Wątroba - centralne laboratorium organizmu

Zdrowe zakupy

Suplementy diety

Andrographis ParActin®

Suplementy diety

Ashwagandha KSM-66 BIO

Suplementy diety

AstaZine® Astaksantyna

Suplementy diety

Koenzym Q10

Suplementy diety

Kolagen UC-II®

Suplementy diety

Kurkuma BCM-95®

Suplementy diety

Żeńszeń fermentowany GS15-4®

Najpierw dokucza zmęczenie i ospałość. Coraz trudniej zebrać myśli. Pogarszają się pamięć i koncentracja. Potem pojawia się pulsujący ból w okolicy brzucha, rosnący z każdym uderzeniem serca. Demencja? Chroniczne zmęczenie? Cukrzyca? Nie! To wszystko może być efektem zaburzeń wątroby, która nie boli, mimo że funkcjonuje coraz słabiej.

Choć nie zawsze duże oznacza ważne, ten największy gruczoł naszego organizmu to prawdziwe centrum dowodzenia, odpowiedzialne za przebieg licznych procesów, a jednocześnie tarcza chroniąca przed toksynami. Obecne w żywności chemikalia, konserwanty, sztuczne dodatki czy syntetyczne leki szybko osłabiłyby organizm gdyby nie wątroba, która je zatrzymuje.

To ona w każdej minucie oczyszcza 1,5 l krwi, nie pozwalając całej tej chemii rozprzestrzenić się po organizmie. Wychwytuje szkodliwe produkty przemiany materii, w tym cholesterol oraz nadmiar hormonów. Rozpuszcza zużyte czerwone krwinki, a ich barwnik - hemoglobinę - przekształca w barwniki żółciowe. Przejmuje substancje smoliste oraz chemikalia z kosmetyków i leków, by wydalić je z organizmu.

Dlatego gdy wątroba choruje, przestaje filtrować krew i zaczyna przepuszczać do niej toksyny, które szybko docierają do najdalszych zakątków ciała, by nieodwracalnie niszczyć jego komórki i narządy.

I choć wątroba ma wyjątkowo duże możliwości regeneracyjne, powtarzające się uszkodzenia w końcu doprowadzą do zniszczenia jej struktury i utraty funkcjonalności.

W gąszczu komórek

Szacuje się, że wątroba pełni ok. 400 różnorodnych funkcji. By sprostać temu zadaniu, ma do dyspozycji aż 300 mld komórek. Ale po kolei.

Ważąca u mężczyzn nawet 1,7 kg (u kobiet maksymalnie 1,5 kg) wątroba znajduje się w górnej części jamy brzusznej, tuż pod przeponą, zajmując całe prawe podżebrze i część lewego. Dzięki skomplikowanej sieci naczyń krwionośnych jest ściśle połączona z wieloma narządami.

Krew dociera do niej dwiema drogami¹. Żyłą wrotną płynie do wątroby odtlenowana krew ze śledziony, żołądka i jelit. To ona jest źródłem składników odżywczych i soli mineralnych, które wątroba ma przechwycić i przetworzyć. Z kolei tętnica wątrobowa właściwa dostarcza jej bogatą w tlen krew z serca.

Paradoksalnie jednak to żyła wrotna jest większym źródłem O₂, co wynika z faktu, że dostarcza ona aż 75% całej krwi wpływającej do wątroby. Oba rodzaje krwi spotykają się i mieszają w naczyniach włosowatych, skąd kolejnymi 3 żyłami trafiają później do prawego przedsionka serca - już przefiltrowane.

Pierwsze skrzypce w wątrobie grają hepatocyty, czyli komórki zajmujące 70-80% miąższu tego narządu². To one uczestniczą w metabolizmie białek, lipidów, węglowodanów, żelaza, miedzi, witamin i leków.

One również odpowiadają za produkcję żółci niezbędnej w procesie trawienia (patrz ramka). Układają się w beleczki, te z kolei tworzą charakterystyczną strukturę morfologiczną, czyli zraziki wątrobowe. Są one prawdziwym targowiskiem handlowym: to tutaj dochodzi do wymiany składników wchłoniętych w naczyniach przewodu pokarmowego (aminokwasów, cukrów) oraz wytworów innych narządów (np. insuliny z trzustki).

Długa lista zadań

Każdy z anatomicznych i strukturalnych elementów wątroby dokłada swoją cegiełkę, by cały narząd mógł realizować wyznaczone mu zadania. Ich lista jest dużo dłuższa niż wytwarzanie żółci i odtruwanie, czyli neutralizacja toksyn i oczyszczanie z nich krwi.

Pochłaniając i niszcząc rozpadające się fragmenty komórek (w tym produkty procesów zapalnych, wirusy, bakterie, grzyby i pasożyty), które transportowane są z krwią, wątroba spełnia istotne funkcje immunologiczne. Jej komórki neutralizują drobnoustroje i uczestniczą w kształtowaniu odpowiedzi odpornościowej.

Wątroba uczestniczy również w gospodarce węglowodanowej, tłuszczowej i białkowej. To w hepatocytach wytwarzana jest glukoza - podstawowy materiał energetyczny - później uwalniana do krwi³.

Co więcej, badania na zwierzętach sugerują, że wątroba współuczestniczy w rozwoju insulinooporności i jej powikłań⁴. U myszy pozbawionych receptorów insulinowych w wątrobie obserwowano bowiem znaczną hiperinsulinemię (nadmiar insuliny w stosunku do poziomu glukozy we krwi), upośledzoną tolerancję glukozy i właśnie insulinooporność.

Wątroba syntetyzuje również cholesterol, lipoproteiny i fosfolipidy oraz rozkłada lipidy do kwasów tłuszczowych. Jest swego rodzaju buforem, który nie dopuszcza do wzrostu stężenia wolnych kwasów tłuszczowych (WKT) we krwi. Kiedy insulina hamuje uwalnianie WKT z tkanki tłuszczowej, spada wątrobowa produkcja glukozy.

Proces ten jest jednak zaburzony u osób otyłych i cierpiących na cukrzycę typu 2 - badania wykazały, że ich hepatocyty są mniej wrażliwe na insulinę, a przez to wątroba wytwarza więcej glukozy i nie może prawidłowo metabolizować węglowodanów⁵. Upośledzenie wątrobowej syntezy lipidów wiąże się z kolei z większą podatnością na cukrzycę.

I wreszcie w wątrobie wytwarzana jest większość aminokwasów i białek, w tym albuminy i białka krzepnięcia, takie jak protrombina i prokonwertyna, których synteza wymaga obecności witaminy K⁶. Tutaj również gromadzone są zapasy witamin A, D i B₁₂, glikogenu oraz żelaza.

Co nam leży na wątrobie?

Okazuje się zatem, że wątroba to prawdziwe laboratorium, w którym zachodzą skomplikowane procesy związane z metabolizmem, odtruwaniem i produkcją substancji niezbędnych do życia. Niemal wszystko, co trafia do organizmu prędzej czy później zostanie przetransportowane do tego narządu, który jest dobrze poinformowany o każdym gościu, również tym nieproszonym.

Za tę wiedzę płaci jednak wysoką cenę - właśnie kontakt z drobnoustrojami, alkoholem czy wirusami naraża ją na uszkodzenia prowadzące do zapalenia, stłuszczenia, zwłóknienia, marskości i zaburzenia funkcjonalności. Przykładowo aktywność czynników infekcyjnych prowadzi do uszkodzenia strukturalnego lub zaburzenia funkcji hepatocytów, co może wywołać pogorszenie metabolizmu białek, węglowodanów i tłuszczów oraz funkcji detoksykacyjnej. Takie uszkodzenie wątroby może wynikać z wirusowego zapalenia albo być jedną z manifestacji chorób bakteryjnych (np. boreliozy) czy pasożytniczych (np. malarii)⁷.

W miejscu działania gronkowców i paciorkowców powstaje reakcja zapalna, a czasem ogniska martwicy hepatocytów i zmiany ropne⁸. Z kolei wirusy, niektóre grzyby i pierwotniaki powodują nacieki zapalne i ziarniniaki, czyli zalegające w tkankach owalne struktury wypełnione komórkami jednojądrowymi⁹. Tworzeniu się tych patologicznych skupisk sprzyjają również niektóre leki, np. allopurynol, chlorpropamid i chinidyna.

Ale nie tylko patogeny mogą zakłócić pracę wątroby. Równie często poddaje się ona, kiedy my sami zmuszamy ją do nadmiernego wysiłku, dostarczając organizmowi nadmiar alkoholu, leków czy tłustych potraw.

Leki i tłuszcz na cenzurowanym

Szacuje się, że 10, a w przypadku osób starszych nawet 50% zapaleń wątroby ma charakter polekowy¹⁰. Do najgroźniejszych farmaceutyków należą antybiotyki beta-laktamowe, makrolidy i tetracykliny, które powodują martwicę hepatocytów, zapalenie lub stłuszczenie wątroby czy cholestazę (zastój żółci).

Leki są również odpowiedzialne za większość przypadków ostrej niewydolności wątroby (ALF) - rzadkiej, ale śmiertelnej choroby, polegającej na gwałtownym załamaniu wydolności narządu. Jej następstwem są zaburzenia krzepnięcia, obrzęk mózgu i niewydolność nerek. Przez lata w Europie powodowało ją głównie przedawkowanie paracetamolu¹¹. Ostatnio coraz częściej odnotowuje się również jej przypadki po spożyciu muchomora sromotnikowego, używek i suplementów diety.

Stłuszczenie i marskość wątroby są również ściśle powiązane z cechami zespołu metabolicznego, do których należą insulinooporność, otyłość brzuszna i dyslipidemia¹². Niemal u wszystkich pacjentów otyłych obserwuje się nagromadzenie tłuszczu w hepatocytach¹³.

Ta zależność jest tak naprawdę prosta. O stłuszczeniu wątroby mówimy wówczas, gdy odsetek tłuszczu w narządzie przekracza 5%, czyli dochodzi do nadmiernego gromadzenia w niej lipidów. Dzieje się to w wyniku różnych procesów, np. uszkodzenia funkcji mitochondriów, niedotlenienia czy upośledzenia wydzielania trójglicerydów do krążenia. Szczególnie istotne jest jednak nadmierne spożywanie tłuszczów, zwiększające napływ wolnych kwasów tłuszczowych.

Niewłaściwa dieta prowadząca do otyłości, nieprawidłowych wartości trójglicerydów lub cukrzycy po prostu predysponuje do zaburzeń lipidowych.

Badania potwierdzają, że osoby cierpiące na stłuszczenie wątroby spożywają wyraźnie większe ilości tłuszczów nasyconych i cholesterolu, a mniejsze - błonnika, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i antyoksydantów¹⁴. Z kolei cukrzyca przyspiesza proces włóknienia wątroby i zwiększa ryzyko raka wątrobowokomórkowego, zarówno w przebiegu stłuszczeniowego zapalenia, jak i zapalenia wątroby typu C¹⁵.

Toast - niekoniecznie na zdrowie

Okazuje się również, że niepowstrzymywane przez antyoksydanty wolne rodniki i powodowany przez nie stres oksydacyjny są kolejnymi przyczynami nagromadzenia tłuszczu w hepatocytach¹⁶. Powstają one m.in. w wyniku przemian alkoholu - przez lata uznawanego za głównego winowajcę marskości i stłuszczenia.

Zła sława alkoholu nie zrodziła się bez przyczyny. Duże badania populacyjne wskazywały na silną zależność między ilością wypijanych w danym kraju napojów wyskokowych a śmiertelnością¹⁷, a do dziś co trzeci przeszczep wątroby spowodowany jest marskością alkoholową.

Jednak nowsze badania wykazały, że jedynie u 4-10% alkoholików rozwija się marskość, a zapalenie - u 20-30%. Co więcej z czasem odnotowywano coraz więcej przypadków chorób wątroby u osób niepijących.

Dzięki temu medycyna doszła w końcu do ważnych wniosków: owszem, alkohol spożywany w nadmiarze jest jednym z czynników ryzyka, ale skłonność do uszkodzenia wątroby zależy również od wielu innych współistniejących aspektów. Istotną rolę odgrywa np. płeć - kobiety, mimo że piją mniej i krócej, umierają z powodu alkoholowych chorób wątroby nawet 10 lat wcześniej niż mężczyźni¹⁸.

Swoją cegiełkę do ryzyka zachorowania dokładają też czynniki genetyczne, stan odżywienia czy zażywane leki. Słowem - jak w wielu schorzeniach - sprawa jest dużo bardziej złożona, niż początkowo myślano. Stąd choćby rozróżnienie na alkoholowe i niealkoholowe stłuszczenie wątroby (patrz ramka).