Węgiel aktywny – czym jest i kiedy się stosuje węgiel leczniczy?

Węgiel leczniczy – jak powstaje?

Węgiel aktywny (węgiel aktywowany) to węgiel leczniczy stosowany najczęściej w terapii zaburzeń układu pokarmowego. Węgiel aktywny powstaje poprzez poddanie substancji roślinnych (np. skorupy kokosa) specjalnej obróbce. Dzięki odpowiednim procesom (ingerencja w wiązania cząsteczkowe) staje się on porowaty, a w efekcie bardzo łatwo ulega rozpadowi na mniejsze cząsteczki, które wiążą trucizny, neutralizując je. Proces ten jest tak skuteczny, że łyżeczka sproszkowanego węgla aktywowanego ma w sumie większą powierzchnię niż boisko piłkarskie¹. Węgiel leczniczy stosuje się najczęściej w celu detoksykacji organizmu.

Badania dowodzą, że największą skuteczność uzyskuje się po spożyciu węgla aktywnego w ciągu 1 godziny od połknięcia trującej substancji. Co ważne, węgiel leczniczy jest całkowicie bezpieczny dla większości z nas (węgiel aktywny można podawać również dzieciom) i zostaje usunięty z organizmu drogą pokarmową. Jednak właściwości neutralizujące to nie jedyny powód, dla którego warto mieć węgiel aktywowany w swojej apteczce. Jego inne zastosowania to odkażanie ran, peeling twarzy oraz objawowe leczenie choroby nerek².

Węgiel aktywny na zatrucia

To prawdopodobnie najczęstsza zastosowanie węgla lekarskiego. Zdarza się jednak, że podczas zatrucia choremu wraz z węglem aktywnym podaje się środki przeczyszczające, by przyspieszyć usuwanie toksyn z organizmu. Niektórzy specjaliści odradzają jednak takie postępowanie – zdaniem członków American Academy of Clinical Toxicology oraz European Association of Poisons Centres and Clinical Toxicologists takie łączenie leków może spowodować odwodnienie, zaburzenie gospodarki elektrolitycznej oraz obniżenie ciśnienia krwi².

Węgiel aktywny na biegunkę

Węgiel aktywowany przebadano pod kątem jego skuteczności w zwalczaniu biegunki, gazów i niestrawności. Studia nad węglem aktywnym sugerują, że może on pomagać również pacjentom cierpiącym z powodu biegunek wywołanych chemioterapią².

Węgiel aktywny na zatrucie lekami

Badania wskazują, że węgiel aktywny podany ok. 1 godziny od spożycia lekarstwa może znacząco złagodzić jego szkodliwe działanie³. To dobra wiadomość, zwłaszcza dla rodziców małych dzieci, które potrafią pomylić leki z cukierkami.

Udowodniono, że pojedyncza dawka węgla aktywnego zmniejsza bioprzyswajalność niektórych substancji w ciągu godziny od ich spożycia; inne natomiast mogą być neutralizowane nawet 4 godziny po spożyciu – wśród nich znajdują się: leki o opóźnionym wchłanianiu, antycholinergiczne oraz leki o właściwościach opioitycznych. W przypadku substancji takich jak karmazepin, dapson, chinina, teofilyna oraz fenobarbital konieczne jest podanie kilku dawek węgla aktywnego³.

Węgiel aktywny usuwa nadmiar gazów z jelit

W przeprowadzonym w 2012 r. badaniu z udziałem niewielkiej grupy ochotników udowodniono, że węgiel leczniczy pomaga usunąć nadmiar gazów z układu pokarmowego. Ochotnicy przygotowywali się do badania ultrasonograficznego (USG); przyjmowali 448 mg węgla 3 razy dziennie przez 2 dni przed badaniem USG oraz 672 mg z rana w dniu badania⁴.

Węgiel aktywny wspomaga wątrobę i nerki

Dzięki swoim właściwościom absorbującym węgiel aktywowany wykazuje działanie obniżające poziom cholesterolu. Jednocześnie może on zmniejszyć wyrzut żółci z pęcherzyka. Oznacza to, że węgiel aktywny korzystnie wpływa na pracę wątroby. To jednak nie wszystko: podawany noworodkom jako uzupełnienie terapii lampą ultrafioletową zapobiega rozwojowi żółtaczki fizjologicznej (żółtaczki noworodków). Węgiel leczniczy łagodzi również objawy przewlekłej niewydolności nerek.

Szczególnie tyczy się to swędzenia skóry. Specjaliści nie wiedzą, w jaki dokładnie sposób węgiel aktywny pomaga takim pacjentom, podejrzewają jednak, że absorbuje on substancje odpowiedzialne za swędzenie². W badaniu na szczurach zauważono, że zwierzęta karmione węglem aktywnym w dawce 4 g na 1 kg masy ciała dziennie wykazywały mniejsze objawy przewlekłej choroby nerek, zmniejszył się też u nich stres oksydacyjny⁵.

Węgiel aktywny jako filtr wody

Ze względu na swoje właściwości detoksykacyjne oraz zdolność wiązania patogenów węgiel aktywowany wykorzystuje się również od dawna jako naturalny filtr wody. Obecnie jego właściwości oczyszczające potwierdza się naukowo. W badaniu przeprowadzonym w 2015 r. domowe filtry wody oparte na węglu leczniczym skutecznie usuwały fluor lub też znacząco zmniejszały jego stężenie⁶.

Maseczka z węglem aktywnym - czy działa?

Badania potwierdzają skuteczność takich maseczek w usuwaniu z twarzy różnych zanieczyszczeń, a także otwieraniu i oczyszczaniu porów. Ponadto maseczka z węgla aktywowanego jest dobrze tolerowana przez organizm i nie zaobserwowano, by powodowała podrażnienia skóry⁷.

Czy węgiel aktywny wybiela zęby?

To popularny składnik past wybielających, chociaż naukowcy nie są przekonani co do jego skuteczności. W badaniu na 45 płytkach pobranych z zębów bydlęcych proszek węglowy nie wykazał działania wybielającego, podobnie jak pasta z wysoką zawartością fluoru. Znaczącą różnicę w barwie zauważono jedynie w przypadku stosowania CH6N2O3, czyli roztworu mocznika w wodzie utlenionej⁸.

Jak widać zatem, nie udało się potwierdzić, że węgiel leczniczy rozjaśnia przebarwienia zębów, można go jednak stosować jako naturalny antyseptyk. Udowodniono bowiem, że szczoteczki do zębów z włosiem wzbogaconym węglem leczniczym zawierają mniej drobnoustrojów niż inne szczoteczki do zębów. Specjaliści sprawdzili to zanurzając je w specjalnym preparacie, który jest pożywką dla bakterii (agar). Co więcej, nie tylko na główkach szczoteczek, ale też w promieniu 1 cm od nich odnotowano mniejszą liczbę kilku gatunków bakterii oraz grzybów Candida albicans⁹.

Węgiel aktywny – dawkowanie

Zależnie od problemu zdrowotnego 150 mg 1-3 razy dziennie. W niektórych przypadkach zaleca się nawet 1 g węgla aktywowanego dziennie. Nie powinno się przyjmować węgla dłużej niż 3-4 dni, ponieważ może dojść do upośledzenia wchłaniania składników odżywczych z pokarmu².

Kiedy nie należy stosować węgla leczniczego?

Węgla aktywnego nie należy stosować:

• w przypadku zatrucia silnymi kwasami i zasadami, cyjankiem, rozpuszczalnikami organicznymi, metanolem, etanolem, żelazem, litem i in.,
• w przypadku alergii lub nadwrażliwości na węgiel,
• w przypadku zwiększonej ilości trójglicerydów we krwi (węgiel może podnosić ich poziom),
• u pacjentów z uszkodzeniem lub perforacją jelit bądź żołądka oraz u pacjentów z obniżonym napięciem mięśni jelit i zmniejszoną perystaltyką,
• u pacjentów krwawiących z dróg pokarmowych oraz pacjentów po przebytej niedawno operacji układu pokarmowego².

Węgiel aktywny - działania niepożądane

Węgiel aktywowany może wywołać problemy z oddychaniem, stan zapalny w płucach, biegunkę, uczucie pełności w żołądku, nudności i wymioty, a u pacjentów onkologicznych odkładanie węgla w węzłach chłonnych lub w guzie. Ponadto węgiel aktywny może utrudniać absorpcję niektórych leków, w tym antybiotyków, leków przeciwcholesterolowych, rozluźniających stolec i in².

Te przypadki zdarzają się dość rzadko, jeśli jednak stosujesz te leki lub jesteś pacjentem onkologicznym, skonsultuj się z lekarzem przed przyjęciem węgla leczniczego. Specjalista podejmie decyzję, czy korzyści wynikające ze stosowania węgla aktywowanego przewyższają ewentualne negatywne skutki.