Nasze magazyny
Żołądek wydziela soki trawienne, w tym niezwykle żrący kwas solny i pepsynę, których zadaniem jest wstępne rozkładanie oraz trawienie treści pokarmowej. Poddane ich działaniu tkanki zostałyby po prostu strawione, a jednak ściana żołądka pozostaje nienaruszona. Zawdzięczamy to błonie śluzowej żołądka, która jest wyposażona w 3 mechanizmy obronne.
Pierwszy z nich to sposób wydzielania enzymów – komórki wyściełającej żołądek błony śluzowej wytwarzają pepsynę w formie nieaktywnego pepsynogenu, który dopiero pod wpływem działania kwasu solnego ulega przemianie w aktywny enzym.
Drugi to budowa błony śluzowej – jej komórki ściśle do siebie przylegają, tworząc szczelną barierę. Trzeci to ochronny śluz, który pokrywa ją grubą warstwą – jego unikalna struktura i skład neutralizują działanie kwasu solnego i pepsyny, chroniąc tym samym ścianę żołądka przed samostrawieniem. To właśnie z ich powodu integralność śluzówki jest kluczowa dla zdrowia żołądka. Bowiem, gdy ta bariera zostanie naruszona i pojawi się w niej nawet mały wyłom, to nic już nie chroni ściany żołądka przed sokami trawiennymi i w tym miejscu tkanki ulegają zniszczeniu.
I właśnie ubytek błony śluzowej żołądka, sięgający na głębokość blaszki mięśniowej błony śluzowej lub nawet głębiej, nazywamy wrzodem. Z każdym dniem, na skutek ciągłego działania kwasu, wrzód pogłębia się, gdyż organizm nie nadąża z regeneracją tkanek i odbudową błony śluzowej. Zwykle towarzyszy mu stan zapalny i martwica tkanek. W skrajnych przypadkach może to doprowadzić do perforacji ściany żołądka i wydostania się treści pokarmowej wraz z sokami trawiennymi do jamy brzusznej – a to już jest stan bezpośrednio zagrażający życiu.
Jakie są przyczyny tworzenia się wrzodów?
- Obecnie uważa się, że najczęstszą z nich jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori. To wyjątkowo odporny mikroorganizm – potrafi przetrwać w środowisku kwasu solnego, dzięki temu, że wytwarza ureazę, enzym, który rozkładając mocznik, uwalnia neutralizujący kwas solny amoniak. Choć ocenia się, że ponad połowa ludzi jest zakażona H. pylori, to z nieustalonych jeszcze do końca przyczyn, nie u każdego z nosicieli rozwinie się choroba wrzodowa. Mechanizm działania mikroba polega na tym, że wokół kolonii dochodzi do zaniku ochronnego śluzu i na skutek rozwijającego się stanu zapalnego pojawia się nadżerka w błonie śluzowej żołądka, będąca zaczątkiem wrzodu. Na obecność H. pylori żołądek reaguje zwiększeniem wydzielania kwasu solnego, co tylko pogarsza sprawę i może przyczynić się do powstania wrzodów także w dwunastnicy1.
- Kolejną przyczyną jest stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Ibuprofen, ketoprofen, acetaminofen czy diklofenak oraz aspiryna mogą spowodować powstanie nadżerki nawet po jednokrotnym zastosowaniu, a przy długotrwałym przyjmowaniu aż u 30% stosujących te leki pacjentów rozwija się choroba wrzodowa. Do powstawania wrzodów może się przyczyniać stosowanie także innych leków, takich jak chlorek potasu (składnik suplementów polecanych przy chorobach serca oraz sportowcom w okresie intensywnych treningów w celu uzupełniania niedoborów potasu), mykofenolanu mofetylu, zapobiegającemu odrzucaniu narządów po przeszczepie oraz bifosfonianów zalecanych w leczeniu osteoporozy, złamań kości oraz niektórych chorób metabolicznych2.
- Choroba może się też rozwinąć z powodu przewlekłego stresu, ponieważ zaburza on równowagę hormonalną organizmu i prowadzi do nadmiernego wydzielania glikokortykosteroidów, których działanie na organizm można porównać do niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Ponadto, wydzielana w stresie adrenalina zwiększa napięcie ścian żołądka, co powoduje zaburzenia w ukrwieniu błony śluzowej i niekorzystnie odbija się na jej funkcjonowaniu3. Wśród przyczyn powstawania wrzodów żołądka nie można również pominąć niewłaściwej diety.
Zioła w profilaktyce choroby wrzodowej
Fitoterapia i apiterapia mogą okazać się Twoimi największymi sprzymierzeńcami zarówno w profilaktyce choroby wrzodowej (mówimy o niej, gdy wrzody nawracają), jak i w samym procesie leczenia. Jak pokazują badania, mogą one ograniczyć liczbę stosowanych leków i zmniejszyć ich dawki.
- Papryczka chili (Capsicum) Chociaż wrzodowcom zaleca się, by z menu wyeliminowali ostre i kwaśne potrawy, to paradoksalnie objawy choroby wrzodowej łagodzi… kapsaicyna – substancja nadająca ostry smak papryczkom chili. Okazuje się bowiem, że zmniejsza ona wydzielanie kwasu solnego i zwiększa ukrwienie błony śluzowej, co korzystnie wpływa na jej funkcjonowanie i pobudza wydzielanie ochronnego śluzu7.
- Dynia piżmowa (Cucurbita moschata) Obecny w pestkach tego warzywa tryptofan jest sprzymierzeńcem wrzodowców. Związek ten reguluje wydzielanie soków żołądkowych i – jako składnik niezbędny do wytwarzania serotoniny – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za dobry nastrój, pomaga zapanować nad stresem. To nie wszystko, udowodniono też ochronne działanie melatoniny i tryptofanu na błonę śluzową żołądka u osób przyjmujących niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Ten protekcyjny efekt polega na osłabieniu niekorzystnego działania wolnych rodników powstających przy stosowaniu leków z tej grupy. U chorych z ostrym uszkodzeniem błony śluzowej żołądka obserwuje się zwiększone zapotrzebowanie na melatoninę, co sugeruje, że niezbędne jest u nich uwzględnienie większej podaży tryptofanu w diecie8. Nie znaczy to jednak, że masz wyrzucić resztę dyni, o nie. Badacze z Kairu dowiedli, że spożywanie pulpy z dyni ma ochronny wpływ na błonę śluzową żołądka u szczurów, które przyjmowały NLPZ9.
- Ostryż długi (Curcuma longa) Ta wspaniała orientalna przyprawa na szczęście rozgościła się u nas na dobre. Jej aktywny składnik – kurkumina – słynie bowiem z przeciwzapalnych właściwości. W setkach badań potwierdzono też jej ogromny potencjał terapeutyczny m.in. ochronny wobec serca i stawów, a także działanie przeciwnowotworowe. Do coraz dłuższej listy jej leczniczych możliwości dołączyły ostatnio wrzody. W badaniach na zwierzętach dowiedziono, że zapobiega uszkodzeniom spowodowanym przez infekcje H. pylori. Pomaga również zwiększyć wydzielanie śluzu, skutecznie chroniąc ściany żołądka przed podrażnieniami10. Na razie badania z udziałem ludzi są ograniczone. Jednak nawet niewielkie próby pozwalają na optymizm. W jednym eksperymencie 25 pacjentom podawano 600 mg kurkumy 5 razy dziennie. 4 tygodnie później wrzody zagoiły się u 48% uczestników. Po 12 tygodniach 76% uczestników było wolnych od wrzodów11. W innym osoby, które uzyskały pozytywny wynik testu na H. pylori, otrzymywały 500 mg kurkumy 4 razy dziennie. Po 4 tygodniach leczenia 63% z nich było wolnych od wrzodów. Po 8 tygodniach liczba ta wzrosła do 87%. Niestety w żadnym z tych dwóch badań nie było grupy kontrolnej. Nim jednak nastąpią kolejne, warto rozważyć doprawianie niektórych posiłków kurkumą i pieprzem, gdyż obecna w nim piperyna ułatwia wchłanianie kurkuminy.
- Pistacja kleista (Pistacia lentiscus) Mastyks, czyli żywica z tego drzewa, od tysiącleci wykorzystywany jest w medycynie naturalnej. Jak donoszą greccy naukowcy, jest on niezwykle skuteczny w zwalczaniu H. pylori, a przy tym działa przeciwzapalnie. Już 1 g mastyksu dziennie pomaga znacząco zmniejszyć objawy gastryczne towarzyszące chorobie wrzodowe15.
- Lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra) Ekstrakt z korzenia tej rośliny nie tylko stymuluje wydzielanie śluzu przez komórki błony śluzowej żołądka, ale także pobudza procesy regeneracji i zmniejsza ból towarzyszący wrzodom12. Naukowcy z Toho University w Japonii informują ponadto, że znalezione w lukrecji flawonoidy (glabrydyna i glabren) wykazywały aktywność hamującą przeciwko wzrostowi Helicobacter pylori w badaniach in vitro13. Potwierdzają to doniesienia z Indii, gdzie również in vitro oceniano działanie bogatego we flawanoidy ekstraktu z korzenia lukrecji przeciw H. pylori. Ekstrakt skutecznie zapobiegał wzrostowi bakterii14. Nim ją sięgniesz po suplementy lukrecji, upewnij się, że nie wchodzi w interakcję z Twoimi lekami.
Miód Manuka
A dokładniej rzecz ujmując, miód z nektaru kwiatów tego nowozelandzkiego krzewu zawiera metyloglioksal – związek o działaniu antybiotycznym19. Co więcej, jak pokazują ostatnie badania, stymuluje regenerację błony śluzowej, działa przeciwzapalnie i przyspiesza leczenie wrzodów żołądka. Ponadto pomaga się pozbyć Helicobater pylori. Zapobiega też refluksowi żołądkowo-przełykowemu, który często towarzyszy wrzodom i łagodzi jego przykre objawy.
Badacze z Arabii Saudyjskiej postanowili sprawdzić wpływ miodu manuka na indukowane etanolem wrzody u szczurów. Oceniali oni zarówno stan żołądków, jak i wpływ stresu oksydacyjnego, który badali przy użyciu następujących wskaźników: tlenku azotu (NO), zredukowanego glutationu (GSH), nadtlenku lipidowego (MDA) peroksydazy glutationu (GPX), dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) i katalazy. Okazało się, że miód manuka znacznie zmniejszył wrzody, całkowicie chronił błonę śluzową żołądka przed zmianami i zachował glikoproteinę wytwarzaną przez komórki okładzinowe jego śluzówki. Znacząco zwiększył też poziom NO, GSH, GPX i SOD w błonie śluzowej żołądka, jednocześnie obniżając w niej stężenie TNF-α, IL-1β i IL-6. Jak podsumowali autorzy badania: „miód manuka prawdopodobnie przeciwdziałał wrzodom poprzez utrzymanie antyoksydantów, obniżenie poziomu cytokin zapalnych, hamowanie peroksydacji lipidów oraz zachowanie stężenia glikoprotein śluzowych”17.
Z kolei przeprowadzone przez polskich uczonych z Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy badanie pilotażowe z udziałem 30 pacjentów w wieku 12-75 lat, którzy 3-12 miesięcy zmagali się z objawami refluksu, zostało podzielonych na 2 grupy. Pierwszej podawano oryginalny miód manuka, druga otrzymywała placebo w postaci sztucznego miodu. Każda partia miodu manuka była testowana i certyfikowana pod kątem gwarantowanej jakości i zawartości metyloglioksalu (co najmniej 400 mg/kg metyloglioksalu).
Uczestnicy spożywali miód manuka lub sztuczny w dawce jednostkowej 5 g, 3 razy dziennie: na czczo rano oraz między głównymi posiłkami, przez okres 4 tygodni. Od osób biorących udział w eksperymencie badacze pobrali krew na początku badania, a następnie po 2 i 4 tygodniach. Wszystkim wykonano też 2 razy gastroskopię po przydzieleniu do grup oraz po 4 tygodniach. W jej czasie pobrano próbki do badań histologicznych z przełyku i żołądka.
W grupie manuka wskaźnik poprawy po 2 tygodniach wynosił 86,7%, podczas gdy w grupie kontrolnej tylko 26,7%. Na końcu eksperymentu (tj. po 4 tygodniach) było to 100% i 40% odpowiednio w grupie manuka i placebo. Dużą poprawę zgłosiło 73,3% uczestników z grupy przyjmującej miód manuka i tylko 20% z grupy otrzymującej sztuczny miód.
Oprócz subiektywnych ocen pacjentów, wpływ miodu manuka został oceniony za pomocą badania endoskopowego (gastroskopii, którą wykonano najpierw po przydzieleniu do grup, a następnie po 4 tygodniach leczenia). W grupie eksperymentalnej stwierdzono poprawę u 73,3% pacjentów (nabłonek bez zapalenia), a w grupie placebo wskaźnik poprawy wynosił 20%18.
- Jabłoń (Malus) W skórkach jej owoców znajduje się całe bogactwo pektyn, które spowalniają opróżnianie żołądka, dzięki czemu soki trawienne zostają zdezaktywowane podczas trawienia pokarmów i nie drażnią błony śluzowej żołądka oraz dwunastnicy16. Jak widać, także i w przypadku wrzodów sprawdza się stare angielskie przysłowie: „one apple a day, keeps a doctor away” (jedno jabłko dziennie trzyma lekarza z daleka). Nie odmawiaj sobie zatem jabłek i jedz je razem ze skórką!
- Propolis Kit pszczeli, będący mieszaniną wydzielin gruczołów ślinowych pszczoły, żywic i pyłków kwiatowych, łagodzi objawy choroby wrzodowej, takie jak bóle brzucha, nudności, wymioty i zgaga oraz wspomaga trawienie, dzięki czemu wychudzeni pacjenci odzyskują prawidłową masę ciała. Co ważne, propolis stymuluje regenerację błony śluzowej i sprzyja szybkiemu gojeniu wrzodów oraz wspomaga działanie antybiotyków stosowanych w zwalczaniu H. pylori. Jak konkludują naukowcy z Meksyku, którzy w 2021 r. dokonali przeglądu badań, aby ocenić gastroprotekcyjny potencjał propolisu w leczeniu wrzodów żołądka wywołanych przez zażywanie NLPZ, okazał się on dobrą alternatywą dla standardowych leków19.
- Czosnek pospolity (Allium sativum) Ta doskonale znana ze swych właściwości przeciwdrobnoustrojowych roślina lecznicza prędzej czy później musiała znaleźć się w kręgu zainteresowań gastrologów. W badaniach na zwierzętach ekstrakt z niej nie tylko zmniejszał ryzyko powstania wrzodu, ale również przyspieszał jego gojenie i powrót do zdrowia21. Co więcej, wyniki badań laboratoryjnych przeprowadzanych z udziałem zwierząt i ludzi podają, że ekstrakty czosnkowe mogą pomóc w zapobieganiu wzrostowi kolonii Helicobacter pylori. W ostatnim badaniu spożywanie 2 ząbków surowego czosnku dziennie przez 3 dni pomogło znacznie zmniejszyć aktywność tych bakterii w żołądku22.
- Szczeklik A (red.): Choroby wewnętrzne, Kraków. Medycyna Praktyczna 2005; 1: 780
- BMC Geriatr. 2013; 13: 36
- Intern Med. 2018 Oct 1; 57(19): 2833-6
- Med Chem Res 23. doi: 10.1007/s00044-014-1092-z; JGUMS 2007, 15(60): 89-94; Food Chem Toxicol. 2014 Aug:70:107-13
- Calif Med. 1949 Jan; 70(1): 10-15
- Calif Med. 1952 Oct; 77(4): 248-52
- Dig Dis Sci 1995; 40(3): 580-3
- J Physiol Pharma- col 2008; 59, suppl 2: 67-75
- J. Sci. Res. Sci. 2019, 36(1):180- 97
- Pharmacogn Rev. 2013 Jan- Jun; 7(13): 42-46
- Southeast Asian J Trop Med Public Health. 2001 Mar;32(1):208-15 .
- J Ethnopharmacol. 2005 Jul 14;99(3):317-24
- Life Sci. 2002 Aug 9;71(12):1449-63
- J Ethnopharmacol. 2013 Jan 30;145(2):581-6
- Antimicrob Agents Chemother. 2007 Feb; 51(2): 551-9
- Med J Aust 1975; 22 (21): 793-6
- Oxid Med Cell Longev. 2016; 2016: 3643824
- Food Sci Nutr. 2024;12:172-9
- Nutrients. 2021 Sep; 13(9): 3169
- J Ethnopharmacol. 2006 Mar 8;104(1-2):156-63
- Nutrition. 2016 Jul- Aug;32(7-8):849-54; Phytother Res. 2004 Jan;18(1):87-91
- Ann Transl Med 2015;3(9):122
- Avicenna J Phytomed. 2016 Sep-Oct; 6(5): 495-501
- World J Gastroenterol. 2014 Dec 28; 20(48): 18330-7; Asia Pac J Sci Technol 2017 Apr 13, 11(1), 62-7
- Avicenna J Phytomed. 2014 Mar-Apr; 4(2): 137-43
- Afr. J. Pharm. Pharmacol. 2011 Oct 29; 5(16): 1867-71
- J Am Osteopath Assoc. 1963 Apr:62:731-5
