Co ułatwia wchłanianie witaminy D?

Okazało się bowiem, że wzrost stężenia poziomu witaminy D₃ w surowicy pociąga za sobą nieprawidłowe, wzmożone wchłanianie jelitowe wapnia. Poza tym możliwe są zaburzenia jego transportu: wówczas osadza się on w naczyniach krwionośnych, powodując ich zwapnienie, zamiast docierać do kości.

Naukowcy nazwali to zjawisko paradoksem wapniowym i szybko znaleźli jego rozwiązanie: to właśnie witamina K, która hamuje proces osadzania się wapnia w tętnicach.

Jak to możliwe? Otóż reguluje ona aktywność substancji, które odpowiadają za prawidłowy transport wapnia. Z jednej strony powoduje, że osteokalcyna przekształca się w karboksyosteokalcynę, wiąże jony wapnia i dostarcza je do kości. Z drugiej zaś reguluje pracę MGP, czyli białka syntezowanego przez tkanki mięśniowe otaczające naczynia krwionośne, hamując tym samym proces osadzania się tego pierwiastka w tętnicach. Dzięki temu nie tylko pomaga w walce z osteoporozą, ale i zmniejsza ryzyko schorzeń układu sercowo-naczyniowego: w przypadku choroby niedokrwiennej serca nawet o 50%¹.

Kwestia ta wymaga jednak doprecyzowania. Paradoks wapniowy rozwiązuje bowiem tylko witamina K₂ - podawanie witaminy K₁ nie przynosi podobnych efektów, co potwierdzają obserwacje dotyczące rzeszotowienia kości u mieszkańców Ameryki i Azji: ci pierwsi są narażeni na chorobę zdecydowanie bardziej². Wynika to z faktu, że zwykle przyjmują słabo przyswajalną witaminę K₁, podczas gdy tradycyjna kuchnia azjatycka w dużej mierze opiera się na produktach bogatych w witaminę K₂ (np. soję i natto).

Za co odpowiada witamina A?

Witamina K₂ nie jest jednak jedynym niezbędnym towarzyszem witaminy D. Nowe zalecenia mówią bowiem, że nie można uzupełnić jej niedoborów, jeśli wcześniej nie ureguluje się poziomu witaminy A w organizmie. Wykazano bowiem, że jest ona powiązana z funkcjami biologicznymi witaminy D, dlatego przed rozpoczęciem suplementacji tej drugiej zaleca się oznaczenie stężenia retinolu we krwi³.

Mówiąc najogólniej, obie witaminy współdzielą te same receptory (RXR oraz VDR), zatem jeśli jednej z nich jest zbyt dużo lub zbyt mało, wpływa to na aktywność biologiczną drugiej.

W jednym z badań wykazano, że poziom witaminy A modyfikuje wpływ witaminy D na organizm. Na podstawie analizy wyników prawie 16 tys. osób stwierdzono, że niskie stężenie witaminy D₃ oraz jej metabolitów w surowicy krwi, określone metodą oznaczenia 25(OH)D, wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością z różnych przyczyn (w tym z powodu chorób sercowo-naczyniowych i nowotworów). Jednak wyrównanie poziomu witaminy A (również za pomocą suplementacji) w niewielkim stopniu niweluje tę korelację⁴.

W praktyce oznacza to, że uzupełnienie retinolu może łagodzić negatywne skutki zbyt niskiego stężenia D₃ - a przecież ze względu na panujący w Polsce klimat ten niedobór dotyczy prawie każdego z nas. Z drugiej strony jeśli nie zapewnimy sobie odpowiedniej podaży witaminy A z dietą, ochronny wpływ D₃ na zdrowie może być ograniczony.

A zatem, nim rozpoczniemy suplementację witaminą D₃, warto oznaczyć poziom witaminy A we krwi. Zgodnie z zaleceniami u osób powyżej 20. r.ż. powinien on wynosić 30-86 μg/dl. Aby go utrzymać, kobiety powinny codziennie spożywać ok. 700, a mężczyźni - 900 μg witaminy A (patrz ramka).

Czy można przedawkować witaminy?

Trzeba jednak pamiętać, że witaminę A można przedawkować, co powoduje objawy silnego zatrucia (wymioty, nudności, bóle brzucha). Kiedy jej poziom w surowicy krwi przekroczy 140 μg/dl, jest wręcz toksyczna. Dlatego najwyższa bezpieczna dawka to 3 tys. μg dziennie.

Co więcej, spożywana w zbyt dużych dawkach może przynieść efekty odwrotne od zamierzonych - łącznie ze zwiększeniem ryzyka osteoporotycznych złamań biodra.

W jednym z badań okazało się, że kobiety po menopauzie, które przyjmowały najwyższe dawki witaminy A lub jej pochodnych (ponad 3 tys. mg dziennie) doznawały złamań istotnie częściej w porównaniu z paniami, u których dawka ta nie przekraczała 1250 m/d⁵. To podwyższone ryzyko związane było przede wszystkim z nadmiernym spożyciem retinolu - nie zauważono podobnej zależności w przypadku ß-karotenu, czyli prowitaminy A.

Dlaczego prawidłowa aktywność witaminy D₃ jest aż tak ważna?

Ponieważ to od niej zależy wiele procesów zachodzących w organizmie, a coraz liczniejsze badania potwierdzają jej rolę w profilaktyce i leczeniu różnorodnych schorzeń.

Docenienie roli D₃ jest następstwem odkrycia faktu, że jej receptory (VDR) znajdują się w większości ludzkich komórek - nie tylko tych szkieletowych⁶. Oznacza to, że choć oddziałuje ona przede wszystkim na metabolizm kości i gospodarkę wapniową, oprócz tego wpływa również m.in. na system odpornościowy, przewód pokarmowy czy rozwój cukrzycy.

Według różnych badań witamina D moduluje odpowiedź immunologiczną dzięki 2 mechanizmom: uczestniczy w wytwarzaniu tzw. naturalnych antybiotyków (czyli katelicydyny i defensyny) oraz reguluje funkcje limfocytów T⁷. W efekcie co czwarta osoba z niedoborem witaminy D₃ zmaga się z nawracającymi infekcjami górnych dróg oddechowych.

Ze względu na panujący w Polsce klimat i ograniczony dostęp światła słonecznego, które utrudniają jej skórną syntezę, zaleca się suplementację witaminą D₃ od września do kwietnia. Jak wykazują badania, wyrównanie jej niedoborów oprócz poprawy odporności pomaga ograniczyć ataki astmy wymagające hospitalizacji, wzmocnić ściany jelita (zmniejszając jego nieszczelność) i naczynia krwionośne, a nawet zapobiegać nowotworom⁸.