Ekologiczny styl życia obejmuje nie tylko odpowiednie odżywianie. Powinniśmy być eko również wtedy, gdy przebywamy w zaciszu swojej sypialni, w przyjaznej dzieciom jadalni czy w łazience - oazie relaksu i intymności. Choć trudno w to uwierzyć, można się w domu obejść bez chemii gospodarczej!
Droga do odkrycia lepszych, zdrowszych i tańszych artykułów wykorzystywanych w gospodarstwie domowym jest naprawdę prosta. Wymaga jedynie dostrzeżenia zagrożeń, które wynikają ze stosowania nowoczesnej chemii gospodarczej. To pozwoli również pomyśleć szerzej o ekologii, a w konsekwencji zmobilizuje nas do zastąpienia toksycznych środków kosmetycznych, piorących i czyszczących ich naturalnymi odpowiednikami. Stąd już tylko krok do zadbania w naszym gospodarstwie domowym o czyste powietrze, ekologiczną odzież i tekstylia wolne od chemicznych dodatków.
Niewątpliwie żyjemy w czasach dobrobytu. Ale pralka, zmywarka czy odkurzacz, choć oszczędzają nasz czas, generują niewspółmiernie wysokie koszty wynikające z poboru energii, zanieczyszczenia środowiska naturalnego, a także cyklicznych zakupów środków czyszczących (odkamieniacze, zmiękczacze, nabłyszczacze, wybielacze, proszki i płyny do prania tkanin itd.).
Oczywiście trudno wyobrazić sobie współczesny dom bez wspomnianych urządzeń - nie namawiam nikogo, by z nich zrezygnować. Proponuję natomiast przyjrzeć się temu, co wykorzystujemy na co dzień w związku z ich eksploatacją i jaki to może mieć wpływ na nasze zdrowie.
Złote zasady eko
"Zabójcze wirusy i bakterie" często są obecne w reklamach środków czyszczących. Nie daj się zwieść! Można żyć w czystym domu bez korzystania z komercyjnej chemii gospodarczej - zdrowo i tanio.
Nie ufaj bezgranicznie producentom środków czystości - znajdujące się w nich substancja są toksyczne, rakotwórcze i mutagenne, a także silnie alergizują. Bezwarunkowo czytaj etykiety!
Jeżeli któryś z domowników jest alergikiem, nie narażaj jego układu odpornościowego i oddechowego na dodatkowy wysiłek obcowania z chemią gospodarczą. W przeciwnym razie systematyczne podtruwanie, a więc pogorszenia samopoczucia, gwarantowane!
Nie dowierzaj reklamom naturalnych środków czystości czy odświeżaczy powietrza, bo takie nie istnieją - nie byłyby opłacalne nawet w masowej produkcji.
Weź sprawy w swoje ręce i zostań bohaterką własnego, ekologicznego domu!
Co zawierają chemiczne środki czystości
O tym, czy określone substancje chemiczne będą mogły być wykorzystywane do produkcji artykułów codziennego użytku, decyduje prawodawstwo unijne, któremu podlega również nasz kraj1. Lista tych substancji, najczęściej o działaniu rakotwórczym i mutagennym, jest nie tylko zaskakująco długa, ale też wciąż otwarta (w Polsce2 to ponad 917 pozycji).
Tymczasem na etykietach środków chemii gospodarczej nie znajdujemy zazwyczaj informacji na ich temat, ponieważ zgodnie z wytycznymi unijnego rozporządzenia REACH (Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals - uregulowanie kwestii stosowania chemikaliów przez ich rejestrację i ocenę, powiązane z dopuszczeniem do obrotu) istnieje nakaz informowania wyłącznie o kilkunastu substancjach uznawanych za najbardziej szkodliwe.
Często jesteśmy też poddawani manipulacji związanej z rzekomym naturalnym pochodzeniem produktów komercyjnych.
Trzeba też pamiętać, że produkty chemiczne są łatwopalne, podrażniają skórę, mogą powodować zatrucia i uszkodzenia błon śluzowych dróg oddechowych, a w razie połknięcia grożą nawet śmiercią. Żaden z producentów środków chemicznych nie wymienia na etykiecie ich kancerogennych i mutagennych właściwości, mających wpływ na zmiany w DNA, trwałe uszkodzenie komórek (także rozrodczych) oraz wywołanie zaburzeń rozwojowych i zdrowotnych u potomstwa.
Trzeba otwarcie powiedzieć, że w prawie unijnym nie ma żadnych przepisów regulujących kwestię "naturalności" czy "ekologiczności" danego produktu chemii gospodarczej, jak to ma miejsce w przypadku przemysłu spożywczego3.
Tę lukę prawną wykorzystują z powodzeniem producenci, by promować swoje wyroby jako ekologiczne, zwłaszcza że rośnie liczba świadomych konsumentów zainteresowanych życiem bliżej natury. Tymczasem już samo uważne czytanie etykiet podważa slogany reklamowe.
Stosujemy więc cały czas środki, których ocena pod względem bezpieczeństwa dla człowieka jest nadal niejasna. Owszem, są prowadzone badania, ale jedynie nad toksycznością wybranych substancji4, a to za mało.
Żadna instytucja w obrębie UE czy USA5 nie zajmuje się kompleksowo zagadnieniem zagrożeń wynikających ze stosowania chemikaliów. Czy należy się zatem dziwić, że jesteśmy narażeni na zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwory lub inne choroby układu oddechowego czy rozrodczego3?
Krok w dobrą stronę
Na szczęście istnieją naturalne środki czystości, które są równie skuteczne, jak ich chemiczne odpowiedniki, a do tego przyjazne dla człowieka i środowiska. Z ekonomicznego punktu widzenia ich stosowanie jest także bardziej opłacalne. Można je sporządzić z takich substancji jak soda oczyszczona, ocet spirytusowy, soda kalcynowana, boraks (stanowi połączenie boru i sody), woda utleniona, szare mydło, sok z cytryny, gliceryna roślinna, naturalne olejki eteryczne i oczywiście zioła.
Gdy przygotowujemy własne środki czystości, musimy pamiętać o dwóch podstawowych zasadach. Produkty w większości nie muszą być przechowywane w lodówce, jednak pojemniki powinny być szczelnie zamknięte; należy je trzymać w zacienionym miejscu, najwyżej 6-12 miesięcy.
A teraz - porządki!
Na początek coś dla całej rodziny, czyli robimy mydło. Nie namawiam do wyrobu własnego mydła w kostce, ponieważ jest to proces czasochłonny. Mydło musi wtedy dojrzewać ok. 6 tygodni - nie można myć się świeżym, ponieważ ma zasadowy odczyn i uszkadza skórę. Istnieje prostsza i przyjemniejsza alternatywa - mydło w płynie (patrz przepis obok).
Na bazie mydła w płynie, jeśli dodamy 4-5 l wody i dodatkową porcję olejków, można przygotować domowy, ekologiczny płyn do mycia podłogi w kuchni, wykonanej z innych materiałów niż drewno. Sprawdza się rewelacyjnie.
Mydło w płynie
Składniki:
kostka szarego mydła (100 g)
1 litr wody lub 400 g oczyszczonej borowiny (jeżeli masz w domu chemika)
4 ml olejku eterycznego lub dowolna kombinacja w różnych proporcjach (np. owocowo-kwiatowa, ziołowa)
Wykonanie
Zetrzyj szare mydło na tarce o dużych oczkach i umieść w naczyniu, a następnie zalej gorącą wodą / oczyszczoną borowiną. Tak wykonaną miksturę odstaw na kilkanaście godzin, a następnie dodaj kilka kropli ulubionych olejków eterycznych. Całość wymieszaj.
Idealne do mycia naczyń
Komercyjne środki do mycia naczyń, ale także szampony i mydła, zawierają saponiny, a więc substancje, które się pienią. Naturalne saponiny występują również w surowcach zielarskich. Najbardziej znany jest korzeń mydlnicy lekarskiej (Radix saponariae), wykorzystywanej pierwotnie do mycia i usuwania tłuszczu z ciała i skóry głowy, a także z tkanin i różnych powierzchni. Ekologiczny płyn do mycia naczyń można przyrządzić z przygotowanego przez siebie mydła w płynie, a także z mydlnicy lekarskiej lub na bazie octu i soku z cytryny.
Drogie środki do mycia naczyń w zmywarce można zastąpić proszkiem ekologicznym, bardzo skutecznym i - co ważne - nabłyszczającym naczynia.
Płyn do naczyń z mydlnicy lekarskiej
Składniki:
2 łyżki korzenia mydlnicy lekarskiej i 2 szklanki wody do sporządzenia wywaru
Z korzenia mydlnicy przygotuj wywar (zagotuj korzeń w 2 szklankach wody, zostaw pod przykryciem przynajmniej na kwadrans). Gdy wystygnie, połącz go z pozostałymi składnikami, wymieszaj i przelej do szklanej butelki. Przechowuj w chłodnym miejscu.
Płyn do naczyń z octem i sokiem z cytryny
Składniki:
sok wyciśnięty z 3 cytryn (bez nasion i miąższu)
1 szklanka przegotowanej wody
100 g soli drobnoziarnistej
50 ml octu 10%
Wykonanie
Składniki umieść w garnku i podgrzewaj mniej więcej 15 min. do całkowitego rozpuszczenia się soli.
Wystudzony płyn przelej do szklanej butelki.
Płyn do naczyń na bazie mydła w płynie
Składniki:
1 szklanka mydła w płynie (przepis powyżej)
30 kropli olejku (mieszanka pomarańczowego z goździkowym lub miętowego z cytrynowym, w proporcjach 3:1)
Jeżeli zdecydujesz się dodać do płynu glicerynę, mieszanina zmieni konsystencję na żelową. Używaj butelki z dozownikiem.
Brudom i kurzom dziękujemy
Jak utrzymać w czystości blaty kuchenne i inne płaskie powierzchnie, np. stoły, regały, szafki i półki? Jeżeli mamy w domu oprócz małych dzieci również psa czy kota, powinniśmy bezwzględnie przygotować preparat, który posłuży do odkażania powierzchni i usuwania kurzu (patrz przepis niżej).
Naszym sprzymierzeńcem w walce z kurzem okaże się również płyn, który otrzymujemy po wlaniu do miski z wodą 1-2 łyżek gliceryny roślinnej. Roztwór nie tylko jest skutecznym środkiem czyszczącym, lecz również chroni przed szybkim osiadaniem kurzu.
Jeżeli mamy w domu meble drewniane (woskowane lub olejowane), możemy je skutecznie pielęgnować za pomocą nabłyszczającego sprayu (patrz przepis).
Proszek do zmywarek (sodowy)
Składniki:
2 szklanki sody oczyszczonej
1 szklanka nadwęglanu sodu
1 szklanka soli kuchennej
30 kropli olejku miętowego i cytrynowego w równych proporcjach
Wykonanie
Składniki wymieszaj i przed użyciem rozsyp na dnie zmywarki. 1 łyżkę kwasku cytrynowego wsyp do szufladki na tabletkę/kapsułkę.
Proszek jest bardzo wydajny i przyjazny dla środowiska6.
Naturalny spray usuwający kurz i roztocza* oraz tłuste plamy**
Składniki:
1 szklanka wody (najlepiej destylowanej)
0,5 szklanki octu
15 kropli olejku lawendowego, miętowego lub herbacianego*
15 kropli olejku cytrynowego, pomarańczowego lub grejpfrutowego**
Wykonanie
Składniki wymieszaj i przelej do pojemnika z rozpylaczem.
Nabłyszczający spray do drewna
Składniki:
1 szklanka oliwy z oliwek
0,5 szklanki soku cytrynowego
15 kropli ojejku pomarańczowego
Wykonanie
Po połączeniu składników w pojemniku ze sprayem mocno nim wstrząsamy. Meble przecieramy szmatką nasączoną preparatem. Przed jego użyciem ścieramy kurz na sucho.
Przyjazna toaleta i łazienka
Mleczko z sodą oczyszczoną
Składniki:
0,75 szklanki sody oczyszczonej
0,25 l mydła w płynie (przepis powyżej)
1 łyżka wody
Wykonanie
Składniki po wymieszaniu powinny mieć konsystencję gęstego mleczka. Mimo że soda ma właściwości ścierne, nie porysuje glazury.
Za pomocą octu spirytusowego i cytryny możemy usunąć kamień i osad z toalety. Wystarczy połączyć 1 szklankę octu spirytusowego z sokiem wyciśniętym z 2 cytryn (opcjonalnie 10-15 kropli olejku cytrynowego). Gotową mieszankę rozprowadzamy w muszli szczotką klozetową i pozostawiamy na 2-3 godziny. Jeżeli chcemy uzyskać szybszy efekt, wsypujemy do muszli na kwadrans nadwęglan sodu, i gotowe.
A czym najlepiej wyczyścić umywalkę, wannę i płytki w łazience? Oto przepis.
Możemy również wykonać samodzielnie ocet ziołowy7. Wypełniamy słoik do trzech czwartych wysokości świeżymi ziołami (nadaje się do tego lawenda, melisa, pokrzywa czy szałwia) lub kwiatami, ewentualnie cytrusami ze skórką. Całość zalewamy wodą wymieszaną z octem w proporcjach 1:1. Odstawiamy na 2 tygodnie. Ocet można wykorzystywać m.in. do mycia blatów, okien i podłóg, ale jest też uniwersalnym środkiem służącym do zachowania czystości w łazience
Naturalne środki czyszczące
Ocet spirytusowy
Działanie: antybakteryjne, rozpuszcza tłuszcz
Zastosowanie: wykorzystywany do czyszczenia powierzchni płaskich, sprzątania kuchni i toalety
Poliester powstaje z politereftalanu etylenu (PET)
Coraz więcej osób narzeka na alergie spowodowane noszeniem nowo zakupionej odzieży. Okazuje się, że nawet wybór markowych ubrań wcale przed tym nie chroni. Co nas uczula? W materiałach używanych do produkcji odzieży kryją się związki niebezpieczne zarówno dla zdrowia człowieka, jak i środowiska naturalnego8.
Nawet bawełna, zanim zostanie z niej uszyta sukienka czy bluzka, zostaje poddana obróbce z wykorzystaniem mnóstwa środków chemicznych. Czy w związku z tym może być nadal uznawana za włókno naturalne?
W 2013 r. z inicjatywy Greenpeace uruchomiono kampanię Detox Fashion, mającą doprowadzić do ich wykluczenia z odzieży firmowanej przez światowe marki. Do chwili obecnej zaledwie dwanaście z nich spełniło, i to jedynie częściowo, kryteria projektu9.
Zagrożenia: Produkcja poliestru wymaga substancji ropopochodnych oraz metali ciężkich: kobaltu, soli manganu, sodu, bromku oraz dwutlenku tytanu, które zanieczyszczają środowisko; poliester zawiera toksyczny i rakotwórczy pierwiastek antymon
Akryl zawiera sztuczne tworzywo akrylonitryl
Zagrożenia: Wdychanie oparów akrylonitrylu może prowadzić do uszkodzenia systemu nerwowego oraz chorób płuc i nowotworów
Wiskoza i włókna bambusowe
Powstają z włókien celulozowych brzozy, świerku, sosny lub bambusa poddanych działaniu wodnego roztworu wodorotlenku sodu (NaOH), a następnie dwusiarczku węgla (CS2)
Zagrożenia: CS2 jest związkiem trującym, działa szkodliwie na ośrodkowy układ nerwowy, może też doprowadzić do upośledzenia płodności, wykazuje działanie rakotwórcze i mutagenne. CS2 powoduje zakwaszenie środowiska i korozję. NaOH w dużym stężeniu wykazuje zaś właściwości żrące.
Nylon
Do produkcji nylonu wykorzystuje się ropę naftową i naturalne gazy, z których uzyskuje się łańcuchy polimerowe
Zagrożenia: Podobnie jak wszystkie rodzaje plastiku, zaburza funkcjonowanie układu hormonalnego, działa silnie rakotwórczo
Jakich tkanin unikać?
Nie tylko syntetyki stanowią dla nas zagrożenie. Najbardziej popularna tkanina naturalna, czyli bawełna, w wyniku procesu uprawy, a następnie produkcji odzieży, również przestaje być dla człowieka bezpieczna.
Wydaje się wprost nieprawdopodobne, że bawełna, zanim trafi do fabryki, jest poddawana obróbce z użyciem blisko 8 tys. środków chemicznych, w tym barwników z zawartością metali ciężkich, wybielaczy na bazie chloru, formaldehydu oraz parafiny.
Uprawa bawełny wiąże się również z największym w skali światowej zastosowaniem pestycydów, które według raportu WHO przyczyniają się każdego roku do ok. 20 tys. zgonów oraz 25 mln zatruć. Zużycie wody w produkcji bawełny prowadzi również do zanieczyszczenia i wysuszania zbiorników wodnych10.
Współczesna oferta producentów odzieży poszerzyła się o materiały z tzw. odnawialnych surowców naturalnych, powstających wskutek obróbki jednorocznych roślin uprawnych, takich jak kukurydza, soja, ziemniaki, ryż, bambus, pokrzywy i algi morskie.
Niestety one również zawierają dodatki chemiczne, dlatego nie warto ulegać aktualnej modzie.
Pełną listę szkodliwych substancji można znaleźć na http://www.ekonsument. pl/a599_z_jakich_materialow. html.
Kupuj odzież, ale rozsądnie
Jak dowodzi Jenifer L. Scott, autorka bestselerowej książki pt. "Szkoła wdzięku Madame Chic. Jak być damą w każdej sytuacji?", wystarczy mieć w garderobie 10 zestawów odzieży, by móc odpowiednio się ubrać na każdą okazję11. Dlatego uporządkuj swoją szafę przed nowym sezonem - niech znajdą się w niej ubrania z certyfikatem Fairtrade, Global Organic Textile Standard (GOTS ), Soil Association, IVN czy Eco Label12
Jeżeli nie planujemy w najbliższym czasie wymiany ubrań, to przynajmniej używajmy do prania proszku, który można przygotować z naturalnych składników.
Proszek do prania z olejkami eterycznymi (wystarczy na 100 prań)
Składniki:
1 kostka szarego mydła
1 szklanki nadwęglanu sodu / 2 szklanki boraksu
2 szklanki sody kalcynowanej
30-40 kropli naturalnego olejku (lawendowego, miętowego, cytrynowego lub eukaliptusowego, ale nada się również olejek z drzewa herbacianego i goździkowego, o działaniu odkażającym)
Wykonanie
Mydło zetrzyj na tarce o małych oczkach. uzyskane płatki mydlane połącz z pozostałymi składnikami - i to wszystko.
Wystarczy użyć od jednej do dwóch łyżek mieszanki, w zależności od ilości zabrudzonej odzieży. Jeżeli korzystamy z twardej wody, warto dodatkowo wypróbować prosty przepis na płyn o właściwościach zmiękczających6.
Naturalny płyn do płukania lub zmiękczania tkanin
Składniki:
2 l octu spirytusowego
10 kropli naturalnego olejku (w zależności od preferencji zapachowych, sama lubię lawendowy i z neroli, czyli kwiatów pomarańczy, ale może to być dowolna kombinacji różnych olejków)
Wykonanie
Wymieszaj ze sobą wszystkie składniki. Używaj jednorazowo 0,5 do 1 szklanki płynu.
Chrońmy dzieci
Niezwykle szkodliwe ftalany są również obecne w zabawkach dla dzieci i materacykach do przewijania niemowląt. Także modelina i plastelina zawierają polichlorek winylu (PCW) zmieszany z ftalanami mającymi właściwości plastyfikatorów, czyli substancji nadających kruchym tworzywom plastyczność. Jedynym sposobem na uniknięcie zagrożenia jest czytanie etykiet na produktach.
Właściwości substancji chemicznych nieuwzględniane na etykietach produktów13
Wpływ na zdrowie: toksyczne dla układu rozrodczego człowieka, mogą powodować zaburzenia hormonalne
Produkty: tekstylia, dywany, meble, plastik, zapachy, niektóre zabawki dla starszych dzieci, także kosmetyki, szampony i środki nawilżające, opakowania, wnętrza samochodu, materace do przewijania niemowląt, posadzki, zasłony prysznicowe i inne wyroby z polichlorku winylu (PCW)
Bromowane środki zmniejszające palność (deca BDE, penta BDE, HBCDD)
eter bromodifenylowy octaBDE
heksabromocyklopodekan (ang. decaBDE, penta BDE, HBCDD, decaBDE/pentaBDE bromodiphenyl ether, hexabromocyclodedecane)
Wpływ na zdrowie: gromadzą się na wiele lat w organizmie, mogą oddziaływać toksycznie; negatywne skutki dla wątroby, mózgu i układu nerwowego, mogą zaburzać układ hormonalny
Produkty: materace, dywany, kanapy i meble miękkie, tkaniny (zasłony, pokrycia siedzeń), odzież (dziecięce piżamy), artykuły elektryczne oraz obudowy komputerów, laptopy, telefony komórkowe, telewizory, płyty DVD, żelazka, oświetlenie
Perfluorowane związki chemiczne (PFOA, PFOSA, PFOS)
Wpływ na zdrowie: mogą kumulować się we krwi i w wątrobie, powodują wady rozwojowe płodu, uszkadzają układ odpornościowy, zaburzają pracę tarczycy
Produkty: pojemniki na żywność, dywany, tapicerki, odzież nieprzemakalna, naczynia kuchenne (z funkcją nieprzywierania)
Bisfenol-A (BPA)
Wpływ na zdrowie: może zakłócać pracę układu hormonalnego i odpornościowego, u mężczyzn uszkadza układ rozrodczy, u kobiet może prowadzić do choroby policystycznych jajników, poronień, otyłości, oporności na insulinę
Produkty: butelki dla niemowląt, butelki na wodę, okładziny puszek na żywność i napoje, wypełnienia dentystyczne i szczeliwa, artykuły elektryczne i elektroniczne5
Po wykonaniu prac domowych przychodzi czas na zasłużony odpoczynek. Jego jakość podniesie odświeżacz powietrza, który wykonuje się w kilka minut. Po prostu wsyp do płaskiej miseczki sodę oczyszczoną i dodaj do niej kilka kropli ulubionego olejku. Teraz możesz się zrelaksować!
Tekst: Karolina Smoderek
Bibliografia
Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. Dotyczące rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH)
Wykaz substancji zaklasyfikowanych jako substancje o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy na podstawie klasyfikacji zharmonizowanej, http://www.imp.lodz.pl/home pl/o instytycie/reg and detabases/prof and eny cercenogenesi/
Kozieł E., Wyrzuć chemię z domu, Wyd. Znak, Kraków 2016
Toxity and Assessment of Chemical Mixtures, Scientific Committies,2011
W UE - Registration, Evaluation, Authorisation and Resctriction of Chemicals Agency (REACH), w USA - Government Accoutability Office (GAO)
Scott J.L., Szkołaq wdzięku Madame Chic. Jak być damą w każdej sytuacji? Wyd. Literackie, Kraków, 2016
http://www.ekokonsument.pl/a601 jak to sprawdzić.html
Na podstawie opracowania Harmful Chemicals in Product You Buy?,Chemicals Health Monitor; http://www,env-health.org/resources/publications/article/harmful-chemicals-in-productyou- right-to-know
Nasze magazyny
