Nasze magazyny
Nietolerancja pokarmowa - definicja, rodzaje
Nietolerancji pokarmowej nie należy mylić z alergią, w której pokarm wywołuje reakcję układu immunologicznego organizmu i produkcję histaminy.
Nietolerancję od alergii można odróżnić m.in. po tym, że: objawy alergii mogą pojawić się od razu po zjedzeniu uczulającego pokarmu, podczas gdy przy nietolerancji musi minąć kilka godzin od jego spożycia, alergia może zagrażać życiu (wstrząs anafilaktyczny), a większość rodzajów nietolerancji nie daje tak poważnych objawów (wyjątek stanowi nietolerancja histaminy). Reakcję alergiczną wywołuje nawet najmniejsza ilość uczulającego pokarmu, natomiast osoby z nietolerancją przeważnie mogą jadać niewielkie ilości pokarmu bez odczuwania symptomów.
Najczęstsze nietolerancje pokarmowe
- nietolerancja laktozy - cukru znajdującego się w mleku (zwierzęcym, ale także kobiecym); jest to najpowszechniejszy rodzaj nietolerancji pokarmowej - na świecie dotyka 70-80% dorosłej populacji, w Polsce o wiele mniej, bo tylko 20-37% (a na przykład w Anglii tylko 5%); do trawienia laktozy konieczna jest laktaza, enzym rozkładający ją na glukozę i galaktozę; enzym ten wytwarzany jest w organizmach prawie wszystkich małych dzieci (niezbędny jest do trawienia mleka kobiecego), ale u wielu osób z wiekiem przestaje być wytwarzany;
- nietolerancja glutenu - białka występującego w niektórych zbożach, przede wszystkim w pszenicy, życie, jęczmieniu i owsie (w Polsce owies zawiera gluten przez zanieczyszczenie); Nietolerancję na gluten zgłasza 29% osób. Różni się ona od celiakii, w której dochodzi do zaniku kosmków jelitowych.
- nietolerancja fruktozy - cukru prostego obecnego w owocach i miodzie;
Istnieją dwa typy tej nietolerancji:
- zespół złego wchłaniania fruktozy (malabsorpcja fruktozy), dotykający 30% populacji, a wynikający z niewłaściwego działania białka GLUT5, które odpowiada za transport fruktozy przez ściany jelita cienkiego; W wyniku tego zaburzenia duża część fruktozy pozostaje w jelicie cienkim, po czym przedostaje się do jelita grubego, gdzie ulega fermentacji, której produktami są gazy (dwutlenek węgla, metan, wodór) i krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, co daje nieprzyjemne objawy (wzdęcia, bóle brzucha, biegunki).
Nietolerancji fruktozy mogą towarzyszyć objawy depresyjne, ponieważ niestrawiona fruktoza wiąże się z tryptofanem - związkiem chemicznym niezbędnym do produkcji serotoniny, neuroprzekaźnika zapewniającego dobry nastrój.
- wrodzona nietolerancja fruktozy, czyli fruktozemia, która dotyka 1 na 40 000 osób, a której przyczyną jest uwarunkowany genetycznie niedobór aldolazy B, enzymu rozkładającego metabolit fruktozy (fruktozo–1–fosforan) w wątrobie. We fruktozemii nadmiar nierozłożonego metabolitu może uszkadzać wątrobę, a nawet prowadzić do śmierci pacjenta. Wrodzona nietolerancja fruktozy zwykle diagnozowana jest we wczesnym dzieciństwie. - nietolerancja salicylanów, pochodnych kwasu salicylowego znajdujących się przede wszystkim w niektórych lekach (jak aspiryna) i, w mniejszej ilości, w większości owoców, warzyw i innych produktów roślinnych, spośród których najwięcej tych związków zawierają sos pomidorowy, owoce jagodowe i cytrusy; liczba chorych nie jest znana, ale szacuje się, że nietolerancja salicylanów występuje u 2-22% dorosłych chorych na astmę; prawdopodobną przyczyną tej nietolerancji jest nadmiar leukotrienów (mediatorów stanu zapalnego) w organizmie, który z kolei wynika z hamowania działania cyklooksogenazy (enzymu regulującego produkcję leukotrienów); uwaga - u niektórych osób salicylany wywołuję reakcje typowo alergiczne, łącznie z zagrażającym życiu wstrząsem anafilaktycznym;
- nietolerancja histaminy, aminy biorącej udział w alergicznych reakcjach zapalnych, a występującej m.in. w takich produktach jak grzyby, czekolada, sery żółte, produkty fermentowane, cytrusy, banany, truskawki i kiwi; nietolerancja pojawia się przy nadmiarze histaminy w organizmie; nadmiar ten może wynikać ze zbyt dużego spożycia produktów zawierających histaminę lub z niedoboru enzymu rozkładającego histaminę (diaminooksydazy); problem dotyka 1% populacji, przy czym aż 80% chorych to osoby w średnim wieku;
- nietolerancja kofeiny, polegająca na silniejszym odczuwaniu działania kofeiny niż u osób bez nietolerancji;
- nietolerancja dodatków do żywności, takich jak konserwanty, słodziki, sztuczne barwniki, poprawiacze smaku.
Nietolerancja pokarmowa - objawy, diagnostyka
Najczęstsze objawy nietolerancji pokarmowej to:
- bóle brzucha po jedzeniu,
- przelewanie w brzuchu, biegunka,
- wzdęcia, uczucie pełności po posiłku,
- mdłości, wymioty, zgaga,
- wysypka lub swędzenie skóry,
- infekcje układu oddechowego, katar,
- bóle głowy, zmęczenie,
- refluks,
- nerwowość lub drażliwość.
Nietolerancja pokarmowa często współistnieje z innymi problemami zdrowotnymi, jak np. zespół jelita drażliwego, choroba refluksowa przełyku czy choroby zapalne jelit. Niektóre źródła wiążą nietolerancję pokarmową także z poważniejszymi problemami zdrowotnymi, takimi jak choroby autoimmunologiczne, zaburzenia ze spektrum autyzmu, zaburzenia hormonalne, stany lękowe i depresyjne, insulinooporność czy ADHD.
Jak rozpoznawać nietolerancję pokarmową?
Najlepszym, choć wymagającym czasu narzędziem diagnostycznym, jest dieta eliminacyjna - wykluczanie poszczególnych produktów z diety na dwa tygodnie, ponowne ich wprowadzanie do jadłospisu i sprawdzanie, jak reaguje na nie nasz organizm.
Przy malabsorpcji fruktozy do dyspozycji mamy także wodorowy test oddechowy. Polega on na podaniu pacjentowi dawki fruktozy i pomiarze wodoru w wydychanym powietrzu. Jeśli jest go zbyt dużo, można stwierdzić nietolerancję fruktozy. Test przeprowadza się na czczo.
Podobny test można przeprowadzić u osób z podejrzeniem nietolerancji laktozy - u nich również zwykle obserwuje się nadmiar wodoru w wydychanym powietrzu. Można także zbadać pH kału - kwaśny odczyn najprawdopodobniej świadczy o nietolerancji laktozy. Badaniem najskuteczniejszym w diagnostyce tego rodzaju nietolerancji jest endoskopia jelita cienkiego, podczas której pobiera się jego mały wycinek, by ocenić zawartość laktazy.
Przy nietolerancjach wynikających z wad genetycznych możliwe jest zbadanie odpowiedniego genu. We wrodzonej nietolerancji fruktozy zauważa się u niemowląt takie objawy jak ciężka hipoglikemia, powiększenie wątroby, żółtaczka, wymioty i infekcja układu moczowego.
Wiele laboratoriów w Polsce oferuje immunologiczne testy na nietolerancje pokarmowe. Polegają one na oznaczeniu poziomu przeciwciał typu IgG obecnych we krwi pacjenta. Przeważnie wykonuje się całe panele badań, obejmujące nawet kilkaset produktów spożywczych. Użyteczność oznaczania przeciwciał IgG jest jednak kwestionowana przez wiele autorytetów, m.in. przez takie organizacje naukowe jak European Academy of Allergology and Clinical Immunology, American Academy of Allergy, Asthma and Immunology czy National Institute for Health and Care Excellence (NICE).
Argumentują one, że:
- wykrywane w tych testach przeciwciała IgG nie świadczą o żadnym problemie zdrowotnym, a jedynie o tym, że pacjent spożył dany produkt spożywczy,
- w przypadku przeciwciał typu IgG4 mogą świadczyć wręcz o tym, że dany produkt jest dobrze tolerowany przez organizm,
- brak jest badań potwierdzających użyteczność tych testów,
- wyniki testów skutkują przeważnie niepotrzebnymi ograniczeniami jadłospisu, zmniejszającymi dostępność składników odżywczych; może to prowadzić do niedożywienia, zwłaszcza u dzieci, a co za tym idzie do zaburzeń ich rozwoju.
Nietolerancja pokarmowa - przyczyny
Mechanizmy stojące za powstawaniem większości nietolerancji pokarmowych nie są dobrze poznane.
Wśród przyczyn nietolerancji pokarmowych wymienia się:
- niedobór enzymu trawiennego - jak przy nietolerancji laktozy (niedobór laktazy), wrodzonej nietolerancji fruktozy (niedobór aldolazy B) lub nietolerancji histaminy (niedobór diaminooksydazy),
- nadwrażliwość na niektóre substancje chemiczne - np. kofeinę lub salicylany,
- toksyny obecne w pożywieniu - np. niedogotowana fasola zawiera aflatoksyny, które powodują nieprzyjemne problemy ze strony układu pokarmowego,
- złą dietę (nadmiar, ale także unikanie danego pokarmu - dłuższy brak laktozy w pożywieniu może doprowadzić do utraty zdolności trawienia tego cukru),
- zanieczyszczenie środowiska;
- nieodpowiedni proces produkcji żywności - np. wypiek chleba z dodatkiem enzymów, emulgatorów, konserwantów, polepszaczy, wybielaczy i drożdży zamiast tradycyjnego na zakwasie,
- stres,
- stan zapalny,
- zaburzoną mikrobiotę jelitową,
- niektóre leki.
Nietolerancja pokarmowa - leczenie
Najskuteczniejszym sposobem leczenia jest unikanie pokarmu, którego nie tolerujemy. W odróżnieniu od alergii pokarmowej, przy nietolerancji często możemy sobie pozwolić na niewielkie ilości danego produktu.
- Przy nietolerancji laktozy powinniśmy unikać nabiału (szczególnie mleka) lub spożywać produkty mleczne oznaczone jako "bez laktozy".
Niektórzy mogą tolerować nabiał fermentowany, jak na przykład jogurt czy kefir, ponieważ fermentacja zmniejsza ilość laktozy, a kultury bakterii zawierają enzymy, które pomogą nam w strawieniu jej pozostałości. Miłośnikom nabiału cierpiącym na nietolerancję laktozy może pomóc beta–galaktozydaza - enzym rozkładający laktozę. Można go dodawać do mleka lub jego przetworów przed spożyciem lub łykać w kapsułkach podczas spożywania nabiału.
- Przy nietolerancji fruktozy możemy sięgnąć po izomerazę ksylozy - enzym zamieniający fruktozę w glukozę, który pomaga łagodzić przykre objawy, zwłaszcza nudności i bóle brzucha.
- Osoby, u których stwierdzono nietolerancję glutenu, powinny zrezygnować ze zbóż glutenowych, a wprowadzić do swojej diety zboże bezglutenowe, takie jak gryka, ryż, proso (kasza jaglana), amarantus, komosa ryżowa (quinoa).
