Nasze magazyny
Owoce jarzębu pospolitego, zwanego zwykle jarzębiną, zimą są prawdziwym przysmakiem zwierząt. Dla ludzi przez wieki stanowiły przede wszystkim element przesądów i obrzędów - wierzono np., że chronią przed nocnymi strachami. Później jarzębina znalazła zastosowanie w medycynie ludowej, głównie przy biegunkach, dla wzmocnienia serca i naczyń krwionośnych oraz w chorobach płuc, wątroby i niewydolności nerek1.
Dziś wiemy, że w mądrości ludowej tkwi wiele prawdy. Główny surowiec leczniczy - owoc jarzębu - jest bogaty w kwasy organiczne (jabłkowy, winowy, sorbowy), garbniki, cukry proste, witaminy C, E, K i z grupy B, mikroelementy (miedź, magnez), karotenoidy, polifenole i tokoferole2.
Jak stosować jarzębinę?
Napar 0,5 łyżki suszonych, zmielonych owoców zalej szklanką wrzątku i gotuj na małym ogniu pod przykryciem ok. 20 min. Pij 3 razy dziennie po 0,5 szklanki przy przewlekłych schorzeniach nerek, wątroby lub pęcherzyka żółciowego. Taki napar wzmacnia też pracę serca.
Sok z owoców Korale jarzębiny oddziel od szypułek i dokładnie umyj pod bieżącą wodą. Zasyp cukrem w proporcji 0,5 kg cukru na 1 kg owoców. Odstaw na ok. 5 godz., a następnie gotuj przez 30-40 min. Po ostudzeniu odcedź sok i zlej go do butelek. Przy kłopotach trawiennych pij łyżeczkę soku przed każdym posiłkiem.
Dżem z jabłkami 1 kg owoców jarzębiny włóż na 2 doby do zamrażarki, aby pozbyć się goryczki. Następnie opłucz je w wodzie i zanurz na 10 min we wrzątku. Przerzuć owoce do garnka, dolej wodę i gotuj, aż zaczną pękać.
Dodaj ok. 1 kg cukru i nadal trzymaj na ogniu, aż ten się rozpuści. Dorzuć do garnka 75 dag obranych ze skórki jabłek pokrojonych w kosteczkę. Całość gotuj tak długo, aż owoce staną się szkliste. Możesz dodać sok z 1 cytryny lub 2 łyżeczki brandy.
Gorący dżem przełóż do wyparzonych słoików, zakręć i odwróć do góry dnem aż do całkowitego wystygnięcia. Już łyżeczka dżemu dziennie może pomóc przy braku apetytu lub nieżycie żołądka.
Jarzębinówka 1 kg owców przemroź i zanurz we wrzątku jak przy dżemie. Przesyp owoce do słoja, dodaj sok i skórkę z 1/2 cytryny. Zalej 0,5 l wody, a następnie 0,5 l spirytusu. Odstaw na miesiąc, a następnie zlej napój. Najlepszy smak jarzębinówka osiąga po 3 latach, ale można próbować jej już po ok. 6 tygodniach.
Jako kosmetyk Napar ze zmiażdżonych owoców jarzębiny z dodatkiem spirytusu można stosować jako tonik do przemywania cery tłustej. Z kolei rozgniecione owoce wzbogacone w mleko, olej z pestek winogron, migdałowy i kilka kropli witaminy E, poprawią stan skóry suchej i zmęczonej.
Z roztartych świeżych owoców można robić okłady na brodawki, nakładając je kilka razy dziennie na chore miejsca. Pomogą też przy wypryskach i trądziku.
Dużo mniejszą liczbę badań poświęcono kwiatom jarzębiny. Mimo to wiadomo, że zawierają one kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy, bursztynowy, winowy, sorbowy), karotenoidy, substancje gorzkie, garbniki, związki cukrowe, spore ilości witaminy C, trójterpeny (kwas ursolowy), flawonoidy (izokwercytrynę) i fitosterole (beta-sitosterol)3.
Naturalny diuretyk
Podstawowym tradycyjnym zastosowaniem owoców jarzębiny jest działanie moczopędne. Ponieważ nieznacznie zwiększają one wydalanie moczu (prawdopodobnie hamując resorpcję wtórną w cewkach nerkowych) i łagodnie przeczyszczają, ich stosowanie w przypadku zaparć zaleca się nawet u dzieci4.
Dodatkowo, dzięki dużej zawartości garbników, owoce jarzębiny działają ściągająco na błony śluzowe przewodu pokarmowego, łagodząc zaburzenia trawienne (nieżyt żołądka, dwunastnicy i jelita cienkiego, biegunki). Ze względu na przeciwzapalne działanie w układzie pokarmowym i drogach moczowych stosowane są również wspomagająco w osłabieniu czynności nerek i kamicy moczowej.
Bomba witamin i antyoksydantów
Bogaty skład surowca sprawia, że jarzębina jest dodawana do wielu mieszanek wzmacniających odporność i zapobiegających awitaminozie (brakom witamin). Dzięki temu uzupełnia poziom składników odżywczych w organizmie i stymuluje go do walki ze szkodliwymi drobnoustrojami. W tradycyjnej medycynie była stosowana wewnętrznie (w postaci syropu, nalewki czy herbatki) w leczeniu zaburzeń układu oddechowego, gorączki, grypy i przeziębień5.
Napary i przetwory wzmacniają organizm m.in. ze względu na silne działanie antyoksydacyjne6. Właściwości te wykazują zarówno kwiaty, liście, jak i owoce jarzębiny. Co więcej, zgodnie z przeprowadzonymi w Polsce badaniami, najwyższą aktywnością antyoksydacyjną charakteryzują się ekstrakty z liści i kwiatów, a najmniejszą - z owoców7.
Za przeciwutleniające właściwości jarzębiny odpowiadają głównie obecne w niej polifenole. Istotną rolę odgrywa również witamina C, którą można znaleźć w kwiatach i owocach jarzębu pospolitego.
Potencjał antynowotworowy
Witamina C, której zawartość w 100 g owoców jarzębiny może wynosić nawet 45 mg, wykazuje szereg prozdrowotnych właściwości. Jako silny antyoksydant okazuje się przydatna w profilaktyce nowotworowej i pomaga zapobiegać postępującym z wiekiem zmianom degeneracyjnym. Również liczne w jarzębie pospolitym związki fenolowe, takie jak antocyjany, ze względu na swoją biologiczną aktywność są wykorzystywane w walce z rakiem8.
Póki co antynowotworowy potencjał jarzębiny nie został jednak dokładnie przeanalizowany, ale w badaniu na myszach z wykorzystaniem komórek raka płuc i czerniaka wykazano przeciwnowotworowe działanie ekstraktu z jej owoców9. Naukowcy są przekonani o konieczności dalszych eksperymentów, które pozwolą ocenić przydatność przetworów jarzębinowych w profilaktyce i hamowaniu rozwoju raka - zwłaszcza że w medycynie ludowej stosuje się ją w tym celu od wieków, mimo braku badań naukowych.
Sprzymierzeniec skóry
Jarzębina jako roślina bogata w beta-karoten i witaminę A wpływa korzystnie również na kondycję skóry: zwiększa produkcję kolagenu i elastyny, dzięki czemu pomaga likwidować przebarwienia oraz zmarszczki. Pojawienie się tych ostatnich mogą opóźniać również antyoksydacyjne składniki, które zmiatają wolne rodniki uczestniczące w procesach starzenia się.
W kosmetyce wykorzystywane są jednak głównie antybakteryjne, oczyszczające i ściągające właściwości jarzębu. Olej pozyskiwany z nasion jego owoców działa bowiem przeciwzapalnie, ściągająco i zmiękczająco na skórę oraz przeciwłupieżowo i wzmacniająco na włosy i paznokcie. Polecany jest szczególnie do pielęgnacji cery suchej, z objawami zmęczenia i drobnymi przebarwieniami10. Działa także wzmacniająco na naczynia krwionośne.
Owoce jarzębiny są też jednym z surowców, z których można otrzymywać sorbitol - naturalny środek nawilżający, poprawiający i utrzymujący wilgotność skóry. Z kolei obecny w nich kwas sorbowy hamuje rozwój bakterii i grzybów.
Metryczka
Występowanie: pospolicie w lasach na terenie całego kraju, rzadziej rośnie na przydrożach, w zaroślach i parkach.
Surowiec leczniczy: owoce (Sorbi Fructus), kwiaty (Sorbi Flos).
Pora zbioru: owoce zbiera się od sierpnia do października, kiedy są już dojrzałe i nabiorą intensywnej czerwonej barwy, ale przed przymrozkami. Kwiaty zrywa się w maju oraz w czerwcu.
Ważne: Ze względu na obecność kwasu parasorbowego świeże owoce jarzębiny mogą wywoływać wymioty i biegunkę, stąd konieczna jest ich obróbka termiczna. Z kolei liczne kwasy zawarte w owocach sprawiają, że chorzy z nadkwasotą żołądka i dwunastnicy powinni sięgać po nie ostrożnie.
Bibliografia
- A. Skarżyński, "Zioła czynią cuda", Warszawa 1994, s. 98-102
- Chem Biodivers 2017 Aug 28; doi: 10.1002/cbdv.201700329
- Panacea 2011; 4 (37): 30-31
- "Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy", pod red. A. Ożarowskiego, Warszawa 1982, s. 251
- J Ethnopharmacol 2013; 149 (3): 750-771
- Nat Prod Res. 2015; 29 (3): 281-285; Food Chem. 2014; 159: 273-281
- Probl Hig Epidemiol 2017; 98 (2): 125-132
- Phytochemistry 2013; 95: 436-444
- Bull Exp Biol Med 2016; 162 (1): 93-97
- "Rośliny w nowoczesnej kosmetologii", pod red. A. Kiełtyka-Dadasiewicz, Lublin 2016, s. 32-33
