Nasze magazyny
Nie oznacza to jednak, że ci z nas, którzy zwierząt nie mają, nie są narażeni na zoonozy, czyli choroby od nich pochodzące - czasem wystarczy wycieczka na łono natury lub wizyta w ZOO albo oborze. Chorobami odzwierzęcymi można się także zarazić, jedząc niemyte warzywa, które rosły w ziemi zanieczyszczonej odchodami chorych zwierząt, pijąc surowe mleko albo degustując sery gdzieś na południu Europy. Poważnie.
Zdaniem rządowej organizacji CDC (Centers for Disease Control and Prevention - Centrum Kontroli Chorób i Prewencji) każdego roku dziesiątki tysięcy Amerykanów zapada na zdrowiu z powodu zakażenia zoonozą. Naukowcy szacują, że ponad 60% znanych chorób zakaźnych u ludzi pochodzi od zwierząt, a 3 na 4 nowe lub pojawiające się choroby zakaźne (takie jak Ebola czy kiedyś HIV) należą do zoonoz.
Choć wydaje nam się, że w naszym zurbanizowanym i ucywilizowanym świecie zepchnęliśmy zwierzęta na daleki plan, to jednak nadal na różne sposoby mamy z nimi kontakt. Poza tym wciąż są ważnym źródłem pokarmu (czerpiemy od nich mleko, jaja oraz mięso).
Drogi zakażenia
Bezpośredni kontakt ze zwierzęciem może stać się przyczyną choroby. Mamy ostrzegają dzieci, aby nie głaskały bezdomnych piesków i kotków oraz by wystrzegały się dzikich zwierząt, które nie wykazują strachu przed człowiekiem. I rzeczywiście kontakt ze śliną, krwią, moczem, wydzielinami nosa, odchodami lub innymi płynami ustrojowymi zakażonego zwierzęcia może skończyć się chorobą. Należy bowiem pamiętać, że futro i pióra - podobnie jak ludzka skóra - mogą być siedliskiem bakterii, wirusów, a także pasożytów i grzybów.
Bibliografia
- https://goo.gl/wAegiA Gorączka od ugryzienia szczura (gorączka szczurza).
- W: Carol J. Baker: Choroby zakaźne u dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009, s. 94-95
- https://goo.gl/qm9ej6
- "Curr Gastroenterol Rep". 10 (4), s. 424-31, Aug 2008. PMID: 18627657
- "Travel Med Infect Dis". 9 (6), s. 263-77, Nov 2011. DOI: 10.1016/j.tmaid.2011.11.001
- Jacek Osek. Występowanie chorób odzwierzęcych i ich czynników etiologicznych w 2006 r. w świetle raportu Europejskiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Żywności. "Życie Weterynaryjne". 83 (3), 2008.
- Jersinioza - niedoceniana choroba zakaźna przegl epidemiol 2002;56:57-64
- https://goo.gl/FqCsB9
Pośrednio chorobą odzwierzęcą można zarazić się również przebywając na obszarach, w których zwierzęta bytują lub mając kontakt z powierzchnią i rzeczami, które zostały zanieczyszczone zarazkami.
Wektorowo W medycynie mianem wektora określa się organizm przenoszący pasożyty lub chorobotwórcze drobnoustroje. Dobrym przykładem są tu komary, które poprzez ukąszenie zakażają ofiarę malarią, kleszcze przenoszące boreliozę czy pchły szczurze - pałeczkę dżumy.
Przez pokarm Co roku 1 na 6 Amerykanów choruje z powodu spożycia zanieczyszczonego jedzenia bądź picia. Najłatwiej zarazić się, jedząc surowe mięso, niedogotowane jaja, zanieczyszczone odchodami zarażonego zwierzęcia owoce i warzywa lub pijąc niepasteryzowane mleko1.
Droga kropelkowa - szkodliwe drobnoustroje przenoszą się od nosiciela lub osobnika chorego na zdrowego w wyniku rozpryskiwania w powietrzu śliny oraz wydzieliny pochodzącej z jamy nosowej, które, przyczepiając się do drobnych kropelek śluzu (20-300 mikrometrów średnicy), są rozpylane do otaczającego powietrza w czasie kaszlu, kichania i mówienia. Następnie są wdychane przez drogi oddechowe, które stają się wrotami zakażenia.
Każdy może zarazić się chorobą odzwierzęcą, jednak niektórzy są bardziej narażeni niż inni. Do grup podwyższonego ryzyka należą dzieci poniżej 5. r.ż., kobiety w ciąży, ludzie powyżej 65. r.ż. oraz osoby z osłabionym układem odpornościowym (np. po chemioterapii).
Dekalog bezpieczeństwa
Ryzyko zakażenia zoonozą można znacząco zmniejszyć, stosując się do poniższych rad.
1. Po zabawie ze zwierzętami lub sprzątaniu po nich zawsze myj ręce. Rób to nawet, jeśli ich nie dotykałeś. Upewnij się, że trwa to przez co najmniej 20 s. Tyle czasu zajmuje odśpiewanie jednej zwrotki i refrenu piosenki "Szła dzieweczka do laseczka".
2. Jeśli nie ma takiej możliwości, pilnuj, aby dzieci nie wkładały rączek do buzi ani nie trzymały w nich żadnego pożywienia, aż do umycia rąk. Na wszelki wypadek przetrzyj je, używając alkoholowego żelu antybakteryjnego.
3. Nie dotykaj zwierząt żyjących na wolności ani bezdomnych kotów i psów.
4. Zapobiegaj ukąszeniom komarów, kleszczy i pcheł, stosując odpowiednią odzież, moskitiery i repelenty (środki odstraszające) na nieosłoniętą skórę.
5. Pamiętaj, że środki odstraszające krwiożercze insekty działają tylko kilka godzin, więc jeśli długo przebywasz w terenie, trzeba je będzie ponownie zastosować!
6. Osoby, które pracują lub wybierają się w okolice, gdzie jest sporo kleszczy, powinny spryskać ubrania, buty, materace, namioty oraz narzędzia preparatami zawierającymi permetrynę. Substancja ta odpycha i zabija kleszcze, komary i inne stawonogi.
7. Po powrocie z lasu, łąki czy parku sprawdź, czy Ty, dziecko lub zwierzak nie macie kleszczy.
8. Kupuj tylko zwierzęta mające świadectwa weterynaryjne. Regularnie odrobaczaj swoje czworonogi.
9. Dbaj, by ich odchody nie zalegały w klatkach, kuwetach i... na trawnikach.
10. Dokładnie płucz warzywa i owoce.
Fot. Archiwum
Co pupil może przynieść do domu?
Toksoplazmoza
To pasożytnicza choroba spowodowana zarażeniem pierwotniakiem Toxoplasma gondii. Jego jaja znajdują się w kocich odchodach. Gdy kał wysycha. przenoszone są z kurzem nawet w odległe miejsca. Tak zarażają się inne zwierzęta. Ludzie zaś najczęściej przez picie nieprzegotowanego mleka, zjedzenie niedogotowanego mięsa zakażonych zwierząt (aż w 70% przypadków) lub niemytych owoców z ogrodu, po którym chodzą zarażone czworonogi.
Toksoplazmoza to jedna z najczęstszych chorób pasożytniczych. Większość zarażonych ludzi jest nosicielami, jedynie nieliczni chorują. Schorzenie występuje praktycznie na całym świecie. Objawy są podobne jak przy grypie. Pojawiają się gorączka, powiększenie węzłów chłonnych. Niestety może prowadzić do zapalenia mózgu i opon mózgowych. Toksoplazmoza jest niebezpieczna dla płodu, bo powoduje jego nieuleczalne wady.
W trwających od 10 lat badaniach udało się wstępnie ustalić, że pierwotniak ginie po głębokim zamrożeniu lub gotowaniu w temperaturze 60ºC przez co najmniej 20 min.
Choroba kociego pazura
Wywołują ją bakterie z rodzaju Bartonella, głównie gatunek Bartonella henselae, które powodują jednostronne zapalenie węzłów chłonnych. Rezerwuarem bakterii są koty, a do rozwoju choroby dochodzi, gdy zarażony futrzak zadraśnie lub ugryzie człowieka. Stąd właśnie wzięła się nazwa choroby. Uważa się, że bartonella może przenosić się też za pośrednictwem pcheł kocich.
Objawy choroby ujawniają się w ciągu 1-8 tygodni. Następuje ostre, podostre lub przewlekłe zapalenie jednego lub kilku węzłów chłonnych w bliskim sąsiedztwie zadrapania lub ugryzienia. Są powiększone, bolesne, początkowo twarde, a następnie miękkie, a skóra wokół nich zaczerwieniona.
Bezpieczny schabowy
Lektura tego tekstu być może sprawia, że tracisz ochotę na wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego. Wszak jajka, mleko, a nawet mięso mogą stanowić potencjalne zagrożenie. Jednak mamy dobrą wiadomość. Dotyczy to jedynie produktów kupowanych poza legalnym obiegiem. Mięso w sklepach, pochodzące z legalnego uboju, jest badane i bezpieczne. Zagrożone może być mięso z ubojów domowych oraz dzikich zwierząt, zatrzymywane przez myśliwych do własnego użytku.
Jak zatem rozpoznać, że mięso było badane przez weterynarza? Odpowiedź jest prosta - po pieczątce lub wypalonym stemplu.
Zwierzęta rzeźne poddawane są trzykrotnie badaniom weterynaryjnym. Dwóm jeszcze za życia - w punkcie skupu i przed ubojem - oraz trzeciemu już po. Dzieje się tak dlatego, że część chorób można rozpoznać po zbadaniu poszczególnych organów zwierzęcia. Przeprowadzone są badania mikrobiologiczne, makroskopowe, a w przypadku trzody chlewnej i dziczyzny również kontrole na obecność włośni.
Po wykonaniu badań urzędowi lekarze weterynarii oznaczają mięso odpowiednią pieczęcią zawierającą weterynaryjny numer identyfikacyjny. Odciska się je w ściśle określonych miejscach niebieskim tuszem, niezmywalnym i niezawierającym trujących składników8. Czasami znakuje się przez wypalenie stempla. Mięso dopuszczone do spożycia bez zastrzeżeń ma pieczęć okrągłą, mięso mniej wartościowe - okrągłą wpisaną w kwadrat, a niezdatne do spożycia ma pieczęć trójkątną. Wieprzowina dodatkowo powinna mieć pieczątkę prostokątną z napisem "wolne od włośni".
W większości przypadków poza powiększeniem węzłów chłonnych nie obserwuje się innych objawów. Jednak zdarza się, że choroba przebiega z gorączką, ogólnym złym samopoczuciem, a nawet zapaleniem płuc. Zazwyczaj po ok. 4-6 tygodniach ustępuje samoistnie. W leczeniu stosuje się antybiotyki z grupy makrolidów (azytromycynę) lub tetracyklin (doksycyklinę).
Szczurza gorączka (sodoku)
Zdrowe szczury są nosicielami bakterii Spirillum minus i Streptobacillus moniliformis, które u ludzi wywołują infekcję. Może to potwierdzić pewien poznański hodowca węży, który karmił je żywymi szczurami. Jeden z gryzoni, nie chcąc zostać obiadem gada, ugryzł poznaniaka. Niedługo później mężczyzna wylądował na oddziale zakaźnym.
Do zakażenia dochodzi przez ugryzienie. Symptomami szczurzej gorączki są: stan zapalny w miejscu ukąszenia, gorączka i nawracające bóle stawów. Następnie w ciągu kilku dni głównie na kończynach pojawia się plamisto-grudkowa lub plamista wysypka. Ugryzienie goi się zazwyczaj szybko i bez powikłań. Nieleczona choroba przebiega z nawrotami przez średnio 3 tygodnie. Grozi też poważnymi powikłaniami: zapaleniem płuc, wsierdzia i mięśnia sercowego oraz opon mózgowych. W 7-10% przypadków kończy się śmiercią2.
Leptospiroza
Schorzenie wywołują bakterie z rodzaju Leptospira. Można je złapać głównie od gryzoni, ale również psów i innych zwierząt domowych. Warto wiedzieć, że u czworonogów obserwuje się wielomiesięczny okres bezobjawowego nosicielstwa, w czasie którego bakterie są wydalane wraz z moczem. Ludzie zakażają się poprzez uszkodzoną skórę, spojówki lub śluzówki (np. podczas pływania w zanieczyszczonych zbiornikach wodnych).
Choroba może przebiegać bezobjawowo, z gorączką lub jako ciężki zespół uszkodzeń wielonarządowych (tzw. choroba Weila). Okres inkubacji wynosi ok. 10 dni. Początkowo pojawiają się silne bóle głowy i mięśni z gorączką i dreszczami, a następnie wybroczyny na spojówkach. Po ok. tygodniu gorączka spada i pojawiają się objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie nerwu wzrokowego oraz zapalenie nerwów obwodowych.
Zwykle leptospiroza ustępuje samoistnie. Jednak gdy przybiera postać choroby Weila, kończy się śmiercią nawet w 40% przypadków. Dzieje się tak, bowiem dochodzi do uszkodzenia wielonarządowego objawiającego się żółtaczką, niewydolnością nerek, skazą krwotoczną oraz zaburzeniami świadomości.
W leczeniu stosuje się antybiotyki, przede wszystkim zaś terapię penicyliną lub ampicyliną.
Toksokaroza
To groźna choroba pasożytnicza wywoływana przez inwazję larw psich lub kocich glist. Ich jaja wydalane są ze zwierzęcymi odchodami. Mogą być obecne w piasku, glebie, na warzywach rosnących w zanieczyszczonej ziemi. Badania wykazały, że występują na 50% podwórek, plaż i parków w Polsce.
Źródłami zakażenia toksokarozą są: skażona gleba, spożyty skażony pokarm, kontakty z zakażonymi zwierzętami oraz ich odchodami. Toksokaroza należy do grupy tzw. chorób niemytych rąk. Nic więc dziwnego, że najczęściej dotyka dzieci. Z połkniętych jajeczek w dwunastnicy wykluwają się larwy o długości ok. 0,4 mm. Przedostają się przez ściany jelita do krwiobiegu i wraz z krwią migrują do różnych narządów organizmu. Pozostając w tkankach, powodują odczyn zapalny i czynią spustoszenie w organizmie.
W zależności od tego, gdzie się osiedlą, rozróżnia się toksokarozę trzewną (larwy znajdują się w różnych narządach wewnętrznych, np. w wątrobie), oczną, mózgową i utajoną.
Zapobieganie polega na myciu rąk po przyjściu do domu oraz regularnym odrobaczaniu swoich zwierząt.
Ornitoza (choroba papuzia)
Zoonozę tę wywołują bakterie Chlamydia psittaci, których rezerwuarem są ptaki. Uważa się, że szczepy chlamydii przenoszone przez papugi lub indyki charakteryzują się wyższą zjadliwością niż pochodzące od innych ptaków. Choroba przenosi się drogą kropelkową. Wystarczy wdychać kurz, w którym są bakterie. Jej symptomy to: gorączka, kaszel, bóle głowy, mięśni i gardła, światłowstręt.
Choroba może przebiegać w różnej formie: od postaci bezobjawowej poprzez gorączkową z bólami głowy, bólami gardła oraz ogólnym osłabieniem, do ciężkiej z atypowym zapaleniem płuc (gorączka, suchy kaszel). Rzadko objawia się jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie wsierdzia. Leczenie polega na antybiotykoterapii.
Zapobiec ornitozie można, często czyszcząc klatki pierzastych pupili oraz kupując jedynie przebadane ptaki.
Kukułcze jajo w gospodarstwie
Salmonelloza
Wywołują ją gram-ujemne pałeczki Salmonella, głównie serotypy Salmonella enterica - Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium3. Najczęstszym źródłem infekcji jest żywność skażona odchodami zakażonych zwierząt, przede wszystkim jaja i mięso drobiowe. Efektem zakażenia najczęściej jest nieżyt żołądkowo-jelitowy4.
Fot. FreeImages.com / 'Robert Owen-Wahl' Link: CharterForCompassion.org
Jednak nie należy lekceważyć Salmonelli - może doprowadzić nawet do zakażenia narządów wewnętrznych i chorób stawów. Leczenie przeważnie ogranicza się do nawadniania organizmu oraz stosowania odpowiedniej diety. Postać uogólniona charakteryzuje się ciężkim przebiegiem, gorączką o torze septycznym, odwodnieniem, hipotonią, tachykardią i zaburzeniami świadomości. W ostrym przebiegu konieczna bywa hospitalizacja. Wtedy zaleca się dożylną podaż fluorochinolonów lub cefalosporyny III generacji. Czasem konieczne jest postępowanie chirurgiczne5.
By uniknąć zakażenia surowe mięso, drób, ryby i jaja należy przechowywać w lodówce z dala od produktów gotowych do spożycia. Po rozmrożeniu nie wolno ich zamrażać ponownie. Skorupki jaj przed włożeniem do lodówki dobrze jest umyć i sparzyć wrzątkiem przez ok. 10 s. Nie należy też kupować mięsa niewiadomego pochodzenia.
Bruceloza
Od 1980 r. w Polsce nie odnotowano jej przypadków u bydła, a od 1994 r. u świń. Jednak jest ona powszechna w Grecji czy innych krajach Europy Południowej - wszystkie przypadki brucelozy wiążą się z podróżami do tych państw. Chorobę wywołują bakterie z rodzaju Brucella, a ich rezerwuarem w zależności od gatunku są zwierzęta gospodarskie, np. bydło, owce, kozy, świnie oraz zwierzęta dzikie, jak dziki, sarny, jelenie czy łosie. Bakterie są wydalane wraz z ich mlekiem, moczem i kałem.
Człowiek zakaża się w wyniku wniknięcia bakterii przez skaleczoną skórę, spojówki albo poprzez spożycie zakażonego surowego mleka lub jego przetworów. Polacy, którzy w ostatnich latach stali się ofiarami brucelozy, najczęściej zakażali się w czasie degustacji serów i innych przetworów mlecznych.
Okres wylęgania choroby wynosi ok. 1-3 tygodni. Ostry przebieg charakteryzuje się gorączką ze wzrostami i spadkami, której towarzyszą odpowiednio dreszcze i zlewne poty, ogólnym osłabieniem, bólami głowy i stawowo-mięśniowymi. Pojawiają się wysypka na skórze, zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie wielonerwowe, zapalenia wielokorzeniowe), powiększenie wątroby i śledziony.
Leczenie postaci ostrej sprowadza się do antybiotykoterapii.
Profilaktyka polega na bezwzględnej izolacji chorych zwierząt i niedopuszczania do obrotu niepasteryzowanego mleka oraz produktów mlecznych z niewiadomych źródeł.
Jersinioza
Powodujące ją bakterie Yersinia enterocolitica i Y. pseudotuberculosis występują na całym świecie. W niektórych krajach Unii Europejskiej pojawiały się zwłaszcza u świń. Rzadko diagnozowano ich obecność u bydła, owiec, kóz, nieparzystokopytnych, drobiu i ryb6. Rezerwuarem bakterii mogą być również konie, psowate, koty, króliki, zwierzyna płowa oraz indykowate, bażanty, gęsi, kaczki, gołębie i kanarki.
Fot. Archiwum
Najczęstsze przypadki zarażenia następują po zjedzeniu surowego lub niedogotowanego mięsa (zwłaszcza wieprzowego, zakażonego odchodami chorych zwierząt) lub spożyciu niepasteryzowanego mleka. Wtedy bakterie przenikają do kępek Peyera, namnażają się tam i albo zostają w jelitach, powodując ich zapalenie, albo wędrują do węzłów chłonnych lub przenikają do układu krwionośnego, powodując posocznicę7. Typowe symptomy to gorączka, bóle brzucha i biegunka. Rzadziej występuje wysypka oraz bóle stawów.
Leczenie polega na podaniu antybiotyków. U większości dorosłych choroba najczęściej samoistnie zanika bez leczenia. Jednak w przypadku ok. 10% pacjentów dochodzi do powikłań.
Profilaktyka polega na zachowaniu ostrożności w czasie przygotowywania potraw z mięsa poprzez używanie osobnych desek i przyborów (np. noży) do mięsa surowego. Sprzęty powinny być po użyciu starannie myte gorącą wodą z płynem do naczyń. Upieczone mięso nie powinno mieć styczności z surowym, podobnie warzywa oraz inna żywność. Nie należy też dokładać na patelnię czy do grilla surowego mięsiwa, gdy jeszcze są na nich upieczone już kawałki.
Trzeba też pilnować, by mięso odpowiednio długo było poddane obróbce termicznej. Warzywa i owoce należy dokładnie opłukać pod gorącą wodą z kranu. Jest to istotne, bo w Polsce nie ma obowiązku badania zwierząt hodowlanych na nosicielstwo pałeczek Yersinia.
Zemsta dzikich zwierząt
Włośnica (trychinoza)
Przyczyną tej ciężkiej choroby pasożytniczej jest zarażenie człowieka włośniem krętym. Następuje ono po spożyciu mięsa, w którym znajdują się żywe larwy włośni. Choroba występuje na wszystkich kontynentach, atakując ponad 140 gatunków, w tym gady i ptaki. W Polsce głównym źródłem zarażenia jest dziczyzna. Zachorowania najczęściej zdarzają się na obszarze Wielkopolski i Pomorza.
Objawy uzależnione są od stopnia inwazji. Charakteryzują się m.in. wysoką gorączką, bolesnością mięśni, bólami brzucha, biegunką i charakterystycznym dla ludzi obrzękiem twarzy (reakcja alergiczna). Choroba może być śmiertelna. Zdarzają się też po niej ciężkie powikłania, takiej jak zapalenie płuc, mięśnia sercowego lub mózgu.
Lekiem z wyboru jest mebendazol, a drugiego rzutu - albendazol (nie wolno go jednak stosować w ciąży).
Sposoby zapobiegania włośnicy polegają na badaniu trichinoskopowym metodą kompresorową (obecnie coraz rzadziej stosowane, głównie przy uboju na użytek własny) oraz starannym gotowaniu lub smażeniu mięsa.
Wścieklizna
To najgroźniejsza z chorób odzwierzęcych, bowiem nieleczona prowadzi do śmierci. Jej przyczyną jest ugryzienie przez wściekłe zwierzę i przeniesienie w ten sposób wirusa RABV do krwioobiegu. Jest on wrażliwy na wysoką temperaturę i światło słoneczne, jednak dobrze znosi niskie temperatury i procesy gnilne, dzięki czemu może przetrwać w padlinie długi czas.
Photo Credit: Content Providers: CDC/Barbara Andrews [Public domain], Wikimedia Commons
Rezerwuar zarazków stanowią zarówno ssaki dzikie, jak i domowe. Z pierwszej grupy wymienić należy: lisy, jenoty, borsuki, nietoperze i inne zwierzęta mięsożerne, a także gryzonie i zajęczaki. Grupa ta ma obecnie największe znaczenie w rozprzestrzenianiu choroby. Do drugiej natomiast należą psy i koty.
Z miejsca inwazji (ukąszenie, rana mająca kontakt z materiałem zakaźnym) wirus trafia do komórek mięśni szkieletowych, gdzie wstępnie się namnaża i skąd poprzez płytkę motoryczną trafia do aksonu (włókna nerwowego), wzdłuż którego wędruje dośrodkowo do rdzenia kręgowego, a następnie do istoty szarej mózgu, gdzie ulega masowej replikacji. Następnie rozprzestrzenia się po organizmie. Objawem tego jest postępujące porażenie całego ciała i wstręt do wody.
Zaraz po ugryzieniu lekarz podejmuje próbę zastosowania uodpornienia bierno-czynnego, polegającego na podaniu antytoksyny i serii szczepionek aplikowanych w mięsień naramienny. By uniknąć wścieklizny nie zbliżaj się do dzikich zwierząt, które nie okazują lęku przed kontaktem z człowiekiem.
