Dieta łagodząca objawy refluksu - co jeść, a czego unikać?

W kontrolowaniu objawów choroby refluksowej przełyku (GERD) istotne znaczenie ma modyfikacja stylu życia i nawyków żywieniowych. W końcu nadmierna masa ciała, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, stres oraz brak aktywności fizycznej należą do czyn­ników zwiększających jej ryzyko i po­garszających przebieg. Najważniejsza wydaje się jednak dieta.

Choć reakcja każdego organizmu na poszczególne produkty może się różnić, istnieją pew­ne składniki pożywienia, które – jak udowodniono – mają ogólnie pozytyw­ny lub negatywny wpływ na GERD.

Dieta niskokaloryczna - Klucz do sukcesu

Typowe objawy refluksu, czyli zgaga (uczucie pieczenia za mostkiem) oraz cofanie się treści żołądkowej do przełyku nasilają się w pozycji leżącej na wznak, przy pochylaniu się i podczas parcia, ale przede wszystkim po obfitym lub tłu­stym posiłku.

Z tego powodu osoby zmagają­ce się z GERD powinny ograniczyć kon­sumpcję potraw tłustych, kalorycznych i obfitujących w cukry proste oraz kakao i jego przetworów, które obniżają napię­cie dolnego zwieracza przełyku, co spra­wia, że powstają warunki sprzyjające cofaniu się treści żołądkowej.

Należy też wyeliminować ze swojego codziennego menu napoje gazowane i energetyzujące oraz unikać późnego jedzenia obfitych posiłków o wysokiej wartości kalorycz­nej, bowiem dowiedziono, iż taki rytuał wieczorny jest powiązany z nasileniem uciążliwych objawów refluksu¹.

Generalnie należy zatem zrezygnować z tłustych mięs i dodatków (np. śmieta­ny), smażenia i podsmażania, a przede wszystkim przetworzonej żywności.

Dieta łagodząca objawy refluksu - czego unikać?

Przy refluksie trzeba też szczególnie uważać na produkty żywnościowe, które podrażniają ścianę przełyku i mogą nasilać produkcję soku żołądko­wego, czyli wszelkie pokarmy kwaśne lub ostre, np. musztardy, pomidory i ich przetwory (zwłaszcza ketchup), a także miętę.

Do grupy tej należą również cytrusy (pomarańcze, grejp­fruty, cytryny, limonki), które powo­dują istotne nasilenie objawów GERD. W piśmiennictwie wskazuje się, że te owoce i ich przetwory (głównie soki, nektary, dżemy, konfitury) ze względu na niskie pH stymulują mechanore­ceptory zlokalizowane w przełyku, które mogą następnie przyczyniać się do rozwoju nieprzyjemnych objawów, zwłaszcza jeżeli występuje stan zapal­ny błony śluzowej przełyku.

Ponadto cytrusy wzmagają wydzielanie kwasu solnego, co sprawia, że objętość treści żołądkowej w sprzyjających warun­kach cofa się do przełyku, podrażnia błonę śluzową i wywołuje zgagę². Zauważono też, że czosnek i cebula mogą powodować dolegliwości żołądko­wo-jelitowe, szczególnie u osób z cho­robą refluksową. Warzywa te wywołują bowiem nasilenie spontanicznych relaksacji dolnego zwieracza przełyku (tzw. TLESR), co skutkuje pogorszeniem się jej objawów³. Podobne działanie wykazują por, szparagi czy karczochy.

Znaczenie błonnika w diecie

Biorąc pod uwagę wy­niki badań naukowych, pacjentom z GERD zaleca się również produkty zawierające błonnik, czyli przede wszystkim zbożowe, ale razowe.

Stwierdzono przykładowo, że u osób spożywających pieczywo o większej zawartości włókna pokarmowego ryzyko wystąpie­nia refluksu było o ok. 50% niższe niż w grupie sięgającej po białe pieczywo⁵.

Pozytywny wpływ błonnika pokar­mowego na występowanie objawów GERD można tłumaczyć tym, że ma on zdolność wiązania związków azo­towych w żołądku, przez co pośrednio przyczynia się do zmniejszenia wy­twarzania tlenku azotu i tym samym zapobiega refluksowi.

Ponadto dieta wzbogacona w błonnik pomaga kon­trolować objawy i poprawia motorykę przełyku u pacjentów z nienadżer­kową postacią choroby, ponieważ prowadzi do istotnego wzrostu mi­nimalnego ciśnienia spoczynkowe­go dolnego zwieracza przełyku⁶.

Unikać należy za to nadmiaru węglo­wodanów w diecie. Jak się bowiem oka­zuje, skrobia oraz dwucukry (sacharoza, laktoza, maltoza) są tylko częściowo wchłaniane w jelicie cienkim, a następ­nie ulegają fermentacji w jelicie grubym. Wykazano, że ten proces nasila liczne reakcje neurohormonalne oraz powoduje relaksację dolnego zwieracza przełyku, co może zwiększać ryzyko wystąpienia zgagi⁷.

W jednym z badań, w którym wzięło udział 12 pacjentów z GERD, zauważono, że spożycie płynnego posiłku bogatowęglowodanowego (178,8 g) może częściej powodować cofanie się kwaśnej treści z żołądka do dolnej części przełyku i tym samym wzmagać objawy choroby w porównaniu z posiłkiem o mniejszej zawartości sacharydów (84,8 g)⁸.

W innym badaniu z udziałem 144 otyłych kobiet z GERD symptomy choroby oraz częstotliwość przyjmowania leków uległy znaczącej redukcji na skutek istotnego ograniczenia spożycia w diecie skrobi i cukrów prostych (do 20 g na dobę)⁹. Oczywiście znaczenie ma tu fakt, że pacjenci jednocześnie zredukowali swoją masę ciała, co niewątpliwie miało istotny wpływ na uzyskane rezultaty, bowiem nadmierny stopień otłuszczenia ciała jest dobrze znanym czynnikiem ryzyka rozwoju objawowego GERD.

Których napojów unikać?

Według dostępnych badań naukowych można niemal jednoznacznie stwierdzić, że alkohol powoduje pogorszenie objawów GERD, ponieważ zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku oraz upośledza jego motorykę i opróżnianie żołądka. Dodatkowo napoje tego typu w różnym stopniu pobudzają żołądek do wydzielania kwasu żołądkowego, co może powodować zgagę.

Dotyczy to przede wszystkim alkoholi powstających w wyniku fermentacji jak piwo, wino (zwłaszcza białe) czy szampan. Dodatkowo piwo ma niską zawartość alkoholu, jest wysycone dwutlenkiem węgla oraz zazwyczaj spożywane w większej objętości, przez co doprowadza do zwiększenia ciśnienia wewnątrz żołądka oraz nadprodukcji kwasu solnego. Produkty destylowane, np. whisky, koniak, rum, nie wykazują takiego działania i objawy refluksu nie są po nich tak gwałtowne¹⁰.

Ciekawie wygląda z kolei kwestia kawy i mocnej herba­ty, co do zasady niezalecanych osobom z refluksem. Wiele osób obserwuje u siebie nasilenie objawów GERD (zwłasz­cza zgagi) po ich spożyciu, co może mieć związek z ich zdolnością do zmniejszania podstawowego ciśnienia dolnego zwieracza przełyku¹¹.

Nowsze badania, w tym metaanaliza obejmująca 15 doniesień, nie wyka­zują jednak bezpośredniego związku między sięganiem po te napoje a chorobą refluksową¹². Być może zatem wszystko jest kwestią indywidualnej reakcji organizmu – często w przypadku refluksu zaleca się właśnie dokładną ich obserwację po spożyciu poszczególnych składników.

Dieta śródziemnomorska - optymalne żywienie przy GERD

Podsumowując wszystkie te zalecenia i wyniki badań, wydaje się, że optymalnym sposobem żywienia u osób z GERD będzie dieta śródziemnomorska, która mini­malizuje udział cukrów prostych, tłuszczu i żywności wysokoprzetworzonej oraz jednocześnie obfituje w wita­miny, antyoksydanty i błonnik pokarmowy pochodzące z warzyw, owoców i pełnoziarnistych produktów zbożo­wych¹³.

Jak wykazano, może ona łagodzić objawy refluksu krtaniowo-gardłowego (LPR) co najmniej tak samo efek­tywnie, jak stosowanie inhibitorów pompy protonowej¹⁴. Co więcej, łatwo stosować ją w długiej perspektywie.