9 sposobów na stłuszczenie wątroby

Zachorowalność na NAFLD gwałtownie rośnie, przede wszystkim za sprawą epidemii otyłości, zespołu metabolicznego, insulinooporności i cukrzycy typu 2, gdyż są to jedne z głównych czynników predysponujących do tej choroby. Do innych czynników ryzyka należy zaliczyć nadciśnienie tętnicze, zespół policystycznych jajników oraz wysoki poziom trójglicerydów i cholesterolu. Schorzenie może być także uwarunkowane genetycznie.

Stłuszczeniowa choroba wątroby – jak sama nazwa wskazuje – polega na odkładaniu się tłuszczu w jej komórkach, co może prowadzić do stanu zapalnego. Choć stłuszczenie narządu może czasem objawiać się uczuciem zmęczenia i dyskomfortem w jamie brzusznej pod najniższym prawym żebrem, to jednak najczęściej przebiega bezobjawowo i przeważnie jest rozpoznawane przypadkiem, albo dopiero wtedy, gdy przekształci się już w marskość wątroby.

Stłuszczenie wątroby można rozpoznać przy użyciu nieinwazyjnych metod diagnostycznych, takich jak badanie ultrasonograficzne, elastografia (oceniająca stopień włóknienia wątroby) czy rezonans magnetyczny, ale badaniem, pozwalającym nie tylko rozpoznać schorzenie, lecz także ocenić stadium jego zaawansowania, jest biopsja wątroby. Sygnałem ostrzegawczym jest też podwyższony poziom aminotransferaz ALT i AST w badaniu laboratoryjnym krwi (tzw. próby wątrobowe).

Schudnij, aby mieć zdrową wątrobę

W metaanalizie 43 badań nad wpływem utraty wagi na markery niealkoholowego stłuszczenia wątroby wyliczono, że każdy utracony kilogram wagi wiąże się z obniżeniem poziomu aminotransferazy alaninowej (ALT) o wartość 0,83 i aminotransferazy asparaginianowej (AST) o 0,56, jak również ze zmniejszeniem stłuszczenia wątroby ocenianego radiologicznie lub histologicznie o 0,77 punktu procentowego. Stwierdzono również proporcjonalne do utraty wagi zmniejszenie stanu zapalnego wątroby².

Jak pokazują badania, szczególnie godną polecenia metodą odchudzania jest post przerywany – czy to w postaci ograniczenia przyjmowania pokarmu do jednego „okna żywieniowego” na dobę, trwającego 8 godz. lub krócej, czy też w postaci schematu naprzemiennego: 1 dzień normalnego odżywiania i 1 dzień postu lub znacznego ograniczenia spożycia kalorii. Obydwie metody pozwalają zmniejszyć stłuszczenie i stan zapalny wątroby³.

Dieta śródziemnomorska zmniejsza stłuszczenie wątroby

Dieta śródziemnomorska obfituje w warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste, orzechy i nasiona roślin strączkowych, ryby i owoce morza oraz oliwki i oliwę. Dzięki bogactwu związków bioaktywnych ma działanie przeciwutleniające i przeciwzapalne, a także zmniejsza oporność insulinową.

W kilku badaniach i przeglądach powiązano ją z niższym ryzykiem stłuszczenia wątroby, a także ze zmniejszeniem już istniejącego stłuszczenia i obniżeniem poziomu enzymów wątrobowych we krwi⁸.

W trwającym 6 miesięcy włoskim badaniu u 46 pacjentów z NAFLD zastosowanie diety śródziemnomorskiej wraz ze zwiększeniem aktywności ruchowej przyniosło zmniejszenie odsetka pacjentów ze stłuszczeniem wątroby w stopniu 2 lub wyższym z 93% do 48%, a całkowitą remisję stłuszczenia u 9 osób (20%). Znacząco obniżył się też poziom enzymów wątrobowych⁹.

Ostropest - zmniejsza produkcję wolnych rodników

Nasiona tej rośliny zawierają kompleks flawonolignanów, znanych pod zbiorczą nazwą sylimaryny. Zmniejsza ona utlenianie lipidów i produkcję wolnych rodników, działa też przeciwzwłóknieniowo poprzez hamowanie przekształcania się komórek gwiaździstych wątroby w miofibroblasty, odgrywające główną rolę w procesach włóknienia.

Ostropest plamisty (Silybum marianum) działa przeciwutleniająco i przeciwzapalnie, hamuje uwalnianie cytokin prozapalnych w miąższu wątroby, stymuluje regenerację komórek narządu, reguluje przepuszczalność błon komórkowych, utrzymując prawidłowy poziom przeciwutleniającego glutationu w komórkach. Zmniejsza oporność insulinową i reguluje metabolizm glukozy. Zmniejsza też odkładanie tłuszczu w wątrobie.

Ćwiczenia mogą zapobiegać stanom zapalnym

Poza spalaniem kalorii, wysiłek fizyczny może przynosić kilka innych korzyści. Może zapobiegać stłuszczeniu wątroby m.in. poprzez aktywowanie enzymu kinazy białkowej AMPK, który zmniejsza odkładanie tłuszczów w wątrobie, a także poprzez poprawę funkcjonowania mitochondriów oraz aktywację receptorów PPAR, odgrywających ważną rolę w metabolizmie lipidów.

Ćwiczenia mogą zapobiegać stanom zapalnym poprzez pozytywne oddziaływanie na mikrobiotę jelitową⁵. Aktywność fizyczna zmniejsza też oporność insulinową i poprawia metabolizm glukozy.

Przegląd badań wykazał, że najlepszym rodzajem ćwiczeń dla osób z NAFLD jest trening aerobowy w połączeniu z treningiem oporowym. Ten pierwszy najskuteczniej poprawia poziom ALT, a ten drugi – AST, czyli 2 podstawowych wskaźników NAFLD i zapalenia wątroby⁶.

Literatura medyczna potwierdza, że obydwa typy treningów, wykonywane przez co najmniej 6 miesięcy, 4-7 dni w tygodniu w sesjach o umiarkowanej lub wysokiej intensywności, trwających 20-60 min, mogą przynieść poprawę histologii wątroby i cofnąć jej uszkodzenia u pacjentów ze stłuszczeniowym zapaleniem wątroby⁷. Działanie terapeutyczne będzie miała jednak każda aktywność ruchowa, o ile będzie systematycznie wykonywana.

Cukier i słodziki szkodzą wątrobie

Mamy jednak złą nowinę także dla tych, którzy próbują zastąpić cukier sztucznymi słodzikami: one również zwiększają ryzyko stłuszczenia wątroby¹². Sztuczne substancje słodzące zwiększają insulinooporność¹³, będącą jednym z czynników wpływających na postęp choroby.

Jak stwierdzono, mogą one także powodować dysbiozę, czyli zaburzenie jakościowe i ilościowe mikrobioty jelitowej, które może bezpośrednio wpływać na zmianę metabolizmu wątrobowego i rozwój stłuszczenia oraz stanu zapalnego wątroby¹⁴.

Picie kawy obniża ryzyko stłuszczenia wątroby

Jak wykazała metaanaliza 11 badań, regularne picie kawy obniżało ryzyko wystąpienia NAFLD o 23%, natomiast u pacjentów z już zdiagnozowanym stłuszczeniem wątroby obniżało o 32% ryzyko rozwoju jej zwłóknienia²⁰.

Ze względu na złożony skład chemiczny kawy trudno jest precyzyjnie określić mechanizm jej działania. Najprawdopodobniej bierze w nim udział bardzo wiele składników.

Kofeina zwiększa metabolizm lipidów i hamuje ich odkładanie w wątrobie, a także zapobiega jej zwłóknieniu poprzez hamowanie receptora adenozyny, wydzielanej przez uszkodzone komórki i sprzyjającej gojeniu się, ale także włóknieniu²¹.

Zawarte w kawie silne przeciwutleniacze, kahweol i kafestol, osłaniają komórki przed stresem oksydacyjnym, hamują wydzielanie cytokin prozapalnych, a także zmniejszają produkcję czynników profibrotycznych (wywołujących włóknienie).

Z kolei kwas chlorogenowy, poza działaniem przeciwutleniającym i przeciwzapalnym, reguluje mikrobiotę jelitową, chroniącą organ przed stłuszczeniem i stanami zapalnymi. Natomiast melanoidyny – związki o brązowej barwie, powstające w procesie palenia ziaren kawy – przeciwdziałają uszkodzeniom narządu i jego zwłóknieniu²².

Karczochy chronią wątrobę

Warzywa te mają bardzo szerokie działanie hepatoprotekcyjne (chroniące wątrobę), a to dzięki swym silnym własnościom przeciwutleniającym, przeciwzapalnym, a także sprzyjającym regeneracji komórek i zmniejszającym przepuszczalność ich błon. Karczochy działają też przeciwcukrzycowo poprzez zmniejszanie insulinooporności, a także obniżają poziom lipidów, czyli cholesterolu i trójglicerydów.

Pobudzają też wydzielanie żółci, niezbędnej do rozkładu i trawienia tłuszczów, a także do usuwania toksyn z organizmu. Swe dobroczynne działanie karczochy zawdzięczają przede wszystkim zawartym w nich związkom fenolowym, a zwłaszcza kwasowi chlorogenowemu i cynarynie.

Autorzy przeglądu z 2021 r. przeanalizowali 8 badań, w których podawano preparaty z karczocha (najczęściej wyciąg z liści lub sproszkowane liście) w dawkach 100-2700 mg dziennie przez okres 4-12 tygodni.

Karczoch powodował znaczący spadek poziomu enzymów wątrobowych: aminotransferazy asparaginianowej (AST) i alaninowej (ALT)¹⁶. Poziom tych enzymów we krwi jest często wykorzystywanym w diagnostyce wskaźnikiem zdrowia wątroby. Może on wzrastać m.in. w wyniku uszkodzeń komórek wątroby, świadcząc o jej uszkodzeniu lub chorobie.

W badaniach na zwierzętach zaobserwowano, że ekstrakt z liści karczocha sprzyja także proliferacji komórek wątroby po jej częściowym usunięciu i przyspiesza jej regenerację¹⁷.

Wyciąg ten wykazał również działanie przeciwutleniające i przeciwdziałające przybieraniu na wadze u otyłych szczurów na diecie wysokotłuszczowej¹⁸. W badaniu in vitro wykazał natomiast działanie apoptotyczne (wywołujące śmierć) wobec linii komórek ludzkiego raka wątroby¹⁹.

Przeciwutleniacze wspierające wątrobę

W randomizowanym badaniu porównano wpływ ćwiczeń fizycznych i suplementacji witaminy E w dawce 800 mg dziennie przez 3 miesiące i stwierdzono, że w obu grupach osiągnięto porównywalne obniżenie poziomu enzymów wątrobowych oraz poprawę ultrasonograficznego obrazu wątroby²⁴.

Korzystny wpływ witaminy E na parametry wątrobowe potwierdziła także metaanaliza 15 badań²⁵. W NAFLD na skutek nieprawidłowości funkcjonowania mitochondriów i wydzielania cytokin prozapalnych wzrasta produkcja reaktywnych form tlenu, prowadząca do stresu oksydacyjnego, który odgrywa ważną rolę w postępie choroby i rozwoju stanu zapalnego.

Witamina E jest silnym przeciwutleniaczem, wymiatającym wolne rodniki, a także zapobiegającym włóknieniu wątroby. Ze względu jednak na pewne wątpliwości badaczy co do bezpieczeństwa jej długotrwałej suplementacji należy najpierw przedyskutować tę opcję z lekarzem.

Suplementowanie trans-resweratrolu w postaci zmikronizowanej (lepiej przyswajalnej) zapobiega uszkodzeniom wątroby i pomaga regenerować już istniejące stłuszczenie.

Resweratrol zmniejsza oporność insulinową, obniża poziom enzymów wątrobowych i aktywuje substancje regulujące metabolizm. W rezultacie znacząco obniża ilość tłuszczu magazynowanego w wątrobie²⁶.

Kurkuma poprawia funkcje wątroby

Uczeni z Iranu przeprowadzili metaanalizę 99 randomizowanych kontrolowanych badań obejmujących 5 546 uczestników dotyczących wpływu kurkuminy – substancji czynnej zawartej w ostryżu długim – na niealkoholowe stłuszczenie wątroby. Ujawniła ona, że suplementacja kurkuminy zmniejszyła poziomy AST, ALT i TG oraz obniżyła wskaźnik insulinooporności HOMA-IR w porównaniu z grupą kontrolną.

Ponadto u osób przyjmujących suplement odnotowano obniżenie BMI. Zdaniem badaczy wyniki te wskazują na korzystne skutki suplementacji kurkuminy/kurkumy u pacjentów z NAFLD, takie jak poprawa funkcji wątroby, obniżenie poziomu TG w surowicy, oraz zmniejszenie nadwagi. Niemniej jednak potrzebne są dalsze badania wysokiej jakości²⁸.