisty trener - pacjent:
- trener powinien przyjąć założenie, że wszelkie zmiany w zachowaniu pacjenta nastąpią dopiero wtedy, gdy pacjent posłucha własnej "wewnętrznej mądrości", która podpowiada mu, jak postępować, by do nich doszło;
- warunkiem koniecznym do przeprowadzenia jakiejkolwiek zmiany jest pełne zaufanie między trenerem i pacjentem;
- to pacjent decyduje o tym, w jaki sposób chce żyć - trener może jedynie próbować to zmienić, ale nie wolno mu oceniać postępowania podopiecznego;
- zmiany zachowania i ich trwałość uzależnione są wyłącznie od woli i przekonania pacjenta.
Gotowość danej osoby do zmian jest oceniania na podstawie wywiadu według modelu nazywanego teorią wielkiej zmiany, zaproponowanego w 1984 r. przez twórców koncepcji health coachingu, Jamesa Prohaskę i Carla DiClemente. W myśl tej teorii proces decyzji o dokonaniu zmiany w życiu dzieli się na kilka faz. Pierwszą określa się jako przedświadomą, gdyż człowiek nie dostrzega jeszcze wtedy, że jego zachowanie wymaga zmiany. Na tym etapie może pomóc jedynie interwencja zewnętrzna, na przykład ze strony trenera.
Druga faza to rozważanie zmiany, gdy już uświadomiliśmy sobie jej potrzebę. Takie zastanawianie się w kontekście plusów i minusów może trwać nawet kilka lat i bywa źródłem psychicznego dyskomfortu. Następną fazę nazywa się przygotowawczą, ponieważ obejmuje ona zbieranie informacji dotyczących przeprowadzenia zmiany. Po niej następuje działanie, które dla zachęty powinno być wspierane i chwalone. Najtrudniejsza jest faza utrzymania zmiany, przesądzająca o sensie całego przedsięwzięcia. Niestety, często kończy się ona rozczarowaniem, prowadzącym do zaprzepaszczenia szansy na zmianę - rezygnujemy np. z nowej diety, ponieważ nie dała w krótkim czasie oczekiwanego efektu.
Twórcy koncepcji health coachingu podkreślają, że jest on pomocny zwłaszcza w odniesieniu do zmian, które mają dotyczyć stylu życia nawyków z nim związanych. Bywa, że osobisty trener wkracza do akcji, gdy pacjent podjął już pewne kroki na własną rękę, ale zabrakło mu wiedzy lub motywacji, by proces zmiany doprowadzić do końca. Tak było w przypadku 68-letniej białej mieszkanki Kalifornii, mamy dwojga dorosłych dzieci, obecnie rozwódki.
Ellen
Badania wykazały współistniejącą dyskopatię, chorobę zwyrodnieniową stawów oraz nieznaczną niewydolność nerek. Stwierdzono podwyższony poziom cholesterolu całkowitego i "złego" LDL, mocznika i hemoglobiny glikowanej HbA1c. Z przeprowadzonej rozmowy wynikało, że kobieta znajduje się na etapie działania, jeśli chodzi o zmianę diety (zmniejszyła porcje posiłków, dzięki czemu udało się jej schudnąć 2 kg, oraz ilość wypijanego wina), i na etapie przygotowawczym w odniesieniu do ćwiczeń fizycznych.
"Coaching pomógł mi zrozumieć siebie i własne postępowanie. Dzięki trenerowi poznałam praktyczne sposoby, które ułatwiają osiągnięcie wyznaczonego celu, takie jak prowadzenie dzienniczka, w którym zapisuję, co i w jakiej ilości zjadłam. Trening rozwinął we mnie asertywność, dzięki czemu potrafię już odmawiać rodzinie i przyjaciołom, jeśli proponują mi zjedzenie tego, czego powinnam unikać. Coach wspierał mnie, gdy utrata wagi nie następowała tak szybko, jak chciałam, i nauczył, abym zamiast zamartwiać się niepowodzeniami, cieszyła się ze swoich sukcesów. Odzyskałam wiarę w siebie i nabrałam przekonania, że sama jestem kowalem swojego losu; wierzę, że teraz poradzę sobie z odchudzaniem nawet wtedy, gdy nastąpi jakiś kryzys".
Po 3,5 miesiąca lekarze na podstawie badań stwierdzili, że w przypadku Ellen stężenie hemoglobiny glikowanej z poziomu przedcukrzycowego (6,3%) zmniejszyło się do prawidłowego (5,2%), a masa ciała uległa redukcji o 20 kg, czyli Ellen nie cierpiała już na otyłość, tylko miała nadwagę. Odczuwane przez pacjentkę bóle, oceniane początkowo na 6-7 w 10-punktowej skali, zmniejszyły się do maksymalnie 2 punktów. Ellen zyskała zdolność do intensywnego wysiłku fizycznego, trwającego bez przerwy nawet 1,5 godziny3.
|
Gdy choroba nie ustępuje
Health coaching znajduje też zastosowanie w przypadku chorób przewlekłych, w których prowadzone terapie są dla pacjentów wielkim wyzwaniem zarówno w planie psychicznym, jak i fizycznym. Zdarza się na przykład, że chory nie jest w stanie utrzymać reżimu związanego z regularnym przyjmowaniem wielu leków czy uczestniczeniem w zajęciach rehabilitacyjnych, co oczywiście wpływa na skuteczność leczenia, albo w ogóle rezygnuje z terapii. Mówimy wtedy o tzw. medycynie obciążającej, a funkcją health coachingu jest zmniejszenie jej skutków.
Autorzy terminu "medycyna obciążająca", profesorzy Carl May, Victor Montori i Frances Mair, podają kilka przykładów obrazujących przedstawioną sytuację. I tak na przykład pewien wysokiej klasy i oddany swej pracy specjalista, leczony z powodu niewydolności serca, stwierdził po 54 wizytach u kardiologa, które odbył w ciągu dwóch lat, że woli żyć z chorobą, niż tracić czas na testy i konsultacje.
Inny opisany przypadek dotyczy 70-letniej kobiety, która miała przyjmować leki 11 razy dziennie(!), niektóre przed posiłkami, inne po nich, i w końcu pogubiła się w tym zupełnie, co spowodowało, że pracownik socjalny uznał ją za "niezdolną do prawidłowego zajmowania się sobą" i sugerował umieszczenie jej w domu opieki. Ludzie przewlekle chorzy cierpią zwykle na współistniejące z podstawową chorobą dolegliwości, leczone przez różnych specjalistów, z których każdy dokłada jakieś leki, aż w końcu liczba wizyt u lekarzy i ilość przyjmowanych leków obrzydzają pacjentowi życie4.
Health coaching może wtedy przyczynić się do zoptymalizowania leczenia farmakologicznego, a nawet znacznie je ograniczyć. Prozdrowotne zmiany zachodzące w świadomości pacjenta dzięki współpracy z trenerem przekładają się bowiem na odpowiedni styl życia, a tym samym - poprawę zdrowia bez stosowania leków.
Co na to nasze geny?
Okazuje się, że health coaching może mieć również ogromne znaczenie w przypadku chorób, których ryzyko wystąpienia uwarunkowane jest genetycznie. Doświadczyła tego 56-letnia Afroamerykanka zamieszkała w USA, osoba aktywna zawodowo.
Bibliografia
- Berna J.S., Glob. Adv. Health Med., 2013, 2 (4)
- Gorman B.,2013, Glob. Adv. Health Med., 2013, 2(3)
- Moore C., Glob. Adv. Health Med., 2013, 2, (3)
- May C. i wsp., BMJ, 2009, 339
- Berna J.S. 2013, op.cit.
- Vorderstrasse A.A. i wsp.,Glob. Adv. Health Med., 2013, 2(3)
- Gorman B. 2013, op.cit.
- https://www.dukeintegrativemedicine.org/about/
Joanna
Niestety, nie udało się jej utrzymać takiego stylu życia w dłuższej perspektywie, przestała ćwiczyć i zrezygnowała ze stosowania niskowęglowodanowej diety. Spowodowało to zwiększenie masy ciała do 76 kg, a także okresowy wzrost ciśnienie tętniczego nawet do 210/110 mm Hg. W dniu konsultacji poziom cholesterolu całkowitego wynosił u niej 179 mg/dl, poziom "dobrego" cholesterolu HDL - 80 mg/dl, a wskaźnik HbA1c (hemoglobina glikowana) - 5,2%.
Joanna nie uskarżała się na żadne dolegliwości, ale w wywiadzie lekarskim rzeczywiście stwierdzono rodzinne występowanie choroby wieńcowej. Kobieta sama określiła swój stan jako dobry, deklarowała, że czuje się szczęśliwa i chciałaby jedynie poprawić swoją sprawność fizyczną.
Po 6 miesiącach stwierdzono umiarkowany spadek wagi, zgodny z zaplanowanym na początku tempem - kilogram na miesiąc. Ciśnienie krwi obniżyło się do bezpiecznego poziomu 115/70 mm Hg. Niestety poziom cholesterolu całkowitego nieznacznie się podniósł (205 mm/dl), przy stężeniu HDL wynoszącym 79 mm/dl. To niepowodzenie wynikało zapewne stąd, że Joanna nie była w stanie zwiększyć ilości spożywanych codziennie warzyw, a w dniach, kiedy była szczególnie zajęta, sięgała po żywność typu fast food5.
Rozterki specjalistów
Eksperci mają mieszane uczucia, jeśli chodzi o to, czy każdy pacjent powinien poznać wyniki swojego badania genetycznego - owszem, stwierdzenie predyspozycji do wystąpienia choroby (cukrzyca typu 2, choroby sercowo-naczyniowe, niektóre nowotwory) może spowodować zmianę stylu życia na zdrowszy, ale u wielu osób ujawnia się wtedy myślenie fatalistyczne: skoro jestem genetycznie skazany na chorobę, to i tak jej nie uniknę, bez względu na to, co zrobię. Właśnie w takich przypadkach trener zdrowia pomaga w zbudowaniu motywacji niezbędnej do zainicjowania i utrzymania zmian.
Jest o co zabiegać: w chorobie wieńcowej ryzyko śmierci na zawał serca w ciągu 10 lat, oceniane na podstawie współczynnika Framinghama, zmniejsza się po 10-miesięcznym coachingu w sposób statystycznie istotny (współczynnik ten ustala się m.in. na podstawie pomiarów poziomu cholesterolu i ciśnienia krwi, ale uwzględnia się również palenie papierosów i masę ciała). Health coaching pomaga pacjentom w rozwinięciu motywacji do podjęcia działań zmierzających do usunięcia wymienionych czynników ryzyka. Równie optymistyczne wyniki uzyskano w przypadku cukrzycy typu 26.
We dwoje raźniej
Spróbujmy podsumować: czym jest health coaching? To przede wszystkim pomoc dla pacjenta we wprowadzaniu do własnego życie trwałych zmian, które pozwalają na odzyskanie i utrzymanie dobrego stanu zdrowia i samopoczucia. W procesie health coachingu trener personalny rozwija w nas umiejętności, które pozwalają na uznanie potrzeby zmian i podjęcie działania. Idealnie obrazuje to przykład Gerarda, inżyniera w średnim wieku, dobrze prosperującego pracownika korporacji, żonatego, z dwójką dzieci.
Gerard
W tym czasie Gerard odbywał zarówno spotkania z trenerem, jak i rozmawiał z nim przez telefon. Okazało się, że jest świadomy swoich celów, niemniej comiesięczne spotkania z coachem pomagały mu utrzymać poziom motywacji na wyrównanym poziomie. Pracując nad osiągnięciem spokoju umysłu, mężczyzna zrealizował także inne dążenia - schudł, stał się bardziej sprawny fizycznie i więcej czasu poświęcał rodzinie. Po kilku miesiącach z przekonaniem wyznał, że jego życie zmieniło się na lepsze i że czuje się szczęśliwy7.
Pomoc coacha okazała się więc bezcenna i była zgodna z wytycznymi, którymi powinien się on kierować:
- zadanie trenera personalnego polega na holistycznym podejściu do pacjenta zarówno w odniesieniu do jego choroby, jak i skutków, np. psychicznych, jakie ona generuje;
- zastosowanie technik motywacyjnych umożliwia trenerowi wspomaganie pacjenta w dążeniu do zmian, a prowadzenie partnerskich rozmów rozwiewa obawy i wątpliwości podopiecznego, wzmacniając jego wiarę w siebie i bliski sukces;
- w pracy z pacjentem trener osobisty wykorzystuje swoją wiedzę z różnych dziedzin nauki i wprowadza rozwiązania wynikające z jej najnowszych osiągnięć;
- zadaniem coacha jest identyfikowanie przeszkód i pomaganie w ich przezwyciężeniu.
Warto jeszcze raz podkreślić, że z trenerem personalnym można kontaktować się zarówno osobiście, jak i przez telefon8. To ważna informacja dla osób, które szukają tego rodzaju wsparcia, ale ze względu na miejsce zamieszkania nie mogą uczestniczyć w spotkaniach z coachem. Tak więc nie ma wymówki nawet dla Amerykanina z niedostępnych rejonów Alaski. I coraz więcej osób rozumie, że nie warto rezygnować z pomocy, która okazuje się bezcenna zarówno w pokonywaniu chorób, jak i własnych słabości. W końcu… któż ich nie ma?
A jakie szanse na skorzystanie z health coachingu ma przeciętny mieszkaniec Polski? Coraz więcej lekarzy decyduje się również u nas na praktykowanie medycyny integralnej, której elementem jest właśnie health coaching. Tego rodzaju opiekę oferują także prywatne centra medyczne, oczywiście odpłatnie - ceny zaczynają się od kilkudziesięciu złotych.
Warto też szukać wsparcia wśród najbliższych. Przyjaciółka, mama, siostra czy brat mogą okazać się osobami, które potrafią podtrzymać w nas motywację do prozdrowotnych zachowań, co jest ważne zwłaszcza wtedy, gdy nasze starania nie przynoszą jeszcze oczekiwanych rezultatów. Nie zmienia to faktu, że… najwięcej zależy od nas samych!
