Czy statyny mogą powodować chroniczne zmęczenie?

Przyczyny zespołu chronicz­nego zmęczenia

Naukowcy przypuszczają, że do rozwoju choroby mogą przyczyniać się zarówno traumy przeżyte w dzieciństwie, jak i dys­funkcje nadnerczy, mitochondriów lub układu odpornościowego. Wiadomo również, że CFS bywa czasem skutkiem przebytej infekcji (np. mononukleozy, CMV, odry, opryszczki) lub towarzyszy cho­robie autoimmunologicznej. Zdarza się też, że jest pokłosiem alkoholizmu lub efektem ubocz­nym chemioterapii, radioterapii, leczenia immunosupresyjnego i... – jak się ostatnio okazało – przeciwmiażdżycowego.

Statyny a stres - badania

Chociaż w wielu raportach obser­wacyjnych wiązano zmęczenie ze stosowaniem statyn, to jednak odbywało się to niejako na margi­nesie prowadzonych badań. Z tego względu zespół uczonych Uni­wersytetu Kalifornijskiego w San Diego (UCSD) postanowił przyj­rzeć się tej korelacji dokładniej1. Kalifornijczycy przeanalizowali dane ze studium, w którym wzięło udział 1 016 osób (692 mężczyzn i 324 kobiety z poziomem LDL wyno­szącym 115-190 mg/dl, bez chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy). Ochotników podzielono na 3 grupy.

Jedna przez pół roku zażywała 40 mg prawastatyny (statyny lipo­filnej), druga 20 mg simwastatyny (statyny hydrofilowej), a trzecia otrzymywała placebo. Na początku uczestnicy oceniali zasoby energii i zmęczenie podczas ćwiczeń na skali od 0 do 10 (w ten sposób badacze wyznaczyli wartość bazową). Po 6 mie­siącach określono poziom energii/zmę­czenia podczas aktywności w 5-punk­towej skali, gdzie -2 oznaczało znaczny spadek, a +2 znaczny wzrost w porównaniu do punktu wyjścia.

Wyniki tego pierwszego rando­mizowanego badania potwierdziły niekorzystny wpływ statyn na poziom energii u ok. 15% pacjen­tów zażywających te leki. Okazało się, że uczestnicy przyjmujący statyny odczuwali też silniejsze wyczerpanie w czasie ćwiczeń. Co więcej, skutki zaobserwowano w generalnie zdrowej próbie i przy umiarkowanych dawkach leku. Prowadząca badanie dr Beatrice Golomb podkreśliła, że ten efekt uboczny dotyczy w większym stop­niu kobiet poddawanych statynote­rapii (4 na 10 z nich doświadczyło zmęczenia i utraty energii po aktyw­ności). Ponadto osoby w wieku 70-75 lat, zwłaszcza jeśli zdia­gnozowano u nich chorobę serca, częściej doświadczały tych działań niepożądanych. Uczona zauwa­żyła też, że zmęczenie pojawia się u sporej części pacjentów po jakimś czasie od rozpoczęcia zażywa­nia leków, co sprawia, że lekarze nie zawsze wiążą CFS z zażywa­nymi statynami². Z tych wzglę­dów zespół z UCSD postuluje ograniczenie przepisywania tych leków tylko do osób należących do grupy wysokiego ryzyka³.

Dlaczego statyny wysysają z nas energię? Badacze przypuszczają, że leki mogą powodować uczucie zmęczenia, ponieważ odgrywają rolę w zmniejszaniu ilości energii dostar­czanej do komórek w mięśniach.

Skutki uboczne przyjmowania statyn

Uczucie osłabienia to niejedyny efekt uboczny związany ze sto­sowaniem statyn. Najczęstszym działaniem niepożądanym są bóle mięśni i skurcze. Zgłasza je ok. 15-20% pacjentów, przy czym – choć nikt nie wie dla­czego – kobiety robią to częściej. Część medyków przypuszcza, że może się to wiązać z fak­tem, iż płeć piękna częściej niż panowie ma niezdiagnozowany niski poziom hormonu tarczycy, co zwiększa ryzyko działań niepo­żądanych tych medykamentów.

Obecnie istnieją 2 teorie wyja­śniające mechanizm działania statyn na mięśnie. Pierwsza zakłada, że obniżają one poziom koenzymu Q10, substancji, która pomaga mięśniom wytwarzać energię. Gdy zaczyna go brako­wać, komórki mięśniowe mogą nie być w stanie działać prawidłowo⁴. W efekcie czynności, które kiedyś były proste, takie jak wchodzenie po schodach lub spacer, mogą powo­dować dyskomfort i zmęczenie.

Druga teoria, przedstawiona przez naukowców z University of Leeds w Wielkiej Brytanii oraz Karolinska Institute w Szwecji, zakłada, że sta­tyny powodują spontaniczne i nie­regularne wycieki wapnia z komór magazynowych w komórkach mię­śniowych. W normalnych warun­kach skoordynowane uwalnianie z nich tego pierwiastka powoduje kurczenie się mięśni. Natomiast nie­uregulowane wycieki wapnia mogą powodować uszkodzenie komórek mięśniowych, prowadząc do bólu i osłabienia mięśni, a także wyzwa­lać sygnały śmierci komórkowej.

Brytyjczycy i Szwedzi wyka­zali, że zmianom, które prowadzą do wycieków wapnia, może zapo­biegać umiarkowana aktywność fizyczna. Za pomocą biopsji oceniali wpływ statyn na mięśnie ludzi przyjmujących je od długiego czasu oraz szczurów, którym podawano je tylko przez 4 tygodnie. Okazało się, że statynoterapia zaburzała pracę receptorów rianodynowych, które kontrolują uwalnianie wapnia z komór magazynowych w komór­kach mięśniowych. Ponadto zarówno w mięśniach pacjentów, jak i gryzoni sygnały śmierci były podwyższone.

Jednak badacze zauważyli, że regularny umiarkowany trening może temu przeciwdziałać – gdy gryzoniom umożliwiono swo­bodny dostęp do koła do ćwiczeń, zmiany związane z przyjmowa­niem statyn już nie występowały, a sygnały śmierci komórkowej nie były podwyższone w mięśniach⁵. Szczególnym przypadkiem dokuczliwego bólu mięśni jest rabdomioliza, czyli rozpad tkanki mięśniowej. To rzadki efekt uboczny stosowania statyn, który może powodować zagrażające życiu uszkodzenie mięśni⁶. Ponadto zda­rza się, że prowadzi do uszkodze­nia wątroby, niewydolności nerek i, w rzadkich przypadkach, śmierci.

Jak pozbyć się zmęczenia?

CFS i towarzyszące mu osłabienie znacząco obniżają komfort życia. Istnieje kilka metod leczenia, które wybiera się w zależności od przy­czyny choroby. Najczęściej pacjen­tom zaleca się terapię poznaw­czo-behawioralną oraz stopniową rehabilitację ruchową. Ma to na celu zmniejszenie poziomu zmęczenia, lęku, a także negatywnego samo­poczucia po wysiłku fizycznym. Leczenie koncentruje się na 2 sfe­rach: poznawczej i behawioralnej. W przypadku pierwszej dotyczy zmiany negatywnego sposobu myślenia, rozwiązania problemów osobistych i społecznych, które wpływają na obniżenie jakości funkcjonowania pacjenta. Nato­miast w aspekcie zachowań terapia ukierunkowana jest na stopniowe wznowienie aktywności chorego przy użyciu jasno zdefiniowanych, niewielkich i przewidywalnych celów⁷ oraz nauczenie go technik relaksacyjnych⁸. Stopniowe wzno­wienie aktywności jest tutaj klu­czowe. Program ćwiczeń powinien być dostosowany indywidualnie, monitorowany przez terapeutę i modyfikowany zależnie od potrzeb.

 

W przeprowadzonym na dużą skalę badaniu przeglądowym stwier­dzono, że u pacjentów poddanych terapii poznawczo-behawioralnej istniało większe prawdopodo­bieństwo, że będą czuć się mniej zmęczeni pod koniec leczenia niż u osób, które objęte były zwykłą opieką lekarza pierwszego kontaktu⁹. Wniosek ten wysunięto na pod­stawie badań Cochrane, w których brało udział 1 043 chorych na zespół przewlekłego zmęczenia. Wyniki badań wskazały, że 40% osób udało się wyleczyć dzięki terapii beha­wioralno-poznawczej. Przytoczyć tutaj można również badania She­eresa i współpracowników, w któ­rych u 55-70% z tym syndromem zauważono poprawę kondycji.

Sam stosunek podejść terapeutycz­nych i ich procentowa skuteczność przedstawiają się w następujący spo­sób: 48% skuteczności terapii beha­wioralno-poznawczej i 27% pozosta­łych wypróbwanych metod terapii¹⁰. Jak pokazuje praktyka, psy­choterapię i aktywność fizyczną dobrze jest uzupełnić zmianą nawyków żywieniowych, prze­myślaną suplementacją oraz medytacją, jogą lub modlitwą.

Dieta a chroniczne zmęczenie

Jako że występowanie chronicz­nego zmęczenia wiąże się ze stłu­mionym działaniem układu immu­nologicznego, jednym z pierwszych kroków powinno być wzmacnianie odporności. W tym celu warto sięgnąć po adaptogeny, takie jak ashwaganda, traganek (Astraga­lus), maca (Lepidium meyenii) czy pyłek pszczeli¹¹. Wszystkie one mają właściwości rewitalizujące, korzystnie wpływają na wzmocnie­nie układu odpornościowego oraz pomagają zapobiegać zmęczeniu. Możesz spożywać łyżeczkę sprosz­kowanej macy lub pyłku pszczelego do śniadania. Jeśli wolisz traganek, do szklanki gotującej się wody wrzuć 2 łyżki zioła, a następnie przykryj i odstaw do ostudze­nia. Pij napar 2 razy dziennie.

Jedną z przyczyn chronicznego zmęczenia może być niski poziom niezbędnych nienasyconych kwa­sów tłuszczowych (NNKT). Dowody na to, czy stosowanie tych suple­mentów może rzeczywiście złago­dzić objawy, są sprzeczne, chociaż w jednym z ostatnich doniesień stwierdzono, że przy podawaniu kwasów omega-3 poprawa nastę­puje w przeciągu 8-12 tygodni¹².

Chorzy na CFS powinni zwięk­szyć przyjmowanie NNKT poprzez wprowadzenie do diety większej ilości tłustych ryb, siemienia lnianego lub portulaki, będącej dobrym roślinnym źródłem kwa­sów tłuszczowych omega-3. Wiele z objawów choroby pokrywa się z symptomami, jakie daje deficyt magnezu. Dlatego najpierw warto sięgnąć po suple­menty tego pierwiastka¹³. W kilku przeprowadzonych na niewielką skalę badaniach wykazano, że gdy osobom z niedoborem magnezu, które cierpiały na zespół chro­nicznego zmęczenia, podawano go doustnie lub w postaci zastrzy­ków, objawy uległy złagodzeniu¹⁴. Kolejne na liście do uzupeł­nienia powinny być L-karnityna i koenzym Q10, które są paliwem dla naszych mitochondriów. Jak pokazują badania, gdy mamy ich za mało, dochodzi do zaburzenia działania mitochondriów, czego skutkiem są ogólne zmęczenie, ból mięśni oraz osłabienie¹⁵.

W jednym z badań podawanie chorym na CFS L-karnityny przy­niosło statystycznie istotną poprawę już po 8 tygodniach stosowania¹⁶. Warto także rozważyć przyj­mowanie zastrzyków z wita­miną B12. W jednym z badań stosowanie jej co 2. lub co 3. dzień w dawkach 2500-5000 μg przynio­sło poprawę u 80% pacjentów¹⁵.

Minerały i witaminy na stres

Dinukleotyd nikotynoamidoade­ninowy (NADH), koenzym lub czynna forma witaminy B3, bierze udział w wytwarzaniu adenozy­notrifosforanu (ATP), źródła energii dla ciała, dlatego suplementacja NADH może okazać się pomocna – tak jak w przypadku niemal 30% pacjentów, którzy wzięli udział w jednym z badań17. Jako że część badaczy winą zami, warto uzupełnić swoją dietę w produkty bogate w przeciwutleniacze, takie jak witaminy C i E, selen, glutation, N-acetylocysteina, kwas alfa-lipo­nowy i oligomery proantocyjanidy­nowe (OPC)¹³. Istnieją doniesienia, że duże dawki witaminy C nie tylko działają przeciwwirusowo, ale też pomagają naprawić uszkodzone przez mikroby mitochondria, a tym samym usunąć objawy wyczerpania. Z kolei mumio w sanskrycie nie bez kozery nazywane jest shilajit, co zna­czy „władca gór i niszczyciel słabo­ści”. Substancja ta podnosi poziom energii, zwiększa wydolność fizyczną oraz zwiększa odporność na stres.

Masaż i sauna kontra chroniczne zmęczenie

Jak wynika z doniesień nauko­wych, również masaż i wizyta w saunie mogą poprawić stan cierpiących z powodu przewle­kłego zmęczenia. Pierwszy łagodzi większość objawów CFS, takich jak ból, depresja, lęk i problemy ze snem. W chińskim badaniu jedna z jego wersji orientalnych, zwana „inteligentnym masażem żółwia”, nie tylko koiła fizyczne objawy chronicznego zmęczenia, lecz także poprawiała działanie układu odpornościowego¹⁸. Z kolei pobyt w saunie pozwala pozbyć się toksyn obciążających organizm. Akademicy stwierdzili, że seria zabiegów suchej sauny z zastosowaniem promieni podczerwonych przy temperaturze 60°C może przynieść ulgę w naj­powszechniejszych objawach (zmę­czeniu, bólu, kłopotach ze snem a nawet przy niewielkiej gorączce)¹⁹. Zgodnie z przeglądem istotnych badań również akupunktura może być skuteczna w walce z zespo­łem przewlekłego zmęczenia²⁰. Zatem nawet jeśli musisz przyjmować statyny, dysponu­jesz sporym arsenałem, który pozwoli Ci zachować energię.