Konopie - wpływ na zdrowie

Marihuana pozyskiwana z konopi siewnych (Cannabis sativa) należy do najbardziej kontrowersyjnych roślinnych substancji. Z jednej strony to jeden z najpopularniejszych środków psychoaktywnych, używanych w tym celu od tysięcy lat. Z drugiej jednak systematycznie rośnie liczba analiz, które potwierdzają, że wyizolowane z niej składniki mają niebagatelny leczniczy wpływ na organizm. Przełomem w badaniach nad poznaniem mechanizmu działania kannabinoidów było odkrycie specyficznych miejsc wiązania dla tych substancji, czyli receptorów kannabinoidowych.

W ludzkim organizmie funkcjonuje układ endokannabinoidowy, który reguluje wiele procesów fizjologicznych, w tym mechanizmy równowagi energetycznej, metabolizm lipidów i węglowodanów oraz magazynowanie tłuszczów, a także oddziałuje na czynność układu dokrewnego i odpornościowego, a przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego.

Hipoteza ich istnienia została sformułowana na podstawie obserwacji farmakologicznych, a następnie udowodniona metodami biochemicznymi i techniką radioreceptorową w latach 80. XX w. Od tamtej pory postęp badań nieustannie nabiera tempa. Dzięki temu wiemy dziś, że w ludzkim organizmie funkcjonuje układ endokannabinoidowy, który reguluje wiele procesów fizjologicznych, w tym mechanizmy równowagi energetycznej, metabolizm lipidów i węglowodanów oraz magazynowanie tłuszczów, a także oddziałuje na czynność układu dokrewnego i odpornościowego, a przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego.

Konopie - właściwości 

Kiedy podczas egipskiej kampanii Napoleona marihuana trafiła do Europy, mieszkańcy kontynentu szybko docenili jej właściwości. Stosowano ją przede wszystkim jako używkę, ponieważ dawała uczucie euforii i odprężenia. Ale szybko dostrzeżono, że przynosi również pewne korzyści dla organizmu - przede wszystkim tłumi wymioty i nudności oraz ogranicza spadek masy ciała i poprawia apetyt¹. Zresztą już prawie 5 tys. lat temu w chińskiej i hinduskiej medycynie ludowej wykorzystywano jej właściwości przeciwbólowe i przeciwbiegunkowe, a w różnych kulturach była stosowana jako skuteczny środek w leczeniu malarii, jaskry, zaparć, nadciśnienia, astmy oskrzelowej i bólu reumatycznego².

Europejczycy oczywiście podeszli do tematu profesjonalnie i zajęli się badaniami nad składem konopi, by odkryć przyczynę ich wszechstronnego działania. Zrobili to co prawda dość późno, bo niespełna 50 lat temu udało im się wyizolować z kwiatów i liści (czyli marihuany) oraz żywicy z łodyg (tj. haszyszu) tych roślin związek znany dziś jako tetrahydrokannabinol, czyli THC. To zapoczątkowało serię dalszych analiz, dzięki którym poznano wiele innych kannabinoidów. Z czasem okazało się, że ze względu na swoją aktywność wpływają one na reakcje psychiczne i stan dobrego samopoczucia, łagodzą sytuacje stresowe, zmniejszają ból, pobudzają apetyt (szczególnie na słodycze i smaczne potrawy), regulują motorykę przewodu pokarmowego, regulują czynność układu odpornościowego i sercowo-naczyniowego, a nawet mogą zostać zastosowane w leczeniu zespołu wyniszczenia w przebiegu AIDS, choroby Alzheimera oraz w długotrwałej chemioterapii³.

Pozostało jedynie pytanie, jakie mechanizmy sprawiają, że egzogenne (a więc zewnętrzne w stosunku do ludzkiego organizmu) związki mogą działać na wszystkie te sposoby.

Endokannabinoidy

Odpowiedź znowu przyszła dzięki nauce. Szczegółowe badania wykazały bowiem, że u wielu organizmów, łącznie z ludzkim, następuje biosynteza endogennych związków naśladujących w działaniu kannabinoidy. Te wytwarzane m.in. przez układ nerwowy substancje naturalne nazwano endokannabinoidami (od greckiego endo - wewnątrz - i łacińskiej nazwy konopi Cannabis)⁴. Są one pochodnymi wielonienasyconych kwasów omega-6, a pierwszym, którego strukturę udało się odkryć, był anandamid (AEA - amidowa pochodna kwasu arachidonowego). W obrębie układu nerwowego endokannabinoidy wytwarzane są w błonie komórek neuronu postsynaptycznego. Ponieważ mają krótki okres półtrwania, proces ten odbywa się na bieżąco (czyli w zależności od aktualnych potrzeb), a ich działanie pozostaje jedynie lokalne.

W przeciwieństwie do neuroprzekaźników organizm ich nie magazynuje, a błyskawicznie metabolizuje⁵.

EKAN - układ endokannabinoidowy

Okazało się również, że w organizmie nie tylko powstają związki podobne do kannabinoidów. Istnieje w nim również skomplikowany system - układ endokannabinoidowy (EKAN) - który bierze aktywny udział w kontroli wielu procesów fizjologicznych. Składają się na niego wspomniane endokannabinoidy, ale i receptory odpowiedzialne za ich działanie (CB1 i CB2) oraz enzymy związane z biosyntezą i degradacją⁶. Receptory CB1 zlokalizowano w ośrodkowym układzie nerwowym (głównie w podwzgórzu, jądrach pnia mózgu i układzie limbicznym), przysadce, tkance tłuszczowej, przewodzie pokarmowym, mięśniach, wątrobie, sercu, płucach oraz pęcherzu moczowym. Z kolei CB2 odkryto prawie wyłącznie w obrębie komórek układu odpornościowego (przy czym makrofagi mają również receptory CB1), adipocytów oraz keranocytów⁷.

Związki endokannabinoidowe pobudzają receptory CB1, a to powoduje wielokierunkową aktywację szlaków metabolicznych i kinaz białkowych, które wpływają na ekspresję genów, podziały, różnicowanie i apoptozę komórek. Tą droga aktywowana jest m.in. ekspresja czynnika martwicy nowotworów TNF-α⁸. Układ endokannabinoidowy uczestniczy także w procesach kościotworzenia, odporności komórkowej i humoralnej (obwodowe receptory CB2 na powierzchni limfocytów T i B oraz monocytów)⁹.

Konopie - regulacja apetytu

Do najlepiej poznanych funkcji endogennych kannabinoidów u człowieka należy regulacja równowagi energetycznej i poboru pożywienia. W te mechanizmy zaangażowane są głównie receptory CB1. Stwierdzono, że głodzenie pobudza czynność układu endokannabinoidowego, a spożycie pokarmu ją hamuje (poprzez ograniczenie ekspresji receptoróww CB1). To leptyna, hormon uwalniający się z tkanki tłuszczowej pod wpływem jedzenia, ogranicza wydzielanie endogennych kannabinoidów. Pobudzenie układu EKAN prowadzi także do hamowania wydzielania neuroprzekaźnikow kontrolujących pobór pokarmu¹⁰. A zatem rola układu endokannabinoidowego w zapewnieniu homeostazy energetycznej organizmu ma duży związek z regulacją łaknienia przez OUN. Dzięki działaniu obwodowemu i obecności receptorów CB w przewodzie pokarmowym zachodzi interakcja z wydzielaniem greliny oraz hamowanie opróżniania żołądka i perystaltyki jelit¹¹.

Podobny wpływ na przyjmowanie pokarmu wywierają także egzogenne kannabinoidy. Co więcej badania ostatnich lat sugerują, że patologiczna otyłość może być wywołana właśnie przewlekłą nadaktywnością układu endokannabinoidowego. Przebadano nawet preparat farmakologiczny o właściwościach selektywnego antagonisty receptora CB1 w ośrodkowym układzie nerwowym. Po roku u pacjentów z otyłością i zespołem metabolicznym stosowanie leku zmniejszyło łaknienie, obwód talii i masę ciała o 5-10%, jak również poprawiło profil lipidowy i parametry insulinooporności¹². Niestety później okazało się, że w dłuższej perspektywie lek wywołuje silne stany depresyjne, więc został wycofany z użycia.

Konopie - wpływ na układ nerwowy

Opisano także znaczny wpływ EKAN na koordynację tworzenia sieci neuronów w hipokampie i móżdżku, za pośrednictwem których pośrednio uczestniczy on w procesach pamięci oraz koordynacji motorycznej. Wykazano, że to endokannabinoidy są przekaźnikami informacji w procesach remodelowania połączeń między neuronami oraz uczestniczą w różnicowaniu neuronów. Funkcje te zapewniają właściwy przekaz informacji w mózgu i wpływają na wiele zachowań¹³. To głównie anandamid bierze aktywny udział w procesach uczenia i pamięci.

Konopie a stres i fobie

Układ endokannabinoidowy jest ponadto zaangażowany w regulację funkcji układu endokrynnego, hamując i stymulując czynności osi podwzgórze-przysadka-gruczoły w odpowiedzi na krótko i długotrwały stres¹⁴. Jak wykazały badania, myszy pozbawione receptorów CB1 uczą się reakcji warunkowego strachu, lecz - w przeciwieństwie do normalnych zwierząt - nie potrafią jej wygasić. Wyniki te pokazują, że endokannabinoidy odgrywają ważną rolę w tłumieniu przykrych uczuć i bólu wywołanego przez przypomnienie wcześniejszych doświadczeń. W związku z tym mała liczba receptorów lub zaburzenia uwalniania endokannabinoidów mogą być przyczyną zespołu stresu pourazowego, fobii i różnych form bólu przewlekłego¹⁵.

Konopie a ciąża

Anandamid jest ważnym związkiem podczas implantowania zarodka do macicy. W niskich stężeniach sprzyja podtrzymaniu ciąży, natomiast w wysokich powoduje poronienia. Jego produkcja rośnie w organizmie tuż przed zagnieżdżeniem zarodka i spada w czasie tego procesu, co aktywuje szereg kinaz białkowych wpływających na cały ten proces¹⁶. Z kolei wytwarzanie endokannabinoidów w jajniku prawdopodobnie może kontrolować dojrzewanie pęcherzyka Graafa i przebieg owulacji. Co ciekawe badania pokazują, że palenie marihuany 4 razy w tygodniu prowadzi do zaburzeń owulacji i miesiączkowania (spada wówczas sekrecja estradiolu i progesteronu), ale u kobiet sięgających po tę używkę w ciąży nie stwierdza się nieprawidłowości w zakresie stężeń hormonów płciowych¹⁷. Mimo to sam układ EKAN uczestniczy w kontrolowaniu przebiegu ciąży, a poprzez wpływ na wydzielanie gonadotropin i hormonów płciowych wpływa na płodność i zachowania seksualne.

Artykuł ukazał się w wydaniu papierowym O Czym Lekarze Ci Nie Powiedzą grudzień 2018.