Nasze magazyny
Zacznijmy od tego, że zgagi nie można wyleczyć, ponieważ nie jest ona chorobą. Według kryteriów rzymskich, czyli klasyfikacji zaburzeń pracy układu pokarmowego, która służy szybkiemu i celnemu diagnozowaniu chorób tego układu oraz umożliwia podjęcie skutecznego leczenia, zgaga jest jedynie symptomem, towarzyszącym głównie schorzeniom przewodu pokarmowego.
Najczęściej jest to niestrawność, czyli dyspepsja, wśród objawów której, obok zgagi, wymienia się także m.in. uczucie pełności w nadbrzuszu, ból brzucha, odbijanie, wzdęcia i mdłości. Prawdopodobnie, jeżeli przyczyną zgagi była w Twoim przypadku dyspepsja, pojawiały się i inne jej symptomy, ale palenie w przełyku było dominujące. To, który z objawów jest najbardziej dokuczliwy, zależy bowiem od osobistej wrażliwości pacjenta. Nie ma zatem 2 identycznych niestrawności. Zgaga może towarzyszyć także innym chorobom, w tym refluksowi żołądkowo-przełykowemu, zakażeniu Helicobacter pylorii, alergiom pokarmowym, stanom zapalnym błony śluzowej żołądka, cukrzycy i chorobie wrzodowej żołądka oraz dwunastnicy, a także chorobom wątroby i trzustki. Zatem nie można tego objawu bagatelizować i powinnaś jak najszybciej przebadać się kompleksowo u gastrologa i endokrynologa. Nie ma bowiem mowy o skutecznym pozbyciu się zgagi, bez wyleczenia jej pierwotnej przyczyny. A o tym zdaje się, zapomina także wielu lekarzy, którzy przepisują chorym leki zobojętniające i uważa problem za rozwiązany, traktując zgagę jako chorobę samą w sobie.
Przyczyną zgagi może być palenie papierosów (także tych elektronicznych), a także nadmierne spożycie kawy lub alkoholu. Może się ona pojawić też jako skutek uboczny stosowania niektórych medykamentów, w tym niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak ibuprofen, diklofenak lub ketoprofen. Również osoby leczące nadciśnienie przy pomocy beta-blokerów oraz pacjenci przyjmujący rozszerzającą oskrzela teofilinę, mogą doświadczać zgagi. Jednak jej najczęstszą przyczyną (w 60% przypadków) jest nieprawidłowa, obfitująca w tłuste i smażone, ciężkie potrawy, dieta.
Czym dokładnie jest zgaga i jak się objawia?
To uczucie pieczenia pojawiające się w nadbrzuszu, za mostkiem i promieniujące w górę do przełyku, a czasami nawet do gardła. Pieczenie może przechodzić w ostry, palący ból, przypominający ten towarzyszący zawałowi serca, dlatego dobrze, że go nie zbagatelizowałaś i udałaś się do szpitala.
Bezpośrednią przyczyną zgagi jest cofanie się soków żołądkowych (które w swoim składzie mają kwas solny) lub zawierającej je treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Towarzyszące temu uczucie palenia i ból spowodowane są silnym podrażnieniem błony śluzowej przełyku, która w przeciwieństwie do tej wyściełającej żołądek, nie posiada mechanizmów ochronnych, zabezpieczających przed działaniem kwasu solnego. Dlatego wskutek oddziaływania soków żołądkowych na przełyk dochodzi do uszkodzenia śluzówki, jej przekrwienia i rozwoju stanu zapalnego, co odczuwamy jako pieczenie i ból. Czasami podrażnienie gardła przez soki trawienne jest tak silne, że pobudza odruch wymiotny, a wtedy dochodzi do jeszcze silniejszego poparzenia kwasem solnym nie tylko przełyku, ale i gardła, jamy ustnej oraz języka.
Jakie są przyczyny zgagi?
Przełyk jest zasadniczo rurą, która do żołądka doprowadza porcje pokarmu. Połączenie między nimi szczelnie zamyka dolny zwieracz przełyku. Nawet jeżeli żołądek jest wypełniony po posiłku, w normalnych warunkach, siła mięśni zwieracza skutecznie przeciwstawia się rosnącemu w żołądku ciśnieniu, dzięki czemu zapobiega cofaniu się treści pokarmowej. Wspierają go w tym działaniu m.in. mięśnie przepony, przez którą przechodzi dolny odcinek przełyku. Zatem zgaga pojawia się, jeżeli zawodzi dolny zwieracz przełyku, a powodów takiego stanu może być wiele.
- Pierwszym z nich jest nieprawidłowa dieta (zbyt obfite posiłki, pokarmy smażone, tłuste), na skutek której dochodzi do nadmiernego rozciągnięcia żołądka i upośledzenia jego opróżniania. Ponadto tłuszcz z posiłku osłabia działanie mięśni zwieracza.
- Zgadze sprzyja także otyłość, w której dochodzi do gromadzenia się tkanki tłuszczowej w obrębie jamy brzusznej – uciska ona na narządy, w tym żołądek i zaburza trawienie oraz zwiększa nacisk, jaki żołądek wywiera na dolny zwieracz przełyku, co może doprowadzić do jego rozwarcia.
- Kolejnym czynnikiem sprzyjającym pojawieniu się zgagi jest osłabienie mięśni zwieracza przełyku, do którego dochodzi np. w przebiegu choroby refluksowej lub na skutek przyjmowania beta-blokerów albo teofiliny.
- Ponadto wszelkie zaburzenia trawienia, zakażenia H. pylori lub stany zapalne błony śluzowej żołądka, mogą powodować podrażnienie receptorów obecnych w ścianie żołądka i mięśniach wpustu oraz powodować ich rozluźnienie – u zdrowych osób mięśnie dolnego zwieracza przełyku rozluźniają się 2–4 razy na godzinę, między posiłkami, a u chorych na refluks nawet 8 razy na godzinę.
Jak poradzić sobie ze zgagą?
Zatem bez wykluczenia wielu chorób i gruntownego przyjrzenia się swojemu organizmowi nie jest możliwe wyleczenie zgagi. Długotrwałe przyjmowanie preparatów zobojętniających soki żołądkowe nie rozwiąże problemu, a może wygenerować kolejne – kwas solny i enzymy żołądkowe trawią pokarmy, zatem jeżeli je unieczynnimy, do dalszych odcinków przewodu pokarmowego trafi niestrawiony pokarm, a to grozi poważnymi zaburzeniami trawienia i niedoborami składników odżywczych. Są jednak naturalne sposoby na to, by złagodzić zgagę, zanim na stałe się jej pozbędziemy1. Od czego zacząć?
Zmień dietę
Odczujesz ulgę, jeżeli tłuste, ciężkie i smażone posiłki zamienisz na lekkostrawne, zawierające przede wszystkim pokarmy gotowane, pieczone lub duszone. Zjadaj 4-5 posiłków dziennie, porcje powinny być niewielkie, aby nie dochodziło do przepełnienia żołądka – najlepiej jest przyjąć zasadę, że kończysz posiłek, kiedy już nie odczuwasz głodu, ale jeszcze byś chciała coś zjeść. Dokładnie żuj pokarmy i spożywaj je spokojnie, unikniesz w ten sposób połykania powietrza, które może powodować odbijanie i nasilać zgagę.
Niewskazane przy zgadze są również niektóre warzywa, w tym cebula, czosnek, kapusta, pomidory, szparagi i por oraz kwaśne owoce, zwłaszcza cytrusy, a także ostre przyprawy i czekolada. Ostatni posiłek spożywaj na ok. 3 godz. przed snem, aby pokarm zdążył opuścić żołądek, zanim położysz się spać, ponieważ w nocy procesy trawienne i perystaltyka ulegają osłabieniu, zatem zawartość żołądka może nadmiernie pęcznieć, co zwiększy nacisk na zwieracz przełyku2.
Schudnij
Jak już wspomniano, tkanka tłuszczowa, zwłaszcza ta odkładająca się wokół narządów i na brzuchu, może powodować wzrost ciśnienia w żołądku i cofanie się treści do przełyku. Nadmiar kilogramów sprzyja także zaburzeniom metabolicznym i motoryki przewodu pokarmowego, które nasilają zgagę. W zrzuceniu zbędnych kilogramów pomoże wspomniana zmiana diety i ruch na świeżym powietrzu2.
Unikaj dźwigania
Intensywny wysiłek fizyczny, a zwłaszcza schylanie się, dźwiganie i pchanie ciężkich przedmiotów, prowadzi do wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej do tego stopnia, iż może ono pokonać siłę mięśni zwieracza dolnego przełyku i spowodować jego rozluźnienie.
Jeżeli ćwiczysz na siłowni, unikaj zatem podnoszenia ciężarów. Włącz także do diety źródła błonnika (warzywa, owoce ze skórką, nasiona babki płesznik), aby zapobiegać zaparciom – wysiłek w toalecie jest tak samo szkodliwy, jak dźwiganie ciężarów. Z tego samego powodu unikaj długotrwałego opierania się brzuchem np. o blat kuchenny i noszenia zbyt ciasnych ubrań oraz mocnego zaciskania paska na brzuchu. Panie powinny zrezygnować z bielizny korygującej sylwetkę i gorsetów4.
Zapanuj nad stresem
Niestrawność i zgaga są często spowodowane przewlekłym stresem, zatem konieczne jest zapanowanie nad nim przy pomocy technik medytacji, np. mindfulness, jogi lub ćwiczeń. Jak pokazują amerykańskie badania, praktykowanie jogi może pomóc złagodzić zgagę, a także poprawić ciężkie objawy refluksu przełykowo-żołądkowego5. W doraźnym radzeniu sobie z sytuacjami stresowymi i ułatwianiu zasypiania pomogą Ci uspokajające zioła, takie jak napar z melisy lub ziela męczennicy, a także ekstrakty z kozłka lekarskiego lub szyszek chmielu. W trudniejszych sytuacjach konieczna może być pomoc psychologa4.
Zastosuj zioła
Pieczenie w przełyku złagodzą napary z ziół zawierających powlekające i łagodzące śluzy, takich jak kminek, prawoślaz, rumianek i rdest wielokwiatowy. Wpływają one korzystnie także na funkcjonowanie układu pokarmowego, a rumianek działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo, zatem wspomaga gojenie podrażnionej błony śluzowej przełyku. Regenerację śluzówki przyspieszą także lukrecja i nagietek, a stan zapalny złagodzi żucie plasterka świeżego imbiru, które ma także tę zaletę, że pobudza perystaltykę i dzięki temu zapobiega cofaniu się treści pokarmowej do przełyku6.
Natychmiastowa ulga
Innym sposobem na szybkie zobojętnienie kwasu solnego jest wypicie niewielkiej ilości mleka. Ulga jest natychmiastowa, jednak u niektórych osób, w krótkim czasie, może dojść nawet do nasilenia zgagi, ponieważ mleko zawiera wapń, a pierwiastek ten nasila wydzielanie kwasów w żołądku. Popijanie mleka to jednak najbezpieczniejszy sposób na poradzenie sobie ze zgagą dla kobiet w ciąży, które nie mogą stosować preparatów zobojętniających i ziół. Naturalnym środkiem zobojętniającym jest także woda z sodą oczyszczoną, ale po jej wypiciu ulga jest krótkotrwała, a częste sięganie po ten roztwór może powodować biegunki i bóle brzucha4.
Zmień pozycję spania
W pozycji leżącej dochodzi do wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej i przez to naporu na zwieracz przełyku, zatem należy unikać kładzenia się na drzemkę bezpośrednio po posiłku. Zgagę możesz złagodzić, podkładając dodatkową poduszkę pod głowę, w taki sposób, by była ona uniesiona względem reszty ciała o ok. 20 cm lub unosząc wezgłowie łóżka o mniej więcej 30 stopni. Przy takim ułożeniu ciała siła grawitacji sprawi, że pokarm spłynie na dno żołądka i przestanie napierać na wpust, zatem zmniejszy się ryzyko rozluźnienia dolnego zwieracza przełyku.
Pomocne jest także spanie na lewym boku – w tej pozycji siła ciężkości przemieści pokarm wymieszany z sokami żołądkowymi w kierunku odźwiernika, czyli ujścia żołądka do dwunastnicy. Natomiast podczas leżenia na prawym boku treść żołądka silnie napiera na wpust i dochodzi do zaostrzenia zgagi, zatem unikaj tej pozycji7.
Do czego prowadzi nieleczona zgaga?
Zaniedbanie objawu, jakim jest zgaga i nieleczenie chorób będących bezpośrednią przyczyną cofania się soków trawiennych do przełyku może mieć poważne konsekwencje. Przewlekłe drażnienie błony śluzowej przełyku może prowadzić do stanu zapalnego i krwawienia, wskutek czego chory może mieć trudności z przełykaniem. Nieustanne niszczenie śluzówki i jej podrażnienie zwiększa także ryzyko rozwoju nowotworów gardła i przełyku. Na skutek zarzucania treści i soków trawiennych może także dojść do zapalenia krtani i gardła, objawiających się przewlekłym kaszlem, a także zapalenia płuc i zatok przynosowych oraz ucha środkowego. Jeżeli natomiast zgaga jest tak silna, iż powoduje wymioty, uszkodzeniu ulega szkliwo zębów i wzrasta ryzyko rozwoju próchnicy. Dlatego same leki zobojętniające nie wystarczą, należy leczyć bezpośrednią przyczynę zgagi1.
- Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8, nr 5, 201-10 Curr Med Chem. 2019;26(19): 3497-511
- Am J Gastroenterol. 1995 Oct;90(10): 1785-90
- R. Dudkowiak, E. Poniewierka, Rola diety i stylu życia w leczeniu choroby refluksowej przełyku, Family Medicine & Primary Care Review, 4/2012
- Int J Yoga. 2013 Jul-Dec; 6(2): 131-3
- E. Lamer-Zarawska, Fititerapia i leki roślinne, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, wyd. 1,2007
- J Clin Gastroenterol. 1994 Jun;18(4): 280-3
