Ile trwa menopauza? Okres okołopenopauzalny rozpoczyna się kilka lat przed ostatnią miesiączką i może trwać do kilku lat po niej, w sumie nawet do 10 lat. Menopauzę stwierdza się, kiedy po ostatniej miesiączce przez dwanaście miesięcy nie wystąpiły krwawienia menstruacyjne. Jeśli po tym czasie wystąpi krwawienie z dróg rodnych, należy zgłosić się do lekarza.
Kiedy zaczyna się menopauza?
U większości kobiet klimakterium rozpoczyna się w wieku 45-55 lat. Wiek przechodzenia menopauzy przez daną kobietę zależy od różnych czynników, ale zdecydowanie najważniejszym z nich jest wiek, w jakim jej matka miała ostatnią miesiączkę. Zwykle córka przechodzi menopauzę w podobnym wieku (ewentualnie tylko parę lat wcześniej lub później).
Zdarzają się wyjątki, z powodu jednorazowych mutacji genetycznych lub innych problemów, które mogą – ale nie muszą – być dziedziczone. Jeśli więc twoja matka przeszła menopauzę wcześnie, w wieku 40 lat, ale jej matka i siostry przeszły ją w wieku 50 lat, nie wiadomo, czy ty pójdziesz w ślady matki, czy ciotek i babki. Sytuacja jest o wiele jaśniejsza, jeśli wszystkie kobiety z twojej rodziny przechodziły menopauzę mniej więcej w tym samym wieku – najpewniej u ciebie przebiegnie to podobnie.
Inne czynniki decydujące o wieku menopauzy to:
- palenie – bardzo uszkadza jajniki i przyspiesza klimakterium;
- chemioterapia – większość leków cytostatycznych działa na jajniki toksycznie, tak że wiele kobiet przechodzi tymczasową menopauzę w trakcie chemioterapii, a niektóre z nich niestety nie zaczynają ponownie miesiączkować; u większości miesiączkowanie powraca, ale potem zwykle przechodzą one menopauzę o kilka lat wcześniej, niż miałoby to miejsce bez chemioterapii;
- operacja jajników – uszkadza także zdrową tkankę jajników, co obniża wiek menopauzy; usunięcie jajników wywołuje menopauzę;
- etniczność – wiek przechodzenia menopauzy jest różny w różnych grupach etnicznych; np. w Stanach Zjednoczonych Afroamerykanki i Latynoski przechodzą klimakterium kilka lat wcześniej niż kobiety białe, natomiast Azjatki – kilka lat później;
- otyłość – kobiety o indeksie masy ciała 30 kg/m2 lub wyższym przechodzą menopauzę wcześniej;
- aktywność fizyczna – brak aktywności fizycznej przyspiesza klimakterium;
- dzietność – wieloródki przechodzą menopauzę później niż kobiety, które nigdy nie rodziły.
Autorzy badania z 2009 roku przeprowadzonego na uczestniczkach z krajów Europy Zachodniej stwierdzili, że średni wiek przechodzenia menopauzy rośnie, co wydaje się paradoksalne, ponieważ mamy do czynienia z częstszym występowaniem czynników przyspieszających klimakterium, takich jak nadwaga, palenie, siedzący tryb życia czy bezdzietność. Naukowcy sugerują, że to podniesienie się wieku może wynikać z lepszego odżywiania w dzieciństwie i poprawy ogólnego stanu zdrowia kobiet.
Menopauza – objawy
Z powodu spadku poziomu hormonów płciowych w okresie okołomenopauzalnym kobiety mogą doświadczać wielu nieprzyjemnych symptomów.
Do najczęstszych objawów menopauzy należą:
- tzw. objawy wazomotoryczne, czyli uderzenia gorąca oraz napadowe nocne poty,
- nieregularne miesiączkowanie (a następnie zupełne jego ustanie),
- suchość pochwy (w skrajnych przypadkach także jej atrofia),
- wahania nastroju.
Inne nieprzyjemne zmiany, które często towarzyszą klimakterium to:
- przewlekłe zmęczenie,
- wypadanie włosów, łamliwość paznokci
- zaburzenia snu, problemy z koncentracją,
- gorsza pamięć, zawroty głowy,
- spadek libido,
- przybieranie na wadze,
- nietrzymanie moczu,
- wzdęcia, zaburzenia trawienia,
- zwiększona podatność na uczulenia,
- zmiana zapachu ciała,
- kołatanie serca,
- uczucie niepokoju i lęku,
- drażliwość, ataki paniki,
- sucha i swędząca skóra,
- tkliwość i bóle piersi,
- bóle głowy,
- bóle stawów, napięcie mięśni, mrowienie kończyn
- uczucie porażenia prądem,
- problemy z dziąsłami, pieczenie języka,
Pierwsze objawy menopauzy (w okresie przedmenopauzalnym) to:
- nieregularne miesiączki; miesiączkowanie może ustawać na miesiąc lub kilka, a potem powracać; cykle z reguły stają się krótsze (ale zajście w ciążę nadal jest możliwe);
- suchość pochwy;
- uderzenia gorąca; dreszcze; nocne poty;
- problemy ze snem; wahania nastroju;
- przybieranie na wadze i spowolniony metabolizm;
- wypadanie włosów i suchość skóry;
- utrata pełności piersi.
Menopauza a narażenie na choroby
Obniżony poziom estrogenów po menopauzie zwiększa ryzyko różnych problemów zdrowotnych u kobiet. Najważniejsze z nich to:
- choroby układu krążenia – do menopauzy ryzyko chorób układu krążenia jest u kobiet zdecydowanie niższe niż u mężczyzn; choroby te są w Polsce główną przyczyną zgonu wśród mężczyzn po 45. roku życia, podczas gdy wśród kobiet stają się główną przyczyną zgonu dopiero od 80. roku życia; dzieje się tak dzięki estrogenom – chronią one naczynia krwionośne przed sztywnieniem i zwężaniem światła, a także pomagają utrzymywać zdrową równowagę między dobrym a złym cholesterolem; gdy wytwarzanie tych hormonów dramatycznie spada, na ścianach tętnic może odkładać się blaszka miażdżycowa;
- udar – z tych samych powodów menopauza zwiększa ryzyko udaru: spadek poziomu estrogenu może przyczyniać się do odkładania blaszki miażdżycowej na ścianach tętnic prowadzących do mózgu; po 55. roku życia co dekadę ryzyko udaru u kobiet się podwaja;
- osteoporoza – niższy poziom estrogenu sprzyja zwiększonej utracie masy kostnej, co stwarza ryzyko osteoporozy; w chorobie tej kości stają się kruche, słabe i łatwo się łamią; badania sugerują, że kobiety, które doświadczają dokuczliwych uderzeń gorąca i potów nocnych w okresie okołomenopauzalnym zwykle doznają później większej utraty masy kostnej i mają większe ryzyko złamania stawu biodrowego niż kobiety, u których objawy nie były tak nasilone;
- zatrucie ołowiem – ołów, który trafia do naszego organizmu, jest magazynowany w kościach; po menopauzie następuje szybszy ubytek masy kostnej niż przed, co stwarza ryzyko uwolnienia ołowiu z kości do krwiobiegu; u starszych kobiet stwierdza się czasem poziom ołowiu we krwi o 30% wyższy niż przed menopauzą; ołów w krwiobiegu zwiększa ryzyko nadciśnienia i miażdżycy, a także może zaburzać pracę nerek i dawać objawy podobne do demencji (zaburzenia pamięci i zdolności myślenia);
- nietrzymanie moczu – około połowa kobiet w wieku pomenopauzalnym doświadcza problemów z trzymaniem moczu; wynika to z tego, że niższy poziom estrogenów może powodować zmniejszenie grubości błony śluzowej cewki moczowej i trójkąta pęcherza moczowego, zmniejszenie grubości splotu żylnego pod błoną śluzową cewki moczowej i zaburzoną przemianę kolagenu, co prowadzi do usztywnienia cewki moczowej; z powodu niższego poziomu estrogenów zwiększa się ryzyko infekcji układu moczowego, które także sprzyjają nietrzymaniu moczu;
- problemy z jamą ustną – po menopauzie kobiety częściej doświadczają suchości w ustach, ponieważ niższy poziom estrogenów oznacza mniejszą ilość śliny w jamie ustnej; to z kolei może prowadzić do zwiększenia wrażliwości dziąseł, nadżerek, infekcji i próchnicy zębów; natomiast zmiany osteoporotyczne mogą prowadzić do choroby dziąseł, a nawet utraty zębów.
Medycyna konwencjonalna proponuje na objawy menopauzy przede wszystkim hormonalną terapię zastępczą. Według Północnoamerykańskiego Stowarzyszenia Menopauzy rzeczywiście może ona skutecznie łagodzić objawy wazomotoryczne oraz ze strony układu moczowo-płciowego, a nawet zapobiegać utracie kości i złamaniom. Jednakże terapia taka niesie ze sobą ryzyko bardzo poważnych efektów ubocznych, takich jak nowotwory (np. piersi i inne estrogenozależne), zakrzepica lub udar.
Według badań najbezpieczniej jest stosować hormonalną terapię zastępczą w ciągu pięciu, najwyżej dziesięciu lat od menopauzy – później ryzyko groźnych efektów ubocznych rośnie.
Środki dostępne w ramach HTZ to m.in.:
- hormony (estrogen sam lub z progestagenem) ogólnoustrojowe w formie tabletek doustnych (nie zalecanych w przypadku problemów z wątrobą), zastrzyków domięśniowych, plastrów na skórę, żeli, sprejów donosowych i implantów podskórnych; wpływają one na takie objawy klimakterium jak uderzenia gorąca, nocne poty, symptomy ze strony układu moczowo-płciowego oraz osteoporoza;
- hormony działające miejscowo – kremy lub globulki dopochwowe; są o wiele bezpieczniejsze (mniej efektów ubocznych), ale niwelują tylko objawy ze strony układu moczowo-płciowego.
Menopauza – domowe łagodzenie objawów
Jak zaznaczają lekarze, objawy menopauzy, takie jak uderzenia gorąca czy nocne poty, z czasem miną bez żadnego leczenia. Jeśli są dokuczliwe, możemy bez ryzyka niekorzystnych efektów ubocznych sięgnąć po domowe sposoby łagodzenia objawów klimakterium.
Domowe sposoby łagodzenia objawów klimakterium
a) zdrowa dieta
- bogata w wapń i witaminę D – by zapobiegać osteoporozie,
- bogata w warzywa i owoce – pomagają utrzymać zdrową wagę, mogą zapobiegać chorobom serca, a także osteoporozie;
- bogata w fitoestrogeny – substancje te naśladują działanie estrogenów, mogą więc łagodzić wiele objawów menopauzy; być może to właśnie dieta bogata w fitoestrogeny, typowa dla krajów azjatyckich, jak Japonia, jest przyczyną rzadkiego występowania takich symptomów jak uderzenia gorąca wśród Azjatek po menopauzie; fitoestrogeny znajdziemy w soi i produktach sojowych, siemieniu lnianym, nasionach sezamu i fasoli;
- bogata w źródła białka (mięso, ryby, jaja, orzechy, rośliny strączkowe, nabiał) – białko zapobiega utracie masy mięśniowej związanej z wiekiem, a także pomaga nie przybierać na wadze, ponieważ zwiększa uczucie sytości i ilość spalanych kalorii;
- zawierająca kwasy omega-3 – chronią serce, wygładzają skórę i zapobiegają stanom zapalnym; duża ich ilość w diecie ułatwia produkcję hormonów i może zapobiegać problemom okresu okołomenopauzalnego (łącznie z osteoporozą, problemami z układem krążenia i depresją); najlepsze źródła omega-3 to tłuste ryby i siemię lniane;
- zawierająca inne zdrowe tłuszcze – są one niezbędne do wytwarzania hormonów; nierafinowane oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej lniany) są dobrym źródłem witaminy E, regulującej produkcję estrogenów; zdrowe tłuszcze znajdziemy także w awokado, orzechach, nasionach i mleku kokosowym;
- nie zawierająca produktów wyzwalających objawy – uderzenia gorąca, nocne poty i zmiany nastroju często mogą być powodowane przez niektóre produkty, jak np. kawa, alkohol, słodycze lub ostre przyprawy; prowadzenie dzienniczka dietetycznego może pomóc zidentyfikować pokarmy, które wywołują symptomy;
- ograniczająca cukier i produkty wysoko przetworzone – dieta bogata w węglowodany rafinowane może zwiększać ryzyko depresji u kobiet po menopauzie, natomiast produkty wysoko przetworzone mogą zwiększać ryzyko osteoporozy;
- z odpowiednią ilością wody (8-12 szklanek dziennie) – nawodnienie może zapobiegać uczuciu suchości, dawać uczucie pełności i nasilać metabolizm, co zapobiega przybieraniu na wadze, a także przeciwdziałać wzdęciom, które często towarzyszą zmianom hormonalnym;
- złożona z regularnych posiłków – pomijanie posiłków może nasilać objawy klimakterium, a nawet sprzyjać przybieraniu na wadze;
b) dbanie o odpowiednią masę ciała – kobiety po menopauzie często przybierają na wadze; jest to niekorzystne dla zdrowia, ponieważ nadmiar tkanki tłuszczowej, zwłaszcza wokół talii, zwiększa ryzyko choroby serca i cukrzycy; nadmiar kilogramów może także nasilać objawy klimakterium; według badania z 2012 roku kobiety, które schudną w ciągu roku 4,5 kg lub zgubią 10% swojej masy ciała, mają znacząco większe szanse na pozbycie się objawów wazomotorycznych niż kobiety, które utrzymają wagę wyjściow;
c) regularne ćwiczenia – badania wykazują, że regularna aktywność fizyczna zwiększa poziom energii, przyspiesza metabolizm, przekłada się na lepszy stan stawów i kości, redukuje stres i poprawia sen; ćwiczenia chronią przed chorobami takimi jak nowotwory, choroby krążenia, udar, nadciśnienie, cukrzyca typu 2, otyłość i osteoporoza;
d) suplementy diety i zioła:
- pluskwica groniasta – według niektórych badań może zapobiegać takim objawom jak uderzenia gorąca i nocne poty oraz poprawiać jakość snu; może także pomagać kobietom z problemami z płodnością przed menopauzą;
- niepokalanek pospolity – badania kliniczne udowodniły, że pomaga na uderzenia gorąca; wpływa korzystnie na równowagę hormonalną, dzięki czemu działa korzystnie na problemy ze snem, mięśniaki, zmiany skórne i na nieregularne miesiączkowanie;
- żeń-szeń – pewne badania sugerują, że może pomagać przy takich problemach jak uderzenia gorąca, zmęczenie, depresja, zaburzenia kognitywne i suchość pochwy;
- koniczyna łąkowa (koniczyna czerwona) – może pomagać w profilaktyce utraty gęstości kości i obniżać ryzyko komplikacji ze strony układu krążenia; zawiera izoflawony (rodzaj fitoestrogenów), które łagodzą objawy związane ze spadkiem poziomu estrogenów (uderzenia gorąca, problemy ze snem, przybieranie na wadze, utrata kości, złamania, osteoporoza, problemy sercowo-naczyniowe, stan zapalny stawów);
- dziurawiec zwyczajny – ziele o właściwościach antydepresyjnych; może przeciwdziałać wahaniom nastroju, łagodzić stan zapalny, poprawiać sen i ułatwiać przejście przez menopauzę pod względem emocjonalnym; uwaga: dziurawiec uwrażliwia na światło słoneczne, podczas kuracji należy więc unikać ekspozycji na słońce, zwłaszcza latem, by uniknąć poparzenia;
- pieprzyca peruwiańska (maca) – obniża poziom kortyzolu, hormonu stresu; może łagodzić uderzenia gorąca, niepokój, poprawiać poziom energii, zapobiegać utracie wagi, a jednocześnie poprawiać libido;
e) radzenie sobie ze stresem – w okresie okołomenopauzalnym poziom stresu wzrasta; dobrze jest znaleźć sposoby na zmniejszenie go; różnym osobom pomagają różne techniki; należą do nich: aktywność fizyczna, medytacja, praktyki religijne, akupunktura, aromaterapia, spędzanie czasu na łonie natury, dbanie o bliskie związki z ludźmi, wolontariat;
f) olejki eteryczne:
- z szałwii muszkatołowej – przywraca równowagę hormonalną; może łagodzić takie objawy klimakterium jak lęk i uderzenia gorąca;
- z rumianu rzymskiego – obniża poziom stresu;
- z mięty pieprzowej – chłodzi ciało przy uderzeniach gorąca;
- z tymianku – może korzystnie wpływać na równowagę hormonalną.