Nasze magazyny
80 lat temu odkryto najaktywniejsze substancje organiczne zawarte w roślinie o nazwie Cannabis sativa (konopie siewne, indyjskie, marihuana) - THC i CBD. 20 lat później, w 1965 r., w okresie pełnego rozkwitu popularności środków psychodelicznych, trawki, wolnej miłości i antywojennych protestów, Raphael Mechoulam, izraelski chemik ograniczmy, zdołał zsyntetyzować obie te cząsteczki w swoim laboratorium.
Zapoczątkowało to szalony wir badań nad THC (delta- 9-tetrahydrokannabinolem) - najbardziej psychoaktywnym składnikiem konopi. CBD (kannabidiol), który nie ma działania psychoaktywnego, w zasadzie zignorowano, dopóki kilka niewielkich badań nie ujawniło jego uspokajającego wpływu w przypadku stanów lękowych i przeciwpadaczkowego u chorych na epilepsję.
To z kolei zapoczątkowało wyścig mający na celu odkrycie, jak i dlaczego substancje te oddziałują na fizjologię i umysł człowieka.
Ludzie od tysięcy lat stosują konopie indyjskie w leczeniu różnych chorób - od bezsenności po zaburzenia żołądkowo-jelitowe, artretyzm i migrenę. Przed nadejściem XX w. zgłoszono setki patentów medycznych dotyczących "leków" na bazie tej rośliny na dnę moczanową, "problemy kobiece", padaczkę i wiele innych schorzeń.
- Starożytne systemy lecznicze, takie jak tradycyjna medycyna chińska i indyjska ajurweda, uwzględniały wiedzę na temat układu endokannabinoidowego. Nie nazywano go, ale z nim pracowano. Na przykład w ramach ajurwedy dieta, monitorowanie spożycia tłuszczu i terapia specjalnymi olejami naprawdę dobrze działają na układ endokannabinoidowy - mówi dr Kristina Ranna, naczelny lekarz firmy Endoverse w Republice Czeskiej.
Pod koniec lat 80. XX w. opracowano nową technikę o nazwie radioznakowanie, która umożliwiła naukowcom namierzanie i śledzenie cząsteczek, a przy tym określenie, jak i gdzie poruszają się one po organizmie.
Technologia ta doprowadziła w końcu do odkrycia receptorów kannabinoidowych CB1 i CB2 - cząsteczek na powierzchni komórek, które rozpoznają, wiążą i przenoszą molekuły THC i CBD.
W obecności tych receptorów naukowcy w końcu zrozumieli, dlaczego kannabinoidy pochodzące spoza organizmu mają na niego fizjologiczny i mentalny wpływ. A badania przeniosły się na samo ludzkie ciało. Jeśli istniały receptory kannabinoidowe, mogły również istnieć substancje konopiopodobne, które organizm wytwarzał samodzielnie.
Wraz z odkryciem anandamidu i 2-arachidonyloglicerolu (2-AG) - dwóch wytwarzanych w organizmie nienasyconych kwasów tłuszczowych, które wiążą się z receptorami CB1 i CB2, co wywołuje szereg reakcji przypominających leczniczy wpływ marihuany (ale nie uczucie haju) - ujawniono istnienie układu endokannabinoidowego.
Cały jego ogrom i złożoność zrozumiano jednak dopiero po kilku dziesięcioleciach.
"Metaforycznie układ endokannabinoidowy stanowi mikrokosmos psychoneuroimmunologii czy też medycyny psychofizycznej" - opisała grupa naukowców publikujących w ramach Public Library of Science1. - Uświadomiwszy sobie istnienie receptorów kannabinoidowych w całym organizmie oraz faktu, że endogenne kannabinoidy mają wpływ na wszystko - regulują pracę serca, układu nerwowego, homeostazę ustroju, skórę i wszystkie tkanki - każdy dozna prawdziwego olśnienia.
Biorąc pod uwagę to, jak układ endokannabinoidowy funkcjonuje w zdrowym organizmie człowieka, mamy już jakieś pojęcie o tym, do czego jest zdolny. Być może wyłącza receptory bólowe. Być może uruchamia produkcję dopaminy. Tak naprawdę nie znamy jeszcze szczegółów dotyczących jego działania - mówi dr Carrie Newbold, dyrektor działu badawczego eCS Clinic w Australii.
Dr Ranna zgadza się z tym, że naukowe pojmowanie układu endokannabinoidowego jest dopiero w powijakach. - Uważam, że można go sobie wyobrazić przynajmniej w szerszym znaczeniu i kontekście filozoficznym. Jest w organizmie wszechobecny i wydaje się łączyć w nim wszystkie funkcje.
To odkrywa, że wszystko w ludzkim ciele jest ze sobą połączone. Być może układ endokannabinoidowy pełni rolę przekaźnika informacji w całym organizmie. Po prostu jeszcze tego nie wiemy - mówi dr Ranna.
Skoro mechanika układu endokannabinoidowego w zdrowym organizmie to wciąż zagadka, w jeszcze większym stopniu tajemnicą pozostaje to, jak działa on w zaburzonym, niezdrowym ustroju. W dodatku naukowcy z dziedzin medycznych uważają obecnie, że wiele chorób ma związek z dysfunkcją lub spowolnieniem tego systemu.
Poziom aktywności układu endokannabinoidowego w konkretnych obszarach organizmu, takich jak system odpornościowy, gdzie znajduje się większość receptorów CB2, jest najwyraźniej uzależniony od stopnia regulacji pozytywnej (pobudzenia) lub regulacji w dół (spowolnienia) produkcji receptorów kannabinoidowych.
Ich odpowiednia liczba tworzy równowagę w obrębie całego tego sytemu, określaną jako ton endokannabinoidowy. Badania wykazują obecnie, że wiele chorób, takich jak fibromialgia, zespół jelita drażliwego, migrena i inne "oporne na leczenie" zaburzenia, może wynikać z braku tonu endokannabinoidowego - zakłócenia lub niewydolności układu kannabinoidowego2.
Istnieje nawet oficjalny termin na określenie tego schorzenia: zespół klinicznego niedoboru kannabinoidów (clinical endocannabinoid deficiency syndrome, CEDS).
Objawy CEDS mogą być nieskomplikowane: zaburzenia snu, częste bóle głowy i stany lękowe, jak również ciężkie i złożone (np. fibromialgia). Niższe poziomy krążących we krwi endokannabinoidów odkryto również u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu3.
Co sprawia, że układ endokannabinoidowy spowalnia? Odpowiedź na to pytanie wciąż pozostaje nieznana. - W przeciwieństwie do innych neuroprzekaźników endokannabinoidy nie są w organizmie magazynowane, więc gdy nie ma budulca do ich tworzenia, nie będzie wystarczającej zdolności do wytworzenia potrzebnej ilości tych substancji.
Na przykład anandamid (główny endokannabinoid produkowany w ludzkim ciele) powstaje z kwasów tłuszczowych omega-3 i -6. Jednakże, ponieważ równowaga ich podaży jest w przypadku standardowej diety zaburzona, zakłóceniu ulega również ich odpowiedni balans w organizmie.
Być może to jest właśnie problem. Być może receptory CB1 i CB2 są tłumione przez leki lub pestycydy bądź też enzymy rozkładające endokannabinoidy są z jakiegoś powodu nadmiernie aktywne.
Jeśli palisz dużo marihuany, Twój układ endokannabinoidowy może otrzymywać wszystko, czego potrzebuje, ze źródeł zewnętrznych i spowalnia produkcję endogenną. To jeden wielki system i po prostu jeszcze tego nie wiadomo - tłumaczy dr Newbold.
Jak działa układ endokannabinoidowy?
Jest on obecny w systemie nerwowym ludzkiego organizmu, począwszy od jego najwcześniejszych stadiów rozwojowych. Składa się z 3 części:
- Endokannabinoidów, neuroprzekaźników (cząsteczek sygnalizacyjnych) wytwarzanych w ludzkim organizmie, które pod względem struktury molekularnej i działania są podobne do fitokannabinoidów produkowanych przez Cannabis sativa, lepiej znaną jako konopie lub marihuana.
- Receptorów kannabinoidowych - znajdujących się na powierzchni komórek różnych narządów i części organizmu cząsteczek, które rozpoznają endokannabinoidy i wiążą się z nimi.
- Enzymów, które zarówno syntetyzują, jak i rozkładają endokannabinoidy. Układ endokannabinoidowy bierze udział w regulacji metabolizmu, układu hormonalnego, sercowo-naczyniowego i funkcji nerek, a receptory kannabinoidowe znajdują się we wszystkich częściach ludzkiego organizmu.
Szczególnie wysokie stężenie receptora CB1 odnotowuje się w mózgu - w śródmózgowiu, hipokampie, korze mózgowej, móżdżku, ciele migdałowatym i innych obszarach. Z kolei receptor CB2 znajduje się w narządach związanych z układem odpornościowym i jego regulacją stanu zapalnego i infekcji.
Obecne badania wykazują, że układ endokannabinoidowy bierze udział w utrzymywaniu homeostazy (stanu optymalnego funkcjonowania) ludzkiego organizmu. Ma bezpośredni wpływ na działanie mózgu i rozwój tego narządu, zarówno w stanie embrionalnym, jak i na etapie wczesnego życia. Wspomaga regulację systemu odpornościowego, metabolizmu, jelit, ośrodkowego układu nerwowego oraz hormonalnego, przez co oddziałuje na wszystkie zachodzące w organizmie procesy - od produkcji hormonów po poziom odczuwanego bólu, nastrój, apetyt, aktywność seksualną oraz zdolność do dobrej jakości snu w nocy.
Jednym z niezwykłych biologicznych aspektów układu endokannabinoidowego jest tzw. system regresywny. Oznacza to, że funkcjonuje on w sposób odwrotny do tego, jak zwykle działają inne neuroprzekaźniki w organizmie.
Neuroprzekaźniki to chemiczne transportery informacji wytwarzane przez presynaptyczne komórki nerwowe. Są w nich przechowywane do czasu nadejścia sygnału stymulującego wydzielanie. Następnie neuroprzekaźniki przekraczają tzw. szczelinę synaptyczną (przestrzeń pomiędzy dwiema komórkami nerwowymi) i docierają do komórek postsynaptycznych, co wyzwala wszelkie chemiczne działania, jakie mają inicjować.
Jednakże endokannabinoidy nie są w organizmie magazynowane. Powstają "na żądanie", a następnie są uwalniane z komórek postsynaptycznych, przekraczają szczelinę synaptyczną w odwrotnym kierunku i przyłączają się do receptorów endokannabinoidowych na komórkach presynaptycznych.
Ta przeciwstawna akcja pozwala endokannabinoidom na regulację produkcji i wydzielania w organizmie innych rodzajów neuroprzekaźników, które kontrolują komunikację komórek nerwowych w całym ośrodkowym układzie nerwowym.
Co wykazują badania na temat endokanabinoidów?
Obecnie wiadomo, że endokannabinoidy mają wiele działań terapeutycznych. Badania wykazują, że anandamid i 2-AG - dwa główne endokannabinoidy w organizmie - wywierają wyjątkowy wpływ w kontroli spastyczności w zwierzęcym modelu stwardnienia rozsianego4.
Wydają się odgrywać ogromną rolę w łagodzeniu chronicznego bólu5, jak również tego występującego w przebiegu konkretnych chorób, takich jak endometrioza6. Są pomocne nie tylko w ułatwianiu pacjentom przejścia przez końcowe stadia nowotworu, lecz także - jak odkryto - spowalniają wzrost guza przez regulację odpowiedzialnych za rozprzestrzenianie i przetrwanie komórek rakowych ścieżek sygnalizacji komórkowej7.
Nic dziwnego, że endokannabinoidy mają wpływ na stan świadomości, kondycję emocjonalną, a nawet sny8. Ich zastosowanie pomaga wielu ludziom obniżyć poziom niepokoju i strachu, co umożliwia redukcję dawek lub odstawienie leków z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (selective serotonin reuptake inhibitors, SSRI), benzodiazepin i barbituranów, które mogą mieć poważne działania niepożądane9.
Endokannabinoidy są pomocne również dla osób z zaburzeniami snu10.
Jak dbać o zdrowy układ endokannabinoidowy?
Dieta
Pożywienie jest bardzo istotne dla regulacji układu endokannabinoidowego. Najlepsza jest zbilansowana dieta z organicznymi warzywami, owocami, rybami i mięsem.
Należy również spożywać wystarczająco dużo zdrowych tłuszczów nasyconych i nienasyconych, a wykluczyć z jadłospisu sztuczne tłuszcze trans i wysoce przetworzone uwodornione oleje - mianowicie olej kukurydziany, sojowy, z krokosza barwierskiego, słonecznikowy, rzepakowy, które znajdują się w produktach przetworzonych i typu fast food, jak również wielu daniach do podgrzewania w mikrofalówce, np. prażonej kukurydzy.
Według dr Ranny oleje z nasion konopi i orzechów włoskich są szczególnie dobrze zbilansowane i odżywcze dla układu endokannabinoidowego.
Badania wykazują, że kwasy tłuszczowe omega-3 wydają się regulować układ endokannabinoidowy11, a równowaga pomiędzy kwasami tłuszczowymi omega-3 i -6 jest bardzo istotna. Za idealną proporcję uznaje się około 1:1. Jednakże wysoka zawartość kwasów tłuszczowych omega-6 w produktach typu fast food, daniach smażonych oraz przekąskach, takich jak chipsy kukurydziane i ziemniaczane, powoduje, że w przypadku przeciętnej osoby wynosi ona ponad 1:1512.
Można to zrównoważyć dzięki spożywaniu większej ilości sardynek, śledzi, makreli, łososia i sardeli, które są zasobne w kwasy tłuszczowe omega-3. Jeśli nie lubisz ryb, składniki te znajdziesz również w jajkach kur z wolnego wybiegu, orzechach włoskich, nasionach szałwii hiszpańskiej, siemieniu lnianym, tofu i maśle orzechowym.
Oto kilka innych pokarmów i przypraw, które - jak odkryto - stymulują produkcję endokannabinoidów w organizmie:
Kakao zawiera anandamid i inne cząsteczki "dobrego samopoczucia".
Czarne trufle to kolejny produkt spożywczy zasobny w anandamid.
Korzeń maca zawiera kannabimimetyczne (imitujące kannabinoidy) związki chemiczne.
Bazylia azjatycka, kurkumina, czarny pieprz, cynamon, goździki, rozmaryn, oregano i lawenda stymulują układ endokannabinoidowy, podobnie jak pozyskiwane z nich olejki eteryczne.
Jeżówka wiąże się z regulującymi układ odpornościowy receptorami CB2.
Medycyna komplementarna i alternatywna
Jak odkryto, masaż, kuracje osteopatyczne i akupunktura podwyższają poziom anandamidu w organizmie i zwiększają liczbę receptorów CB1 i CB2 w układzie endokannabinoidowym11. Joga i medytacja również wykazały pozytywny wpływ na anandamid i inne endokannabinoidy13.
Aktywność fizyczna
Ćwiczenia - raczej o umiarkowanej intensywności niż wyczerpujące - zaleca się na wzmocnienie układu endokannabinoidowego.
Nocny wypoczynek
Wystarczająca ilość nieprzerwanego snu jest bardzo korzystna.
Dr Ranna i dr Newbold często doradzają pacjentom, jak wzmocnić naturalny układ endokannabinoidowy organizmu dzięki zmianom diety i stylu życia. Pracują jednak z nimi również z wykorzystaniem kannabinoidów egzogennych - pozyskiwanych z konopi indyjskich fitokannabinoidów CBD i THC.
- Różnorodność historii pacjentów jest naprawdę cudowna. Ostatnio zgłosiła się do mnie chora na stwardnienie rozsiane, która przyszła zachwycona tym, jak dobrze czuje się po rozpoczęciu stosowania CBD. Zazwyczaj terapia tym kannabinoidem wymaga trochę czasu, by naprawdę zadziałać, ale już po 2- lub 3-tygodniowym teście ta pacjentka zaczęła chodzić i była w stanie się ubrać.
W tej chwili moją ulubioną historią jest ta dotycząca mojej suczki, doga niemieckiego. W wyniku ugryzienia przez innego psa doznała ona uszkodzenia ucha, które nigdy się nie zagoiło. Ponieważ rana była zlokalizowana na koniuszku ucha, nie byłam w stanie niczego z nią zrobić. Za każdym razem, gdy suczka potrząsała głową, ponownie się otwierała.
Można sobie wyobrazić, jak wyglądało życie w domu z białymi ścianami. Wobec tego w ciągu 2 dni dwukrotnie miejscowo nałożyłam na ranę ten roślinny krem z CBD, a ona po prostu zniknęła. Koniec z krwią na ścianach! - opowiada dr Newbold.
Jeden z pacjentów dr Ranny, 50-letni Angelo z Melbourne w Australii, od 5 r.ż. zmagał się z chorobą Leśniowskiego-Crohna. - Całe życie cierpiałem i trafiałem tam i z powrotem do szpitali na różne operacje. Niestety nic nie działało. Przyjmowałem również metotreksat (lek chemioterapeutyczny) oraz zastrzyki z preparatem Humira (środkiem immunosupresyjnym), a także od czasu do czasu sterydy.
Obecnie mam obejmujące całe ciało artretyzm i osteoporozę. Jednak odkąd stosuję olej konopny i tabletki do ssania z CBD, poprawiła się kondycja moich stawów i nastąpiło złagodzenie objawów choroby. Teraz nie jestem już pełen lęku i nie odczuwam tak silnego bólu, a sen jest niesamowity! - opowiada mężczyzna.
Samoregulacja
- Chodzi o robienie tego, co zawsze kazała robić matka. Dobrze się odżywiaj, dużo odpoczywaj, dbaj o wychodzenie na zewnątrz i kontakt z naturą oraz ćwicz. Idź na spacer lub popływać. Woda naprawdę leczy. Wspomaga połączenie z duszą i ciałem. Już sama obecność w pobliżu morza, jeziora lub rzeki naprawdę pomaga.
Przede wszystkim traktuj siebie dobrze. Nazywaj to, co Cię stresuje, i staraj się to z życzliwością przepracować. Jeśli masz na przykład stresującą pracę, nie rezygnuj z niej od razu, żeby potem martwić się o pieniądze. Znajdź sposoby na przepracowanie swojej sytuacji, które ułatwią Ci życie - radzi dr Ranna.
Dr Carrie Newbold, dyrektor działu badawczego eCS Clinic w Australii dodaje, że wraz z odpowiednią dietą, spokojnym snem i aktywnością fizyczną naprawdę pomocne mogą być zabiegi osteopatyczne.
A jeśli chodzi o ćwiczenia, nie należy z nimi przesadzać. - Umiarkowana aktywność fizyczna wspomaga wydzielanie anandamidu. Pospaceruj wokół bloku, tak by odrobinę się zasapać. Nie rób tego jednak na maksimum swoich możliwości.
To ćwiczenia o umiarkowanej intensywności najbardziej pobudzają układ endokannabinoidowy - mówi dr Newbold.
- PLoS One, 2014; 9: e89566
- Cannabis Cannabinoid Res, 2016; 1: 154-65
- Mol Autism, 2019; 10: 2
- FASEB J, 2000; 15: 300-2
- Rambam Maimonides Med J, 2013; 4(4): e0022
- Cannabis Cannabinoid Res, 2017; 2: 72-80
- Handb Exp Pharmacol, 2015; 231: 449-72
- CNS Neurol Disord Drug Targets, 2017; 16: 370-9
- CNS Spectr, 2007; 12: 211-20
- Curr Neuropharmacol, 2020; 18: 97-108
- PLoS One, 2014; 9: e89566
- Biomed Pharmacother, 2006; 60(9): 502-7
- Evid Based Complement Alternat Med, 2020; 2020: 8438272
