Nasze magazyny
Jest nam niezbędny do życia – stanowi budulec wszystkich błon komórkowych oraz bierze udział w produkcji hormonów (np. estrogenów, progesteronu i testosteronu). Jest elementem składowym żółci, która pomaga trawić tłuszcze, a także jest ważny dla przyswajania witamin A, D, E i K rozpuszczalnych w tłuszczach1.
Jednak gdy jest go za dużo, cholesterol może stać się przyczyną choroby. Wtedy bowiem odkłada się w naczyniach krwionośnych, prowadząc do zwężenia ich światła, co powoduje zmiany miażdżycowe, zaburzenia krążenia, a nawet niewydolność pracy serca. Czasem może też gromadzić się w skórze oraz na ścięgnach. Z tych powodów warto dbać, by jego poziom nie przekraczał normy, czyli 200 mg/dl. Stężenie dobrego cholesterolu (HDL) powinno być większe od 40 mg/dl (u kobiet powyżej 46 mg/dl), natomiast frakcja LDL nie może przekraczać 115 mg/dl. Gdy się jednak tak stanie, mamy spory botaniczny arsenał, który pomoże obniżyć stężenie tego lipidu we krwi.
Cykoria podróżnik (Cichorium intybus) działa przeciwzapalnie
Uczeni z Seulu zauważyli, że wyciąg z tej rośliny zmniejsza wchłanianie cholesterolu o 30% w jelicie czczym i o 41% w jelicie krętym w porównaniu z placebo. Ich zdaniem może to być spowodowane zwiększoną lepkością treści jelitowej2.
Z kolei badacze z Rumunii wskazują na fakt, że ekstrakty z korzenia cykorii zwiększają uczucie sytości oraz wspomagają metabolizm lipidów dzięki zawartości kwasu cykorowego, kwasu chlorogenowego i polisacharydów. Cichorium intybus wykazuje działanie hepatoprotekcyjne, przeciwzapalne, przeciwutleniające, hipolipidemiczne i hipoglikemiczne. Wykazano też, że wspomaga leczenie otyłości oraz dyslipidemii, czyli zaburzeń stężenia lipidów i lipoprotein w osoczu krwi, do których zalicza się hipercholesterolemię (zbyt wysoki poziom cholesterolu LDL w surowicy)3.
Jabłoń (Malus) zmniejsza ryzyko zgonu z przyczyn naczyniowych
Angielskie powiedzenie mówi, że jedno jabłko dzienne trzyma lekarza z daleka. I tym razem mądrość ludowa znalazła potwierdzenie w badaniach naukowych. Okazuje się bowiem, że jedzenie tych owoców daje lepsze efekty niż przyjmowanie statyn, a przy tym jest wolne od skutków ubocznych. Jabłka są bogate m.in. w przeciwutleniacze, kwercetynę i rozpuszczalny błonnik, który spowalnia gromadzenie się w tętnicach płytki bogatej w cholesterol. Wykorzystując modele matematyczne, zespół z Uniwersytetu w Oksfordzie stwierdził, że gdyby choć 70% populacji zjadało jabłko dziennie, pozwoliłoby to uniknąć 8,5 tys. zgonów z przyczyn naczyniowych.
Badania sugerują, że do najzdrowszych gatunków należą Fuji, Red Delicious, Northern Spy, Gala, Honeycrisp oraz Granny Smith4. Ważne jest oczywiście to, by kupować jabłka z upraw organicznych – owoce te znalazły się bowiem na liście najbardziej zanieczyszczonych pestycydami płodów rolnych, opracowanej przez amerykańską organizację non-profit Environmental Working Group.
Lucerna siewna (Medicago sativa) ma działanie przeciwmiażdżycowe
Zielarze znają tę prawdę od dawna, otóż proszek z nasion tej rośliny, wiąże cząsteczki cholesterolu, uniemożliwiając ich wchłanianie w jelitach, a jednocześnie ułatwiając wydalenie ich z kałem. Od pewnego już czasu akademicy podejrzewali, że stoją za tym obecne w lucernie saponiny. Podejrzenia te potwierdzili Egipcjanie. Ekstrakt z ich rodzimej lucerny wywołał spadek całkowitego cholesterolu o 85,1%, a cholesterolu LDL o 88% i był bardziej znaczący niż ten wytwarzany przez gemfibrozyl (73 i 74%) przy jednoczesnym podawaniu z dietą wzbogaconą w cholesterol.
Uczeni podkreślają, iż wszystkie użyte przez nich preparaty z lucerny miały znaczące właściwości przeciwutleniające i wykazywały działanie przeciwmiażdżycowe, co zaobserwowano dzięki niemal całkowitej normalizacji odcinków aorty5.
Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) na wysoki cholesterol
Naukowcy z Uniwersytetu w Reading odkryli, że sprzedawany bez recepty wyciąg z liści karczocha obniża poziom cholesterolu. W ramach 12-tygodniowego eksperymentu 75 ochotnikom codziennie podawano 1 280 mg tego suplementu albo placebo. Okazało się, że ekstrakt z liści karczocha wywołał niewielki, ale istotny statystycznie spadek poziomu cholesterolu w osoczu7.
Traganek (Astragalus) hamuje wchłanianie cholesterolu
Okazuje się, że zioło to znane jako adaptogen wspierający działanie układu odpornościowego, może mieć też działać jako potencjalny naturalny środek obniżający poziom cholesterolu, działając poprzez mechanizmy różne od statyn.
Międzynarodowy zespół badawczy zbadał wpływ polisacharydów w nim zawartych na stężenie lipidów u chomików z hipercholesterolemią. Traganek – podawany zwierzętom w karmie przez 3 miesiące – znacząco obniżył całkowity cholesterol w osoczu o 45,8%, trójlicerydy o 30% i cholesterol LDL o 47,4%. Zatem osiągnął wyniki porównywalne do standardowo podawanego w takich przypadkach leku – simwastatyny.
Dalsze badania wykazały, że Astragalus redukuje poziom cholesterolu całkowitego i trójglicerydów w wątrobie, zwiększa wydalanie kwasów żółciowych i obojętnych steroli z kałem, hamuje wchłanianie cholesterolu8.
Drożdże czerwonego ryżu (Monascus purpureus) działa jak leki obniżające poziom cholesterolu
Gdy zwykły ryż zostanie sfermentowany przez grzyby w kolorze fioletowo-czerwonym, zdaniem tradycyjnej medycyny chińskiej zamienia się w lek. Nic więc dziwnego, że drożdże czerwonego ryżu pierwsi pod lupę wzięli właśnie Chińczycy. W kolejnych badaniach wykazali, że niektóre jego suplementy obniżają poziom cholesterolu, ponieważ zawierają monakolinę K. Ma ona taki sam skład chemiczny jak lowastatyna, lek obniżający poziom cholesterolu.
Potwierdziło to randomizowane, podwójnie zaślepione badanie kontrolowane placebo, podczas którego 79 pacjentom (w wieku 23-65 lat) 2 razy dziennie przez 8 tygodni podawano placebo lub sfermentowany ryż (600 mg). U uczestników badania średnie wyjściowe stężenie cholesterolu LDL-C wynosiło 203,9 mg/dl. W ostatnim tygodniu badania w grupie przyjmującej Monascus purpureus cholesterol LDL zmniejszył się o 27,7%, całkowity cholesterol – o 21,5%, trójglicerydy – o 15,8% i apolipoproteina B – o 26,0%. Co więcej, drożdże czerwonego ryżu były dobrze tolerowane przez pacjentów z hiperlipidemią6.
Ostrokrzew paragwajski (Ilex paraguariensis) zwiększa poziom dobrego cholesterolu
Indianie Guarani zamieszkujących tereny obecnego Paragwaju, Argentyny i południowej Brazylii używali tej rośliny podczas plemiennych rytuałów. Kolonizatorzy szybko zauważyli, że zwiększa zdolność koncentracji, rozluźnia napięcie mięśniowe oraz niweluje poczucie zmęczenia i głodu. Dzięki jezuitom, którzy docenili te prozdrowotne właściwości, napar z suszonych i sproszkowanych liści ostrokrzewu paragwajskiego stał się popularny na starym kontynencie pod nazwą yerba mate.
Dziś wiadomo, że napój ten nasila aktywność enzymu obniżającego poziom złego i zwiększającego stężenie dobrego cholesterolu. Zespół amerykańskich i argentyńskich naukowców dwukrotnie mierzył stężenie paraoksonazy-1 (PON-1): przed i po wypiciu przez zdrowych wolontariuszy 0,5 l yerba mate, mleka lub kawy. W porównaniu do innych napojów, po spożyciu yerba mate aktywność enzymu wzrosła o 10%. Działanie PON-1 polega na wiązaniu się z cząsteczką HDL. Zapobiega to utlenieniu HDL do LDL. Niska aktywność enzymu zwiększa podatność na rozwój miażdżycy indukowanej dietą9.
Głóg (Crataegus oxyacantha) na problemy z sercem
Ma naprawdę długą historię. Jego jagody, liście i kwiaty były używane na problemy z sercem już w czasach Cesarstwa Rzymskiego. W tradycyjnej medycynie chińskiej stosowano go do walki z hiperlipidemią, słabym krążeniem i dusznościami.
W rozwoju miażdżycy ważną rolę odgrywa utlenianie cholesterolu LDL (lipoproteiny o małej gęstości), która powoduje kaskadę procesów zapalnych, co w ostateczności może powodować zawał serca. W jednym z badań stwierdzono, że leczenie z użyciem ekstraktu z owoców głogu może obniżyć poziom cholesterolu w surowicy, co obejmuje hamowanie wchłaniania tego lipidu. Z kolei eksperyment na szczurach wykazał, że zwiększa on wydalanie kwasów żółciowych i hamuje syntezę cholesterolu w wątrobie u gryzoni karmionych dietą miażdżycogenną10.
Nie dość na tym wyciąg znacząco przywrócił aktywność enzymów antyoksydacyjnych, takich jak dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza, peroksydaza glutationowa i glutation, przywracając tym samym stan antyoksydacyjny organizmu do prawie normalnego poziomu11.
Len (Linum) obniża poziom cholesterolu u mężczyzn
Już starożytni Egipcjanie utrzymywali jego uprawy jeszcze 3 000 lat p.n.e. Archeolodzy są jednak zdania, że pierwsi tkacze pozyskiwali włókno odzieżowe z dzikiego lnu na długo przed pojawieniem się starożytnych cywilizacji. Z czasem ludzkość nauczyła się wykorzystywać całą roślinę – od korzenia po kwiaty. Kilkaset lat temu siemię lniane podawano zwierzętom cierpiącym na kłopoty pokarmowe, kataplazmy z nasion przykładano na wrzody i ran, a wywary stosowano w chorobach dróg oddechowych.
Badania nad lnem dowiodły, że napary z jego nasion zawierają dużo rozpuszczającej cholesterol lecytyny. Jak ustalili amerykańscy naukowcy z University of Iowa, 3 łyżki siemienia lnianego dziennie wyraźnie redukują podwyższony poziom złego cholesterolu... niestety, tylko u panów. Potwierdzają to również badania na zwierzętach12. Zatem jeśli należysz do męskiego rodu, dodawaj zmielone nasiona lnu do sosów i wypieków.
Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) działa korzystnie na wątrobę
Ostatnie doniesienia wskazują, że nadmierny stres oksydacyjny przyczynia się do rozwoju zespołu metabolicznego związanego z miażdżycą. Dlatego badacze z Korei postanowili sprawdzić hipolipidemiczne i antyoksydacyjne działanie korzeni i liści tego popularnego zioła na królikach karmionych dietą o wysokiej zawartości cholesterolu. Po okresie leczenia oznaczyli profile lipidowe oraz enzymy antyoksydacyjne w osoczu zwierząt. Suplementacja korzeniem i liśćmi mniszka lekarskiego zwiększyła aktywność enzymów antyoksydacyjnych w osoczu oraz poprawiła profile lipidowe (obniżyła stężenie cholesterolu)15.
Z kolei odwar z mniszka lekarskiego korzystnie wpływa na wątrobę, w której magazynowany jest nadmiar cholesterolu. Zamiast więc deptać dmuchawce, warto dorzucić kilka liści do sałatki lub soku.
Soja warzywna (Glycine max) na wysoki cholesterol u kobiet
Nauka nie zapomniała o kobietach. Paniom, które mają problem z podwyższonym stężeniem cholesterolu, uczeni polecają soję. Jest ona równie dobrym źródłem lecytyny, co len, a przy tym – jak wykazują uczeni – nie dopuszcza u płci pięknej do podniesienia się stężenia cholesterolu we krwi i zapobiega gromadzeniu LDL w wątrobie. Kanadyjczycy zwracają ponadto uwagę, że zarówno białkowe, jak i niebiałkowe składniki soi zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych13.
Owies (Avena) pomaga zredukować poziom lipidów
Nie przepadasz za owsianką? Błąd! Badania epidemiologiczne i interwencyjne wyraźnie wykazały korzystny wpływ spożywania owsa i produktów na jego bazie na stężenie cholesterolu w surowicy i inne markery chorób sercowo-naczyniowych. Płatki i otręby owsiane zawierają betaglukan (rozpuszczalną część błonnika), który obniża poziom złego cholesterolu.
Zdaniem uczonych z Wielkiej Brytanii, Francji i Kanady, by uzyskać efekt, wystarczy zjeść dziennie 5-10 g rozpuszczalnego błonnika. Wystarczy zatem, że do porannej owsianki dodasz jagody lub banana, by zredukować poziom lipidów14.
- Endocrinol. Rev. 2011; 32:81-151
- Nutrition Research, 2000, July, 20; 7:1017-26
- Plants (Basel). 2021 Jan 23;10(2):216
- Food Chem, 2014; 161:208-15; J Med Food, 2010;13:1313-23
- Journal of Food and Drug Analysis, 2005; 13, 3:212-18
- European Journal of Endocrinology 2005;153; 5:679-86
- Phytomedicine. 2008 Sep;15(9):668-75
- PLoS One. 2011; 6(11): e27437
- Nutr J. 2019 Jan 19;18(1):5
- Atherosclerosis. 1996 Jun; 123(1-2):235-41
- Evid Based Complement Alternat Med. 2013; 2013:149363
- Len Vet World. 2018 Nov; 11(10): 1433-9
- Nutrients. 2017 Apr; 9(4): 324
- Food Funct. 2018 Mar 1; 9(3): 1328-43
- Int J Mol Sci. 2010 Jan; 11(1): 67-78
