Bez statyn można żyć?!

Aleksander miał 57 lat, gdy zgłosił się wreszcie do szpitala. Fatalne samopoczucie towarzyszyło mu już od dłuższego czasu, ale bardzo długo kładł to na karb przepracowania. Uskarżał się na nieustające zmęczenie i bóle mięśni, które nasilały się po wysiłku fizycznym. W szpitalu zdiagnozowano u niego również ciężką postać depresji. Od wielu miesięcy mężczyzna przyjmował atorwastatynę w dawce 40 mg dziennie, która obniża poziom cholesterolu. Co ciekawe, opisane objawy rozwinęły się w trakcie przyjmowania tego leku¹.

Jak zawsze w takich przypadkach, przeprowadzono badania laboratoryjne. Wykazały obniżony poziom witaminy D i koenzymu Q₁₀ w surowicy krwi, co miało związek z wywoływaną przez statyny miopatią, chorobą prowadzącą w dłuższej perspektywie do zaniku mięśni. Niedobór witaminy D towarzyszy także depresji. Poziom kinazy kreatynowej, enzymu, który znajduje się wewnątrz komórek serca, mięśni szkieletowych oraz mózgu, utrzymywał się w normie. Była to dobra wiadomość, ponieważ zawyżone wyniki często wskazują na choroby stawów lub serca.

W badaniu biochemicznym moczu stwierdzono podwyższone stężenia produktów pośrednich przemiany kwasu mlekowego i cytrynowego, co świadczy o niedoborze koenzymu Q₁₀. Wyniki analiz sugerowały ponadto zaburzenia syntezy cholesterolu. Ponieważ związek pomiędzy objawami a przyjmowaniem statyn był w tym przypadku oczywisty, kardiolog zdecydował o odstawieniu leku i zastąpieniu go... odpowiednią dietą. Nowa terapia obejmowała ponadto ćwiczenia fizyczne i suplementację witaminą D oraz koenzymem Q₁₀.

To jest aż tak proste?

Podstawowe zasady diety obniżającej poziom cholesterolu, którą zaproponowano Aleksandrowi, okazały się banalnie proste. Dowiedział się, że powinien jeść warzywa i owoce, produkty zbożowe z pełnego przemiału, niskotłuszczowe przetwory mleczne, drób (bez skóry), ryby, orzechy i nasiona roślin strączkowych, a także oleje roślinne (ale nie z roślin tropikalnych). Ograniczenia dotyczyły zaś soli, cukru, tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans oraz czerwonego mięsa z wyjątkiem drobiu.

Jeśli chodzi o aktywność fizyczną, to za najbardziej wskazane uznano w jego przypadku ćwiczenia aerobowe, przyspieszające tętno o co najmniej 50%, których wykonywanie wiąże się z dostarczaniem do organizmu tlenu. Jest on zamieniany w energię niezbędną mięśniom, a więc również sercu, do pracy.

Najprostsze z nich to intensywny spacer, bieganie, jazda na rowerze, pływanie, wiosłowanie i aerobik. Aleksander miał na ćwiczenia poświęcać po 20 minut trzy razy w tygodniu. To absolutne minimum. Amerykański College of Sports Medicine zaleca 30 min ćwiczeń przez większość dni w tygodniu. Powinny być na tyle intensywne, aby porządnie się spocić!

Po czterech miesiącach wszelkie objawy ustąpiły. Aleksander nadal przestrzega wszystkich zaleceń lekarzy, łącznie z tym, żeby nie przyjmować statyn. Poziom cholesterolu utrzymuje się zaś w granicach normy. Można żyć bez statyn? Można.

Wielkie zamieszanie

Statyny to organiczne związki chemiczne zarówno pochodzenia naturalnego, jak i syntetyczne, które są inhibitorami reduktazy HMG-CoA, enzymu niezbędnego do prawidłowego przebiegu szlaku metabolicznego, prowadzącego do syntezy cholesterolu. Syntetyzowany w wątrobie cholesterol stanowi znaczną część całkowitego poziomu tego związku w organizmie.

Statyny naturalne występują w pleśniach, a pierwsze z nich zostały wyizolowane w latach 70. ubiegłego wieku (nawiasem mówiąc, są obecne także w boczniakach). Badania wykazały, że przyczyniają się one w znacznym stopniu do zmniejszenia śmiertelności z powodu chorób układu krążenia. Obecnie są stosowane powszechnie jako środek służący obniżaniu poziomu cholesterolu, o skuteczności udokumentowanej badaniami naukowymi².

Nie potwierdzono natomiast pozytywnego oddziaływania statyn w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych. Równie dobrze są dzisiaj znane działania uboczne statyn. Powodują one bóle i uszkodzenie mięśni, uszkodzenie wątroby, wzrost stężenia cukru we krwi, co może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2, oraz zaburzenia pamięci. Istnieją jednak również doniesienia, że statyny poprawiają stan pacjentów z demencją³. Krytycy stosowania statyn uważają wręcz, że ich działanie lecznicze jest niepewne, a skutki uboczne, są na tyle poważne, iż lek ten powinno się wycofać z rynku. Zwolennicy statyn twierdzą natomiast, że te "groźne skutki uboczne" istnieją jedynie w wyobraźni straszonych nimi pacjentów.

Dyskusja na temat celowości stosowania statyn jest niezwykle gorąca, ponieważ chodzi o wielomiliardowej wartości rynek. Stały się one nawet bohaterem naukowego skandalu, co wywołało zainteresowanie zarówno prasy popularnej, jak i internetu, gdzie dyskusja żyje własnym życiem, nie zważając na naukowe argumenty. Chodzi o artykuł opublikowany w 2013 r. przez renomowane czasopismo "British Medical Journal", dowodzący bezcelowości, wręcz szkodliwości stosowania statyn⁴.

Wkrótce potem w tym samym czasopiśmie inna grupa badaczy przedstawiła tezę, że to właśnie nieskuteczne statyny były przyczyną śmiertelnych zejść w grupie pacjentów przez nich prowadzonych. Oba artykuły stały się prawdziwymi przebojami, ale... po sprawdzeniu okazało się, że renomowani naukowcy najzwyczajniej w świecie pomylili się przy opracowywaniu wyników. Dzisiaj żadnego z tych artykułów nie można ściągnąć ze stron internetowych BMJ, niemniej w sieci funkcjonują one jako źródło ukrywanej przez koncerny farmaceutyczne "prawdy o statynach".