Wbrew powiedzeniu, najlepszymi przyjaciółmi kobiety wcale nie są diamenty, lecz… zioła. Jak wynika z raportów naukowych na całym świecie, kobiety coraz chętniej z nich korzystają. 22% Amerykanek używa produktów naturalnych i stosuje ziołolecznictwo1. Dzieje się tak, bo kobiety chcą mieć kontrolę nad własnym zdrowiem oraz boją się skutków ubocznych stosowania leków2.
Jest to szczególnie prawdziwe w przypadku ciężarnych i karmiących piersią. Jednak zioła mogą być również przydatne w przypadku innych dolegliwości kobiecych, takich jak zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS), zaburzenia cyklu, bolesne menstruacje lub doświadczana w późniejszym wieku suchość pochwy. Na szczęście matka natura wyhodowała nam sporo zielonych pomocników.
Miłorząb japoński (Ginkgo biloba)
Skuteczność standaryzowanego ekstraktu z tej rośliny w leczeniu objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego oceniano w kontrolowanym, wieloośrodkowym badaniu z podwójnie ślepą próbą, w którym uczestniczyło 165 kobiet w wieku 18-45 lat.
Przez 2 miesiące otrzymywały one Ginkgo biloba lub placebo od 16. dnia pierwszego cyklu do 5. dnia następnego cyklu. Roślinny ekstrakt okazał się skuteczny przeciwko symptomom PMS – w szczególności łagodził tkliwość piersi oraz objawy neuropsychologiczne10.
Niepokalanek pospolity (Vitex agnus castus)
Jest tradycyjnym lekarstwem na wiele schorzeń kobiecych. Pomaga złagodzić objawy PMS i PMDD (przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne) oraz bóle towarzyszące menstruacji. 175 kobietom cierpiącym na PMS przez 3 cykle menstruacyjne podawano codziennie kapsułkę z wyciągiem z niepokalanka lub witaminę B6.
Okazało się, że niepokalanek znacznie bardziej wpłynął na złagodzenie objawów niż witamina B6 i wyraźnie zredukował takie objawy, jak napięcie emocjonalne, mastalgia (nadwrażliwość piersi), zaparcia, wzdęcia, bóle głowy i depresja3.
Przypuszcza się, że zioło podnosi poziom estrogenu i progesteronu. Ponadto działa podobnie jak dopamina, obniżając poziom prolaktyny, który wzrasta podczas PMS, a dodatkowo wpływa na uwolnienie beta-endorfin z systemu opioidowego w mózgu4.
Niepokalanek słynie też z korzystnego wpływu na regulację cyklu miesiączkowego. Naukowcy potwierdzili też, że Vitex agnus castus u większości kobiet (ok. 75%) sprawdza się w regulacji cyklu oraz zmniejsza bardzo obfite i długotrwałe krwawienie miesiączkowe.
Ma też korzystny wpływ na płodność – u samic myszy, które spożywały ekstrakt z niepokalanka, zaobserwowano wzrost poziomu hormonu luteinizującego i folikulotropowego, a także zahamowanie procesów prooksydacyjnych odpowiedzialnych za starzenie się5.
Niepokalanek nie powinny przyjmować ciężarne, karmiąca oraz kobiety cierpiące na endometriozę, mięśniaka macicy lub nowotwór macicy, jajników czy piersi. Co ciekawe, u mężczyzn niepokalanek może spowodować obniżenie libido. Z tego powodu nazywany bywał również pieprzem mnichów, którzy spożywali go, aby łatwiej im było zachować celibat.
Soja (Glycine max)
Dowody sugerują, że cykliczne wahania estrogenu i progesteronu mogą wpływać na rozwój trudnej do leczenia migreny w fazie lutealnej. W takiej sytuacji pomocne mogą być fitoestrogeny (związki organiczne zawarte w roślinach, działające w organizmie ludzkim na podobieństwo estrogenów), a zwłaszcza obecne w soi izoflawony.
W jednym z badań 49 pacjentek przez 24 tygodnie przyjmowało placebo lub dzienną kombinację 60 mg izoflawonów sojowych, 100 mg dzięgla chińskiego (Angelica sinesis) i 50 mg pluskwicy groniastej (Cimicifuga racemosa).
Choć w ciągu pierwszego miesiąca terapii średnie nasilenie bólu głowy w obu grupach nie różniło się, po kilku tygodniach kobiety otrzymujące mieszankę fitoestrogenów odczuły znaczącą poprawę (o ok. 56%) w porównaniu do tych stosujących placebo, dzięki czemu mogły zminimalizować zażywanie środków przeciwbólowych8.
Maca (Lepidium meyenii)
Mieszkanki Peru od lat stosują korzeń tej rośliny w leczeniu zaburzeń hormonalnych i nieregularnych menstruacji oraz w profilaktyce objawów klimakterium (takich jak uderzenia gorąca, suchość pochwy, utrata energii, obniżenie libido i depresja).
Na podstawie dostępnego piśmiennictwa sugeruje się, że maca wykazuje skuteczność ze względu na obecność alkaloidów, które działają jako chemiczne inicjatory reakcji pobudzających organizm do zwiększonej produkcji hormonów bilansujących właściwe potrzeby fizjologiczne dostosowane do płci i wieku. Badania wykazały, że jej korzeń może skutecznie łagodzić dolegliwości związane z okresem miesiączkowania (zwłaszcza bólem towarzyszącym PMS)9.
Melisa lekarska (Melissa officinalis)
W doświadczeniu z udziałem studentek, które podczas fazy lutealnej w 2 kolejnych cyklach menstruacyjnych otrzymywały kapsułki zawierające 500 mg sproszkowanych liści melisy 2 razy dziennie, wykazano, że zarówno po pierwszym, jak i drugim miesiącu terapii wyraźnie zmniejszyły się u nich objawy PMS11.
Czerwona koniczyna (Trifolium pratense)
Suchość pochwy najczęściej powiązana jest z poziomem estrogenów w organizmie kobiety. Gdy ten spada, zmniejsza się nawilżenie tego narządu. Lekarze fachowo nazywają to dyspareunią. Dolegliwość najczęściej dotyka panie w okresie przekwitania, jednak zdarza się, że staje się problemem również młodszych kobiet. Dzieje się tak, gdy coś zakłóci równowagę hormonalną w ich organizmie.
W tej sytuacji pomóc mogą kumestany występujące właśnie w czerwonej koniczynie oraz nasionach słonecznika i kiełkach fasoli. Wykazują one podobieństwo do estronu i 17-beta-estradiolu (żeńskiego hormonu płciowego), i to właśnie dzięki swej budowie oraz powinowactwu do receptorów estrogenowych alfa i beta obserwuje się ich korzystne działanie w łagodzeniu objawów okresu przekwitania.
Wyniki prospektywnego, podwójnie ślepego, kontrolowanego placebo badania potwierdziły wpływ czerwonej koniczyny na zminimalizowanie suchości pochwy u zdrowych kobiet po menopauzie. Przy czym w przeciwieństwie do estrogenów steroidowych nie odnotowano niekorzystnego pogrubienia endometrium12.
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum)
To popularne rodzime zioło może skutecznie łagodzić zwłaszcza emocjonalne zaburzenia towarzyszące zespołowi napięcia przedmiesiączkowego. 19 kobiet skarżących się na dolegliwości z nim związane codziennie przez 2 miesiące zażywało tabletki zawierające 300 mg ekstraktu z dziurawca (standaryzowanego na hyperycynę). U 13 z nich aż o 50% zmniejszyło się nasilenie takich objawów jak irytacja, płaczliwość, napięcie nerwowe, niepokój, zmienność nastroju, bezsenność oraz poczucie bycia poza kontrolą6.
Uczeni sprawdzili też, czy zioło można podawać paniom cierpiącym na depresję poporodową. W jednym z badań stwierdzono, że dziurawiec nie wpływa niekorzystnie na produkcję mleka ani na wzrost niemowlęcia7. W tym przypadku kobiety i ich dzieci poddano dwuletniej obserwacji.
Aloes zwyczajny (Aloe vera)
Aloes ma właściwości regenerujące i wzmacniające, pobudza i przyspiesza gojenie ran. Stosowany miejscowo jako składnik preparatów do pielęgnacji skóry i błon śluzowych wspomaga regenerację oraz procesy obronne, działa osłonowo i przeciwzapalnie.
Substancje aktywne zawarte w żelu aloesowym hamują rozwój Candida albicans, S. aureus oraz E. coli. Potwierdzają to zarówno badania prowadzone na Sumatrze, jak i w Malezji, które dowiodły, że wyciągi alkoholowe z liści aloesu wykazują działanie zależne od stężenia wobec grzybów Aspergillus niger i Candida albicans, porównywalne ze standardowymi środkami przeciwgrzybiczymi16. Roślina wykazuje działanie nawilżające oraz poprawia mikrokrążenie błony śluzowej.
Chlorella zwyczajna (Chlorella vulgaris)
Ekstrakt z tej algi wykazuje działanie nawilżające, odżywcze, wzmacniające i stymulujące odnowę komórkową. Przywraca elastyczność skóry i błony śluzowej, pobudza syntezę elastyny i kolagenu. W badaniu in vivo sprawdzano, jak przebiega gojenie się ran po cięciu u myszy, którym przez 12 dni nakładano hydrożelowy ekstrakt z chlorelli.
Test gojenia się ran sugerował, że zwierzęta leczone hydrożelem wykazywały wyższą obecność odkładania kolagenu, zmniejszenie liczby fibroblastów i komórek zapalnych. Ponadto wyciąg miał najwyższe wartości aktywności przeciwutleniającej (54,64%) i przeciwbakteryjnej wobec Klebsiella pneumoniae, Enterococcus faecalis i Escherichia coli15.
Kubańskie oregano (Coleus amboinicus)
Kubańskie oregano bywa też nazywane meksykańską miętą, a na Sumatrze – gdzie przeprowadzono badania nad jego wpływem na laktację – określa się je torbangun. Roślina jest tam od setek lat używana jako galaktolog (czyli środek pobudzający produkcję matczynego mleka). W toku badania indonezyjscy uczeni ustalili, że torbangun jest zwykle podawany matce przez miesiąc po porodzie w celu przywrócenia jej stanu równowagi oraz dla oczyszczenia macicy19.
Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla)
Ojciec Klimuszko polecał dodawanie koszyczków rośliny do mieszanek na skąpe lub bolesne miesiączki, w celu złagodzenia bolesnych stosunków oraz na podrażnienia i uczucie pieczenia w sferze intymnej13. Inni zielarze wskazują, że zioło skutecznie łagodzi dolegliwości piersi u kobiet oraz pomaga na związane z nimi i drogami rodnymi stany zapalne.
- 2 garście liści i kwiatów rumianku zaparz w litrze wody. Odstaw do ostygnięcia. Używaj, gdy napar jest ciepły, ale nie gorący. Dodaj do miski z ciepłą wodą i wymocz obolałe miejsca14.
Biała kapusta (Brassica oleracea)
Dokonany przez uczonych z Singapuru przegląd badań wykazał, że stosowanie okładów z liści kapusty u kobiet z obrzękiem piersi zmniejszyło ból, twardość nabrzmiałego biustu oraz (dzięki temu) wydłużyło czas karmienia17. Zdaniem autorów badania schłodzone liście kapusty mogą być przydatne w leczeniu obrzęku piersi.
Potwierdzają to próby przeprowadzone przez Australijczyków i Niemców, którzy sprawdzali, jak kapuściane kompresy wpływają na ból u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego. Leczenie kapustą było skuteczniejsze od placebo18.
- Oderwij od główki kapusty kilka liści, umyj je i włóż je do lodówki. Gdy się schłodzą, rozbij je tłuczkiem do mięsa i włóż do biustonosza tak, by zakrywały całe piersi. Zmieniaj co jakiś czas liście na nowe. Okłady nie powinny trwać dłużej niż 20-30 min, ale można je powtarzać kilka razy dziennie.
Czytaj również: Kapusta - właściwości zdrowotne i lecznicze zastosowanie
Kozieradka (Trigonella foenum-graecum)
Światowa Organizacja Zdrowia zaleca wyłączne karmienie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia jako najlepsze pożywienie dla niemowlęcia20. Tureccy badacze obserwowali wpływ herbaty ziołowej zawierającej kozieradkę na produkcję mleka matki i przyrost masy ciała niemowląt we wczesnym okresie poporodowym. Okazało się, że suplementacja herbatką kozieradkową zwiększyła laktację i ułatwiała przywrócenia masy urodzeniowej niemowlęcia we wczesnych dniach po urodzeniu.
Imbir (Zingiber officinale)
Kłącza rośliny są używane od czasów starożytnych jako tradycyjne lekarstwo na dolegliwości żołądkowo-jelitowe, nudności i wymioty. Najbardziej aktywnymi składnikami imbiru są składniki gorzkie, zwłaszcza gingerole i szogaole.
W różnych badaniach przedklinicznych oraz klinicznych potwierdzono podawanie imbiru jako skuteczną i bezpieczną metodę leczenia nudności i wymiotów w okresie ciąży21. Potwierdza to systematyczny przegląd badań przeprowadzony przez włoskich uczonych. Wykazał on, że imbir był równie skuteczny, jak lek referencyjny (witamina B6) w łagodzeniu nasilenia nudności i wymiotów podczas ciąży22.
- 1. Natl Health Stat Report. 2008 Dec 10; (12):1-23
- 2. Pharmacoepidemiol Drug Saf. 2004 Jun; 13(6): 371-80
- 3. Phytomedicine. 1997 Sep;4(3):183-9
- 4. Biochem Pharmacol. 2011 Jan 1; 81(1): 170-177; 24 Postępy Fitoterapii 2000; 2:10-16
- 5. J Chin Med Assoc. 2016 Nov;79(11):589-596; Pak J Biol Sci. 2007 Jul 15;10(14):2300-7; Arzneimittelforschung, 1993; 43: 752-6
- 6. Br J Obstet Gynaecol 2000;107:870-876
- 7. J Clin Psychiatry, 2003; 64: 966-8
- 8. Biomed Pharmacother. 2002;56(6):283-8
- 9. Postępy Fitoterapii 2003; 1:19-27
- 10. Rev Fr Gynecol Obstet. 1993;88(7-9):447-57
- 11. J Herb Med 2016; (6):142-812. Gynecological Endocrinology 21(5):257-64; J Obstet Gynaecol. 2016;36(3):301-11
- 13. O. A. C. Klimuszko "Wróćmy do ziół leczniczych" Oficyna wydawnicza Rytm, Warszawa 1987
- 14. S. Kynes „Ziołowy ogród. Receptury dla zdrowia i urody” Wydawnictwo Vivante, Białystok 2018
- 15. Journal of Applied Phycology. December 2019; 31(6)
- 16. Med Glas (Zenica). 2020 Aug 1;17(2):485-489; Oman Med J. 2017 Jan; 32(1): 41-46
- 17. JBI Libr Syst Rev. 2012;10(20):1185-1213
- 18. Clin J Pain. 2016 Nov;32(11):961-971
- 19. J Hum Lact. 2009 Feb;25(1):64-72
- 20. J Altern Complement Med. 2011 Feb;17(2):139-42
- 21. Integr Med Insights. 2016; 11: 11-17
- 22. Obstet Gynecol. 2005 Apr;105(4):849-56
- 23. Acta Biomed. 2008 Dec;79(3):205-10
- 24. Aust N Z J Obstet Gynaecol. 1988 Feb;28(1):68-71