Nasze magazyny
Wodolecznictwo to najstarszy rodzaj fizykoterapii, oferujący zabiegi zarówno w zakresie profilaktyki, jak i leczenia licznych schorzeń. Jako specyficzny nośnik woda oddziałuje na ciało różnymi bodźcami, spośród których za najważniejsze uznaje się temperaturę oraz ciśnienie hydrostatyczne (czyli ciśnienie cieczy, na którą działa tylko siła grawitacji, jak np. podczas kąpieli) lub hydrodynamiczne (przepływającego strumienia, np. przy polewaniu).
Synergistyczne działanie tych bodźców działa przede wszystkim profilaktycznie, wzmacniając naturalne mechanizmy obronne organizmu - już pojedyncze zabiegi powodują miejscowe zmiany i pobudzają natychmiastowe reakcje regulacyjne. Dzięki serii takich zabiegów można uruchomić adaptacyjne mechanizmy fizjologiczne całego organizmu, co oznacza wzmocnienie funkcji różnych narządów w walce z chorobami i szansę ograniczenia farmakoterapii.
Kompleksowe działanie
Wodolecznictwo w praktyce
Do najczęściej stosowanych zabiegów hydroterapii należą1:
Natryski wykorzystujące działanie termiczne i mechaniczne wody (ciśnienie hydrodynamiczne). Ciepły natrysk działa uspokajająco, a po dłuższym czasie obniża pobudliwość układu nerwowego i poprawia przemianę materii.
Bicze szkockie to rodzaj natrysku charakteryzujący się zmienną temperaturą wody, wskazany w nerwicach i niezapalnych chorobach stawów. Inne zabiegi z wykorzystaniem ciśnienia hydrodynamicznego to np. polewanie, nacieranie, zmywanie, zawijanie, oklepywanie, okłady i kompresy.
Kąpiele (całkowite, półkąpiele, nasiadowe, kończyn dolnych lub górnych) wykorzystują ciśnienie hydrostatyczne wody, ale charakteryzują się dużą różnorodnością. Można dodawać do nich zioła (jak w metodzie Kneippa - patrz następna strona), ozon lub pęcherzyki powietrza. Z kolei wody lecznicze zawierają składniki mineralne. W zależności od składu kąpiele mogą wpływać na wiele chorób i układów: od zmniejszenia dolegliwości miesiączkowych, przez schorzenia reumatyczne i zwyrodnieniowe, zaburzenia krążenia, nadciśnienie, obniżone napięcie mięśni, bezsenność i nerwicę, po problemy z perystaltyką jelit.
Masaż podwodny również wykorzystuje ciśnienie hydrostatyczne wody, a wykonywany jest przez przeszkoloną do tego osobę za pomocą strumienia o regulowanym ciśnieniu podczas kąpieli w specjalnej wannie. Zaleca się go w zanikach i porażeniach mięśniowych oraz rekonwalescencji po urazach (w tym złamaniach).
Łaźnia fińska, czyli kąpiel napotna, to połączenie zabiegu przegrzewania ciała za pomocą suchego, gorącego powietrza i jego ochładzania pod zimnym strumieniem. Działanie zmiennej temperatury przede wszystkim hartuje, oczyszcza organizm z toksyn, a nawet może przedłużyć życie - mężczyźni korzystający z sauny fińskiej 4-7 razy w tygodniu mieli aż o 40% mniejsze ryzyko zgonu z jakiejkolwiek przyczyny, a nawet o połowę spadło u nich prawdopodobieństwo śmiertelnego epizodu choroby wieńcowej, udaru mózgu i zawału serca2.
Bibliografia
- Probl Hig Epidemiol 2006; 87 (3): 166-171
- JAMA 2015; 175 (4): 542-548
Hydroterapia obejmuje szerokie spektrum zabiegów, różniących się m.in. temperaturą czy siłą działania bodźca. Parametry te decydują o fizjologicznym wpływie terapii na organizm. Przykładowo letnia woda (28-33°C) działa rozluźniająco, przeciwbólowo i nasennie, a ciepła (34-37°C) rozszerza naczynia i obniża ciśnienie.
Odpowiednio dobrane zabiegi mogą przynieść ulgę w przypadku chorób serca, chorób płuc, chorób układu mięśniowo-szkieletowego, a nawet ośrodkowego układu nerwowego.
Najwięcej badań poświęcono wpływowi wodolecznictwa na łagodzenie objawów chorób reumatologicznych, a także dolegliwości bólowych - w tym bólu neuropatycznego, np. w przebiegu cukrzycy1. Efekty te są możliwe ze względu na miejscowe zwiększenie ukrwienia, odciążenie układu ruchu, zwiększenie elastyczności i rozciągliwości tkanek oraz likwidację podrażnień bólowych. Nic więc dziwnego, że hydroterapię stosuje się w rekonwalescencji czy u sportowców narażonych na duże przeciążenia.
Odetchnij głęboko
Zabiegi wodolecznicze z powodzeniem stosuje się również w terapii chorób układu oddechowego, ponieważ poprawiają jego funkcje, pobudzają naturalne mechanizmy samoregulacji organizmu oraz odprężają. Niwelują również szkodliwy wpływ zanieczyszczeń powietrza czy palenia tytoniu, które uszkadzają aparat obronny oskrzeli i zmniejszają powierzchnię oddechową płuc.
Zwykle hydroterapię poleca się u pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) i astmą oskrzelową. W tym pierwszym przypadku ułatwia ona usunięcie czynników sprzyjających chorobie, poprawia odkrztuszanie i ruchomość klatki piersiowej, a także ogólną wydolność2.
Pacjentom z obturacyjnymi chorobami płuc (do których obok POChP należą astma czy przewlekłe zapalenie oskrzeli) poleca się również wizyty w łaźni fińskiej. Okazuje się, że inhalacje w mokrej saunie poprawiają u nich wydolność i inne funkcje płuc oraz ułatwiają oddychanie, jednak należy unikać ich w ostrej fazie infekcji3. Przy przewlekłym zapaleniu oskrzeli pozwalają wydłużyć czas remisji i ograniczyć ilość przyjmowanych leków.
Ulga dla astmatyka
Przegląd 21 artykułów naukowych wykazał, że w przypadku astmy oskrzelowej techniki fizjoterapeutyczne wspomagające oczyszczanie dróg oddechowych mogą poprawić jakość życia i sprawność sercowo-oddechową pacjentów, a także zmniejszyć objawy oraz ilość przyjmowanych leków4.
W zakresie hydroterapii u pacjentów z astmą oskrzelową stosuje się przede wszystkim natryski na klatkę piersiową o zmiennej temperaturze, polewania częściowe grzbietu (aż do stawu barkowego) oraz polewanie kończyn górnych i klatki piersiowej. Zabiegi te łagodzą ból, miejscowo poprawiają krążenie oraz stymulują organizm do walki z chorobą5. Z kolei w okresach zaostrzenia astmy gorące kąpiele rąk i nóg działają odprężająco i rozgrzewająco oraz zmniejszają napięcie mięśniowe, natomiast kąpiele rąk w zmiennej temperaturze korzystnie wpływają na obieg krwi i wzmacniają centralny układ nerwowy.
Wspomagająco można wypróbować również krenoterapię - kurację pitną, w ramach której stosuje się wody zdrojowe, takie jak szczawy alkaiczne, wody glauberskie i gorzkie czy solanki hipertoniczne6. Po takie wody mineralne należy jednak sięgać zawsze zgodnie z zaleceniami lekarza, który może dobrać odpowiednie dawki również przy nawracającym zapaleniu oskrzeli.
Podobnie przy stosowaniu innych zabiegów wodoleczniczych trzeba zachować dużą ostrożność, ponieważ źle dobrane parametry mogą spowodować u astmatyka ciężki atak duszności.
Hartowanie
Stopniowe przyzwyczajanie ciała do niskiej temperatury uczy je gospodarować ciepłem niezależnie od czynników zewnętrznych (głównie zmian pogody), co odgrywa istotną rolę w budowaniu odporności i zapobieganiu infekcyjnym chorobom układu oddechowego, łącznie z przeziębieniem i grypą7.
Nic nie sprawdza się w hartowaniu tak dobrze, jak zabiegi wodolecznicze, które można stosować w domu. Najlepszym przykładem jest naprzemienny prysznic ciepłą i zimną wodą czy masaż z wykorzystaniem kostek lodu. Z kolei w uzdrowiskach do wzmacniania naturalnej odporności stosuje się zwykle okłady wysychające (działają też rozgrzewająco i uspokajająco przy grypie i astmie oskrzelowej) oraz zimne polewanie, które jest jednak przeciwwskazane u osób z astmą oskrzelową.
Podobnie korzystanie z sauny pomaga hartować organizm - głównie ze względu na nagrzewanie i ochładzanie ciała (najlepiej w 3 seriach kąpieli, zimnego prysznicu i odpoczynku). Dodatkowo regularne wizyty w saunie stymulują produkcję przeciwciał oraz aktywizują układ odpornościowy, co również pomaga zapobiegać infekcjom układu oddechowego.
W profilaktyce sprawdzają się także kąpiele w leczniczych wodach chlorkowo-sodowych, które zwiększają nieswoistą odporność organizmu. Natomiast kąpiele kwasowęglowe wpływają na układ oddechowy dzięki charakterystycznemu działaniu dwutlenku węgla (CO2) - pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego wody powoduje on wzrost wentylacji płuc8.
Hydrokinezyterapia
Rehabilitacja polegająca na przeprowadzeniu terapii ruchowej w środowisku wodnym (np. basenie) przede wszystkim pozwala zwiększyć zakres ruchu, zmniejszyć ból i zrelaksować się. Jedna z terapii tego typu - Koncepcja Halliwick, czyli nauka pływania i terapii w wodzie stosowana u osób w każdym wieku, również niepełnosprawnych - może wspomóc proces leczenia chorób płuc.
Po pierwsze, stanowi ona dawkę niezbędnego treningu fizycznego (również dla mięśni oddechowych) i ćwiczeń relaksacyjnych w jednym.
Po drugie, u pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc może być doskonałym sposobem nauki wydłużonego, spokojnego oddechu: zwiększenie ciśnienia w jamie brzusznej dzięki pracy w wodzie unosi przeponę i umożliwia jej skurcz podczas wydechu. Ma to duże znaczenie, ponieważ zbyt intensywny wydech powoduje zapadanie się zmienionych chorobowo oskrzeli.
I wreszcie po trzecie, Koncepcja Hallliwick zakłada wykonywanie ćwiczeń fizycznych ze stopniowym zwiększaniem obciążenia, co wpływa na ogólną wydolność organizmu i tolerancję wysiłku oraz poprawia sprawność i subiektywne odczucia u pacjentów z POChP (zmniejsza duszności i powoduje lepsze samopoczucie)9. Nie bez znaczenia jest tu fakt prowadzenia zajęć w niewielkich grupach, co pozwala budować więzi i dzielić się doświadczeniami.
Metoda Kneippa, czyli woda, zioła i… siano
Bawarski ksiądz Sebastian Kneipp był prekursorem systemu terapeutycznego wykorzystywanego obecnie w lecznictwie uzdrowiskowym. Jego koncepcja ma charakter kompleksowy, co oznacza, że kuracja ziołowa łączy się z hydroterapią, ruchem, dietą i harmonią psychofizyczną. Rośliny lecznicze stosuje się w niej dziś jako okłady, dodatki w zabiegach hydroterapeutycznych (np. w zmywaniach, zawijaniach i okładach, kąpielach wodnych i parowych, inhalacjach), a także w formie herbat do picia i jako uzupełnienie diety1.
Najpopularniejszymi dodatkami roślinnymi w hydroterapii metodą Kneippa są: arnika górska (Arnica montana), kora dębu (Cortex Quercus), młode pędy sosnowe (Pini Gemmae), rumianek pospolity (Chamonilla recutita), rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis), szałwia lekarska (Salvia officinalis), skrzyp polny (Equisetum arvense) oraz tymianek pospolity (Thymus vulgaris) - szczególnie skuteczny w zakażeniach i chorobach dróg oddechowych, stosowany w inhalacjach i parówkach u osób z niewydolnością układu oddechowego, w przypadku uporczywego kaszlu i przy zalegających wydzielinach.
Bibliografia
- Fizjoterapia 2003; 11: 65
- Focus Altern Complement Ther 1997; 2: 189-90
- Postępy Fitoterapii 2011; 1: 65-68
Cennym surowcem jest również siano. Ten niepozorny dodatek roślinny zawiera szereg składników leczniczych, m.in. flawonoidy, furanokumaryny (pochodne kumaryny), eskuliny, hydroksykumaryny, związki śluzowe o działaniu odkażającym, rozkurczającym, przeciwzapalnym i przeciwgnilnym, kwasy organiczne, olejki lotne, glikozydy, alkaloidy i enzymy. W procesie suszenia siana powstaje wolna kumaryna, która podczas kąpieli - jak dowiodły badania - jest wchłaniana przez układ oddechowy oraz w niewielkim stopniu przez skórę2.
W nawracających zakażeniach górnych dróg oddechowych zalecane są przede wszystkim sienne kąpiele całościowe. Zabieg wykonuje się w wannie z wodą o temperaturze 36-38°C, nie dłużej niż przez 10-20 min. Rozdrobnione i wysuszone siano zalewa się zimną wodą i doprowadza powoli do wrzenia przez ok. 30 min. Po odcedzeniu przez tkaninę odwar dodawany jest do wody. Do kąpieli całkowitej przygotowuje się odwar z 0,75-1 kg siana, do półkąpieli używa się 0,5 kg, a do kąpieli nasiadowej - 0,25 kg siana. Po zabiegu stosuje się ochłodzenie przez polanie strony podeszwowej stóp zimną wodą (7-15°C). Ponadto wskazany jest odpoczynek w formie leżakowania przez ok. 20 min3.
Bibliografia
- Reumatologia 2012; 50 (2): 181-184; Acta Balneol 2015; TOM LVII, Nr 4 (142): 271-276
- Rehabilitacja w praktyce 2008; 2: 41-42; A. Straburzyńska-Lupa, G. Straburzyński: Fizjoterapia z elementami klinicznymi, t. 2, Warszawa 2008
- Ann Clin Res 1988; 20: 244-248; Arch Phys Med Rehabil 1989; 70: 911-913
- Respitarotory Medicine. 2013:107: 483- 494
- J Education, Health and Sport 2016; 6 (10): 53-67
- Family Medicine & Primary Care Reviev. 2011; 13: 103-108
- Scand Clin Lab Invest 2011; 71 (5): 419-425
- T. Mika, W. Kasprzak, Fuzykoterapia, Warszawa 2004
- Nowiny Lekarskie 2012; 81 (4): 404-411
