Nasze magazyny
Rok 1954. 23-latek Richard Herrick jest bliski śmierci z powodu niewydolności nerek. Jego lekarz dowiaduje się, że pacjent ma zdrowego brata bliźniaka, jednojajowego. Wraz z Richardem udaje się do Peter Bent Brigham Hospital w Bostonie, gdzie zainicjowany właśnie został eksperymentalny program przeszczepów. Gdy przybywają na miejsce, czasu jest niewiele. Pęd szybkiego operowania zderza się z zasadą "po pierwsze - nie szkodzić", o kontrowersjach natury etycznej i religijnej nie wspominając. Jedni ostrzegają, że nie należy bawić się w Boga, inni - że jeśli operacja się nie uda, cała ledwo powstała gałąź medycyny zajmująca się przeszczepami może zatrzymać się w rozwoju na dziesięciolecia.
Po wielu konsultacjach naukowych i duchowych (z przedstawicielami stanu kapłańskiego), specjalnym postanowieniu sądu najwyższego stanu Massachusetts oraz 17 udanych próbach z przeszczepami skóry, zdecydowano się na operację. Do zespołu transplantacyjnego już wcześniej dołączył Joseph Edward Murray, chirurg z doświadczeniami w służbie medycznej amerykańskiej armii, który zajmował się leczeniem żołnierzy rannych na polach Europy, Afryki i Pacyfiku.
Przeszczepy zrujnują Ci karierę
Joseph Edward Murray urodził się 1 kwietnia 1919 r. w miasteczku Milford w stanie Massachusetts. Jego ojciec William był sędzią sądu rejonowego, a jego matka Mary (z domu DePasquale) była nauczycielką. Był gwiazdą szkolnego sportu, zwłaszcza bejsbolu. Ostatecznie jednak już w latach szkolnych ze sportem wygrała nauka. "Mam jeszcze żywo w pamięci, jakim przeżyciem było dla mnie, gdy po raz pierwszy zobaczyłem tablicę układu okresowego pierwiastków", pisał wiele lat później w swoim życiorysie dla Akademii Noblowskiej.
Studiował filozofię i język angielski w Kolegium Świętego Krzyża Uniwersytetu Harwardzkiego. Po uzyskaniu stopnia w Harvard Medical School trafił na staż na oddziale chirurgii w szpitalu Peter Bent Brigham. W 1944 r. zdecydował się zaciągnąć do Korpusu Medycznego Armii Stanów Zjednoczonych. Przez 3 lata pracował w wojskowym Szpitalu Valley Forge niedaleko Filadelfii. Był chirurgiem plastycznym zajmującym się rekonstrukcją rąk i twarzy żołnierzy poparzonych podczas walk II Wojny Światowej.
Pracując w szpitalu u boku renomowanych lekarzy, m.in. Jamesa Barretta Browna i Bradforda, Murray zaczął się interesować reakcjami organizmu przy przeszczepianiu skóry. Zauważył, że u niektórych poparzonych - z mocno osłabionym wskutek urazów układem odpornościowym - przeszczepy skóry pochodzące od martwych dawców nie są odrzucane i utrzymują się stosunkowo długo. Pomyślał, że jeśli na system immunologiczny danej osoby można wpłynąć, niejako oszukać go, to szanse na udany przeszczep mogą wzrosnąć. Wokół tej myśli będą też koncentrować się jego dalsze prace.
Po odejściu z wojska dr Murray wrócił do Brigham jako chirurg plastyczny i dołączył do zespołu lekarzy i naukowców badających możliwości przeprowadzania przeszczepów narządów. Badacze poruszali się po polu minowym, naszpikowanym wątpliwościami natury etycznej. W dodatku niewiele było przesłanek wskazujących na możliwość odniesienia sukcesu w tej dziedzinie. Pierwsze próby wykorzystania nerek pochodzących od zmarłych dawców okazały się bolesnymi porażkami.
- Niektórzy z moich najbliższych przyjaciół radzili mi, abym się w to nie angażował, bo ich zdaniem zrujnuje to moją karierę - mówił potem Murray w jednym z wywiadów.
Nerka żyje i daje życie
Tuż przed Wigilią Bożego Narodzenia, 23 grudnia 1954 r. w szpitalu Bent Brigham Joseph E. Murray wraz Johnem Putnamem Merillem (nefrologiem) i Hartwellem Harrisonem (urologiem, który był pomysłodawcą operacji) dokonali pierwszego pomyślnego przeszczepienia nerki, której dawcą był brat Richarda Herricka - Ronald. Był to zarazem pierwszy zabieg od dawcy żywego. Operacja trwała 5,5 godz. - dr Murray otrzymał nerkę o godz. 9:53, a zakończył mocowania żył i tętnic o 11:15.
"Na sali operacyjnej panowała niemal zupełna cisza, gdy delikatnie usuwaliśmy zaciski z naczyń łączących nerkę dawcy z nowym organizmem. Przepływ krwi został przywrócony. Nowa nerka Richarda zaczęła się napełniać krwią i przybierać różowe zabarwienie", wspominał Murray w swojej autobiografii. "Na twarzach pojawiły się uśmiechy." Obaj bracia przeszli operację bez powikłań, a biorca przeżył z nową nerką jeszcze 8 lat.
Doktor Murray po tym sukcesie nie zaprzestał badań, które pozwoliłyby zwiększyć zakres przeszczepów. 24 stycznia 1959 r. przeprowadził wraz ze współpracownikami operację przeszczepu allogenicznego nerek, czyli od dawcy niebędącego bliźniakiem homozygotycznym (jednojajowym) w stosunku do biorcy. Ten ostatni był przygotowywany do przyjęcia przeszczepu za pomocą zabiegów napromieniowania całego ciała. Przeszczepiona nerka funkcjonowała potem przez ponad 20 lat, bez konieczności stosowania dodatkowej immunosupresji.
Na początku lat 60. do Bostonu zaczęli ściągać najlepsi specjaliści w dziedzinie leków immunosupresyjnych. Zespół Josepha Murraya, Roya Calne oraz Gertrude Elion i Georga Hitchingsa opracował nowy lek o nazwie Imuran. Bariera biologiczna, czyli immunologiczny mechanizm obrony przed przeszczepami, została złamana.
W 1962 r., kiedy stosowano już leki tłumiące reakcję systemu immunologicznego, dr Murray przeprowadził pierwszy udany przeszczep narządu od niespokrewnionego dawcy.
Do 1965 r. ogólny poziom przeżywalności po otrzymaniu przeszczepu nerki od dawcy niespokrewnionego sięgnął 65%.
Rozpoczynała się era transplantologii. W USA przeprowadzono w tym czasie także pierwsze przeszczepy wątroby (1963 r.) i trzustki (1966 r.). Pierwszy przeszczep serca miał miejsce w 1967 r. w Republice Południowej Afryki. W Polsce pierwszy udany przeszczep serca przeprowadził w 1986 r. w Zabrzu prof. Zbigniew Religa, wątroby - w 1987 r. w Szczecinie prof. Stanisław Zieliński, a trzustki - w 1988 r. w Warszawie prof. Jacek Szmidt.
Wayne Jensen żyje z przeszczepioną nerką ponad 20 lat
Nobel na emeryturze
Pod koniec lat 60. doktor Murray pracował w harwardzkim zespole, który opracował protokół postępowania diagnostycznego w wypadkach śmierci mózgu. Dla transplantologii to fundamentalna sprawa.
By BruceBlaus - Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=44925836
Pierwotną specjalizacją doktora Murraya była chirurgia plastyczna i rekonstrukcyjna. Powrócił do niej w późniejszym okresie swojej kariery, odnosząc wiele sukcesów zwłaszcza w dziedzinie naprawy wad wrodzonych twarzy u dzieci. Prócz chirurgii plastycznej w Brigham przez prawie 40 lat prowadził oddział w Szpitalu Dziecięcym Centrum Medycznego. Poza salą operacyjną znany był z sukcesów w sportach górskich. Przekroczywszy już 50. rok życia, zdobył szczyt Matterhorn w Alpach i podejmował z żoną trekkingowe wyprawy w Himalaje.
Na emeryturę przeszedł w 1986 r. jako profesor na Harvard Medical School. Już jako emeryt, w 1990 r. Joseph E. Murray razem z E. Donnallem Thomasem, transplantologiem szpiku kostnego, otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny - za odkrycia w dziedzinie transplantacji narządów i komórek w leczeniu chorób u ludzi.
"Doktor Murray otworzył setkom tysięcy ludzi drzwi, przez które przeszli do nowego życia, mając możliwość skorzystania z ratujących życie przeszczepów" - napisała po jego śmierci w 2012 r. Betsy Nabel, prezes szpitala w Brigham, w e-mailu do pracowników. "Do chwili śmierci Murraya ponad 600 tys. ludzi na całym świecie otrzymało dar życia po przeszczepie".
Mirosław Usidus
