Przyjrzyj się swojemu językowi - jego wygląd świadczy o chorobach

Język to jedna z najmniej docenianych części ciała, ale przecież równie ważna, co pozostałe. Dzięki niemu możemy mówić - dźwięki takie jak T czy L nie byłyby możliwe do wybrzmienia bez niego.

Język pomaga nam jeść: nie tylko przesuwa pokarm, ułatwiając jego żucie, ale też pomaga rozprowadzać ślinę, która wstępnie trawi to, co znajduje się w jamie ustnej oraz odkaża ją.

Okazuje się, że nawet to, w jakiej pozycji w czasie spoczynku znajduje się język, ma znaczenie. Powinien on delikatnie dotykać podniebienia, a jeśli znajduje się niżej i dotyka zębów lub nawet nieco wysuwa się poza usta, to świadczy to o skupieniu i zamyśleniu.

Co zatem można wyczytać z języka? Okazuje się, że bardzo wiele. Zarówno jego kolor, jak i kształt czy nalot na języku są posłańcami przynoszącymi wiadomości o tym, co się dzieje wewnątrz organizmu. Warto poznać ten kod, bowiem wiele chorób daje objawy właśnie na języku.

Zdrowy język - jak wygląda?

Zdrowy język powinien być symetrycznie zbudowany i mieć lekko zaokrąglony kształt oraz jasnoróżowy odcień - jego kolor jednak może różnić się w poszczególnych częściach świata, od lekko brązowego po nawet delikatnie fioletowy. Niewielkie ilości białego nalotu również nie powinny wzbudzać niepokoju¹.

To, co powinno zapalić czerwoną lampkę, to nagła zmiana koloru lub rozmiaru języka, problemy z jego elastycznością bądź pęknięcia. Poniżej znajdziesz przykłady anomalii związanych z językiem oraz możliwe przyczyny zdrowotne, których są objawem.

Pamiętaj jednak, że niniejszy artykuł ma jedynie charakter informacyjny; jeżeli rozpoznasz u siebie lub bliskiej osoby któreś z wymienionych objawów, niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem. Jedynie specjalista jest stanie postawić właściwą diagnozę na podstawie zleconych badań oraz przygotować terapię, która powinna pomóc wrócić do zdrowia.

Zmiana koloru języka - co oznacza?

Jeżeli zjadłeś coś z dodatkiem silnych barwników, np. niebieskiego lizaka, borówki, buraki czy jagody, twój język na pewno zmienił kolor. To oczywiście tylko czasowe i wystarczy go umyć, żeby kolor wrócił do normy.

Inaczej rzecz się ma, gdy zmiana koloru języka nie ma nic wspólnego z kulinarnymi przygodami. Kiedy język przybierze odcień sinofioletowy, to prawdopodobnie pojawiły się problemy z tzw. saturacją, być może utrudnione jest krążenie krwi lub w drogach oddechowych utknęło ciało obce i uniemożliwia pełen przepływ powietrza.

Niepokój (w przypadku małych dzieci płacz), przyspieszone tętno i niebieskawe zabarwienie ciała to kolejne objawy niewydolności serca². Z kolei rozpaczliwe łapanie powietrza i szeroko otwarte oczy oznaczają zadławienie³.

Język czarny lub brązowy jest preludium do tzw. języka czarnego włochatego, czyli stanu, w którym brodawki pokrywające język rogowacieją i nadmiernie się wydłużają; zwykle nie dochodzi do tego z powodu ciągłego ścierania powierzchni języka podczas mówienia czy jedzenia. Ciemny nalot na języku to zarówno barwniki spożywcze z kawy czy tytoniu, jak i bakterie.

Czarny lub brązowy język może pojawić się nie tylko u osób pijących kawę i palących papierosy, ale też przyjmujących antybiotyki i leki przeciwhistaminowe, cierpiących z powodu suchości w ustach (kserostomii) oraz po prostu niedbających o prawidłową higienę jamy ustnej.

Oprócz tego, w grupie ryzyka są osoby starsze, zwłaszcza mężczyźni, pacjenci neurologiczni i przyjmujący niektóre antydepresanty. Leczenie czarnego języka jest nastawione na objawy i zwykle przebiega bez komplikacji^1,4.

Biały nalot na języku może po prostu oznaczać, że za mało go myjesz, jeśli jednak są to białe plamy lub jakby ranki, to najprawdopodobniej doszło do zakażenia grzybiczego (np. kandydozy). To z kolei może (ale nie musi) być objawem poważniejszych schorzeń, włącznie z cukrzycą, infekcją HIV czy rakiem; również terapie takie jak nowotworowa, sterydowa, czy antybiotykowa mogą sprzyjać obecności patogenów w jamie ustnej.

Sztuczne zęby, nikotynizm i suchość w ustach także zwiększają ryzyko zakażenia grzybiczego^1,5. Kolejną przyczyną może być angina – w jej przebiegu pojawia się również ból gardła promieniujący do uszu i wysoka gorączka, a nalot widoczny jest nawet na migdałkach.

Język pokryty białymi plamami, które nie wyglądają jak nalot, ale jak wysuszona farba - możesz mieć do czynienia z leukoplakią, czyli rogowaceniem białym⁵. To potencjalny stan przedrakowy błony śluzowej, zwłaszcza, jeśli białym plamom towarzyszy nadżerka, owrzodzenia lub inne zmiany. Leukoplakia może też rozwinąć się w innych obszarach jamy ustnej⁶.

Kiedy język "przyozdobi" biały, żółty lub szary nalot, to gdzieś w układzie pokarmowym może czaić się infekcja lub inne schorzenie, a potencjalnych winowajców znajdziesz zarówno w żołądku, jak i w wątrobie czy samej jamie ustnej; inne możliwe przyczyny takiego nalotu to złe nawyki żywieniowe, palenie papierosów lub po prostu pomijanie języka podczas mycia zębów⁵.

Z kolei bolesne czerwone lub żółte plamy na języku oznaczają zwykle pleśniawkę lub afty; rak jamy ustnej również może dawać podobne objawy, są to jednak niezwykle rzadkie przypadki¹.

Blady język to objaw niedoborów żelaza i anemii, zwłaszcza jeśli również śluzówka utraciła swój kolor. Jeżeli do tego zaobserwujesz tzw. zajady, problemy z pamięcią, brak sił i pogorszenie snu, niezwłocznie poszukaj pomocy lekarskiej⁷.

Niezwykle czerwony odcień języka, który dodatkowo pokrywają malutkie zmiany na całym grzbiecie to tzw. język truskawkowy. Najczęściej pojawia się on u dzieci jako objaw choroby Kawasaki lub zakażenia bakteryjnego.

Również przebieg COVID-19 daje czasem objawy w postaci języka truskawkowego. Natomiast język w kolorze malinowym to częsty symptom zakażenia paciorkowcem. Jeżeli malinowy język jest nienaturalnie gładki, to zwykle jest to objaw płonicy (szkarlatyny), zwłaszcza jeśli zmianę koloru poprzedził biały nalot na języku, a ciało dziecka pokrywa wysypka5. Zmiana koloru języka na jasnoczerwony to sygnał od organizmu, że brakuje mu witaminy B12¹.

A żółty język? Czasem to pierwszy objaw czarnego, włochatego języka, a czasem – problemów z pęcherzykiem żółciowym. Zażółcony język i wargi oraz żółte białka oczu to znak, że organizm toczy wirusowe zakażenie wątroby. U niemowląt zaś żółty język to symptom żółtaczki noworodków8, która zwykle ustępuje sama w ciągu kilku tygodni, a ewentualne leczenie najczęściej ogranicza się do ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe, czy to w postaci naświetlania w szpitalu, czy też spacerów na świeżym powietrzu.

Bardzo gładki język - co oznacza?

Jeżeli zauważyłaś, że jedzenie jest ostatnio bez smaku, a twój język nie dość, że boli i drętwieje, to jeszcze jest czerwony i gładki, to prawdopodobnie rozwinęło się u ciebie zanikowe zapalenie języka.

Przyczyn choroby jest wiele, od niedoborów witaminy z grupy B i żelaza, przez problemy żołądkowe, kandydozę, celiakię i liszaj płaski, aż po niedożywienie związane z wiekiem. Zapalenie szczególnie daje się we znaki podczas spożywania kwaśnych i słonych produktów. Te objawy są wskazaniem do wizyty u lekarza, a terapia zależy od tego, co wywołało zanikowe zapalenie języka⁵.

Popękany język - co oznacza?

Poziome, nieregularne bruzdy na grzbiecie języka same z siebie nie muszą być powodem do niepokoju, ponieważ tw. język bruzdowaty (skrotalny, mosznowy) często występuje u zdrowych osób i jest dziedziczny. Również w przebiegu niektórych chorób pojawia się język bruzdowaty, głównie w:

- zespole Downa,
- zespole Sjögrena (autoimmunologicznym schorzeniu uszkadzającym ślinianki i gruczoły łzowe),
- zespole Melkerssona-Rosenthala (ziarniniakowym zapaleniu naczyń),
- przewlekłej chorobie ziarniniakowej,
- niektórych odmianach pęcherzycy i łuszczycy⁹.

A pęknięcia na brzegach języka? Kiedy pojawiają się wraz z przemęczeniem, wypadaniem włosów i wysypką, mogą świadczyć o niedoczynności tarczycy. Weź pod uwagę wizytę u endokrynologa, zwłaszcza jeśli zauważyłaś, że łatwiej niż dotychczas pojawiają się u ciebie siniaki.

Popękany język wymaga dodatkowej troski, ponieważ w zagłębieniach mogą znajdować się resztki pokarmów oraz patogeny. Dbanie o higienę języka nie tylko zmniejszy ryzyko stanów zapalnych jamy ustnej, ale też pozwoli zapanować nad nieprzyjemnym zapachem, czyli halitozą⁵.

Plamy i krostki na języku – co oznaczają?

Ciemne, gładkie plamy na języku, przypominające nieco dziury, które co jakiś czas pojawiają się w innych miejscach to język geograficzny. Swoją nazwę to niegroźne schorzenie zawdzięcza kształtom zmian, które często przypominają mapę fantastycznego świata.

Chore obszary mogą szczypać podczas spożywania niektórych pokarmów, zwykle jednak jest to jedynie dyskomfort, chociaż na życzenie pacjenta lekarz może wdrożyć terapię.

Na język geograficzny bardziej narażeni są pacjenci z dermatozami (atopowe zapalenie skóry, łuszczyca) i cierpiący z powodu reaktywnego zapalenia stawów. Co ciekawe, język geograficzny występuje czasem w parze z językiem bruzdowatym¹⁰.

Pojedyncza plama w kształcie rombu lub owalu, która nie powoduje żadnego dyskomfortu, to romboidalne środkowe zapalenie języka. Zwykle towarzyszy ono zakażeniu drożdżakami Candida, chociaż czasem ma tzw. podłoże idiopatyczne. Co ciekawe, u niektórych osób romboidalne środkowe zapalenie języka objawia się niejako bliźniaczą zmianą umiejscowioną na podniebieniu⁵.

Różowa, szara lub żółtawa narośl na języku to prawdopodobnie guz ziarnistokomórkowy. Ten nowotwór układu nerwowego nie stanowi zwykle zagrożenia, jednak potrafi być uciążliwy, ponieważ może pojawiać się również w innych miejscach (np. w przewodzie pokarmowym). Jeżeli pacjent odczuwa dyskomfort, guz ziarnistokomórkowy powinien zostać wycięty⁵.

Krostki i pęcherzyki na języku to zwykle objaw zapalenia jamy ustnej i dziąseł wywołane wirusem opryszczki (HSV-1). Bolesnym zmianom, które mogą nawet pękać i krwawić, towarzyszy wysoka gorączka.

Choroba może "wyjść" poza jamę ustną i zaatakować okolice zewnętrzne warg. Zdarza się, że dochodzi do nadkażenia grzybiczego. Najczęściej na opryszczkowe zapalenie jamy ustnej chorują małe dzieci, które często nie umieją jeszcze przekazać inaczej niż płaczem tego, że jedzenie i picie sprawia im ból¹¹.

Jeśli oprócz zmian na języku i w jamie ustnej dziecka, wysypka pokrywa też całe ciało, włącznie z wewnętrzną stroną dłoni i podeszwami stóp, to winowajcą jest wirus Coxsackie (koksawirus), który wywołuje chorobę dłoni stóp i jamy ustnej, zwanej potocznie chorobą bostońską (bostonką). Brak apetytu, rozdrażnienie i bolesne krostki powinny same zniknąć w ciągu kilku do kilkunastu dni¹².

Pieczenie języka - co to oznacza?

Jeżeli akurat nie zjadłaś ostrej potrawy lub nie wypiłaś gorącego napoju, to pieczenie języka powinno skłonić cię do wizyty u lekarza. Wśród możliwych przyczyn warto wymienić chorobę refluksową żołądka, gdy jednak pieczeniu towarzyszy metaliczny lub gorzki posmak, najprawdopodobniej jest to zespół pieczenia jamy ustnej (ang. burning mouth syndrome, BMS).

Wyróżnia się jego dwie postacie: pierwotną i wtórną. W przypadku pierwotnej postaci zespołu pieczenia jamy ustnej nie da się ustalić przyczyny schorzenia, dlatego diagnostyka pozostaje skomplikowana, a właściwa diagnoza różna u poszczególnych osób.

Natomiast za wtórną postać BMS może odpowiadać wiele czynników, w tym:

- cukrzyca, zaburzenia pracy tarczycy, choroby wątroby i psychiczne,
- bakteryjne lub grzybicze zakażenie błon śluzowych,
- przebyte leczenie stomatologiczne,
- działania niepożądane towarzyszące farmakoterapii,
- zażywanie narkotyków,
- niedobory witamin i minerałów,
- reakcja alergiczna,
- niektóre choroby autoimmunologiczne.
Ból towarzyszący BMS zanika podczas spożywania posiłków. Warto poszukać jego przyczyny, ponieważ nieleczony zespół pieczenia jamy ustnej staje się schorzeniem przewlekłym13.

Powiększony język - co oznacza?

Masz problemy z wystawieniem języka z ust? Wydaje ci się, że on urósł, wszak pamiętasz, że jeszcze kilka lat temu to nie był dla ciebie problem… Koniecznie przyjrzyj się swoim dłoniom: czy możesz założyć ulubiony pierścionek lub obrączkę? A może buty ostatnio się bardzo skurczyły?

To nie bezpodstawne podejrzenia, a objawy ciężkiej choroby. Akromegalię wywołuje najczęściej gruczolak przysadki mózgowej, chociaż zdarzają się też aktywne hormonalnie guzy w innych organach.

Gruczolak wytwarza w nadmiarze hormony, które powodują wzrost kości, wątroby, śledziony... W efekcie organizm, który już dawno powinien przestać rosnąć (akromegalia nigdy nie rozwija się przed osiągnięciem dojrzałości), zwiększa swoje rozmiary: kości stają się grubsze, żuchwa się wydłuża, a język, dłonie i stopy wyglądają, jakby należały do olbrzyma. Wszystkiemu towarzyszy chroniczne zmęczenie i inne problemy zdrowotne, łącznie z bezdechem sennym i zaburzeniami wzroku14.

Powiększony język może też towarzyszyć innym schorzeniom, w tym:

- amyloidozie (ogólna nazwa na kilka chorób, w przebiegu których dochodzi do nieprawidłowego metabolizmu białek)¹⁵,
- chorobie Pompego (rzadka choroba spichrzeniowa wywołana brakiem lub niedoborem enzymu rozkładającego glikogen)¹⁶,
- nowotworom układu krwionośnego i chłonnego (np. naczyniak krwionośny),
- mięśniakom prążkowanokomórkowym (rodzaj łagodnych nowotworów)¹⁷,
- zespołowi Downa,
- zespołowi Huntera (choroba genetyczna znana też jako mukopolisacharydoza typu II)¹⁸,
- zespołowi Maroteux-Lamy’ego (mukopolisacharydoza typu IV)¹⁹.
Oczywiście, najczęściej powiększony język to tak naprawdę opuchlizna tego mięśnia, która może towarzyszyć zapaleniu gardła i innym zakażeniom. Żaden przypadek powiększonego języka nie powinien jednak być bagatelizowany, zwłaszcza jeśli temu stanowi towarzyszą inne niepokojące objawy.

Język skręcający w bok - co oznacza?

Jeżeli zaobserwujesz u kogoś nagłą zmianę zachowania: mowa staje się niezrozumiała i bełkotliwa, jedna ze stron ciała (ręka i noga) mają niedowład, kącik ust opada, a język wydaje się skręcony, reaguj natychmiast – są to objawy udaru²⁰. Niezwłocznie wezwij pomoc, być może w ten sposób uratujesz komuś życie.

Jak dbać o język?

To proste: myj go za każdym razem, kiedy szczotkujesz zęby. Wystarczy, że oczyścisz go szczoteczką od tyłu do przodu, również na krawędziach. W ten sposób usuniesz resztki jedzenia i zmniejszysz liczbę patogenów obecnych w jamie ustnej, a tym samym – obniżysz ryzyko rozwoju próchnicy i innych chorób.

Pamiętaj też o zbilansowanej diecie i samobadaniu. Naucz się nie tylko tego, jak wyglądają twoje piersi czy okolice intymne, ale też język; nie wstydź się pokazywać go swojemu odbiciu w lustrze i pamiętaj: zwykle im szybsza diagnoza, tym lepsze rokowania.