Co jeść, a czego unikać, będąc na diecie wątrobowej?

Badania wątroby - kiedy i które wykonać?

Jeżeli wciąż odczuwasz zmęczenie, masz zły nastrój, nie możesz schudnąć lub regularnie budzisz się ok. 2-3 nad ranem albo męczy Cię bezsenność, należy zbadać poziom enzymów wątrobowych (popularnie nazywanych próbami wątrobowymi) oraz stężenie bilirubiny. W każdym laboratorium możemy wykonać testy i oznaczyć ALT, AST, ALP, BIL i GGTP. Co oznaczają te tajemnicze skróty?

• ALT to aminotransferaza alaninowa, a AST to aminotransferaza asparaginianowa. Są to enzymy komórek wątrobowych. Wzrost ich stężenia we krwi świadczy o uszkodzeniu hepatocytów i zaburzeniach funkcji organu, do których może dojść w ostrych i przewlekłych chorobach wątroby, takich jak wirusowe zapalenia wątroby typu B i C, toksyczne uszkodzenie narządu lub jego marskość.
• ALP to fosfataza alkaliczna, natomiast GGTP to gamma-glutamylotranspeptydaza. Są to enzymy związane z nabłonkiem dróg żółciowych. Wzrost ich stężenia we krwi świadczy o zaburzeniach w pęcherzyku żółciowym, niedrożności dróg żółciowych oraz cholestazie wątrobowej spowodowanej kamicą żółciową lub nowotworami.
• BIL to żółty pigment, który jest produktem naturalnego rozpadu hemoglobiny w organizmie. Krąży we krwi w postaci niezwiązanej, zwanej bilirubiną niezwiązaną lub wolną, a następnie jest przenoszona do wątroby, gdzie jest związana (sprzężona) z kwasem glukuronowym, tworząc bilirubinę związaną, która jest następnie wydalana z organizmu wraz z kałem, co nadaje mu charakterystyczny brązowy kolor. Wysokie poziomy bilirubiny mogą prowadzić do żółtaczki, co objawia się żółtawym zabarwieniem skóry i oczu. Stężenie bilirubiny w surowicy krwi jest podstawowym parametrem laboratoryjnym służącym do oceny funkcji wątroby. Wysokie stężenie bilirubiny może wskazywać na różne stany patologiczne, takie jak zapalenie wątroby bądź kamicę żółciową.

Jeżeli masz podwyższone próby wątrobowe, to znak, że najwyższa pora zadbać o wątrobę. Dobra wiadomość jest taka, że jeśli zechcesz jej pomóc, odwdzięczy się szybką regeneracją.

Jaki wpływ na wątrobę ma nasza dieta?

Badania przeprowadzone w Szwecji wykazały, że regularne jedzenie w fast foodach to prosta droga do chorób wątroby. Po miesiącu diety składającej się z frytek i hamburgerów u ochotników wyniki prób wątrobowych były takie jak u alkoholików z długoletnim stażem.

Nic więc dziwnego, że rośnie liczba chorych na niealkoholowe stłuszczenie tego organu. Ze statystyk wynika, że alkoholizm jest obecnie odpowiedzialny jedynie za 15% przypadków marskości wątroby¹.

Gdy rozkoszujesz się schabowym lub karkówką, Twoja wątroba ciężko pracuje. Spełnia ok. 400 różnych funkcji w organizmie. Oczyszcza go z toksyn, produkuje żółć niezbędną do trawienia tłuszczów, glukozę przekształca w glikogen, który, podobnie jak witaminy A, D, B12 oraz żelazo i miedź, magazynuje na tzw. czarną godzinę.

Dlatego, gdy zaczynasz odczuwać nieprzyjemne rozpieranie pod żebrami z prawej strony, cierpisz z powodu wzdęć i zaparć, masz gorzki posmak w ustach albo łapią Cię częste skurcze łydek i palców rąk, to znak, że najwyższy czas przejść na dietę korzystną dla wątroby.

W 2023 r. Hiszpanie dokonali przeglądu zakresowego literatury naukowej w celu zebrania wzorców dietetycznych oraz informacji o produktach spożywczych i składnikach odżywczych łagodzących przebieg niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (NAFLD).

Zauważyli oni, że jednym z najlepszych wyborów w walce o zdrowie wątroby jest niskokaloryczna dieta śródziemnomorska. Wytypowali też kilka zaskakujących produktów, które mogą pomóc zregenerować narząd².

Dieta wątrobowa – co można jeść, a czego nie wolno?

Bezwzględnie ogranicz alkohol. Wątroba musi sobie z nim radzić zupełnie sama. I robi to, zamieniając go w tłuszcz. Kiedy ktoś nadużywa alkoholu, komórki jego wątroby wypełniają się kropelkami tłuszczu.

Jeśli na tym etapie ograniczy picie alkoholu, po kilku tygodniach tłuszcz zniknie z wątroby i wszystko będzie jak dawniej. Jeśli zaś będzie pił dalej, w hepatocytach ruszą procesy zapalne – zaczną powoli obumierać, co prowadzi do marskości wątroby.

Stosuj też z umiarem leki przeciwbólowe i antybiotyki. Zamiast suplementów diety sięgaj po warzywa, owoce, ryby oraz kasze. Ruszaj się. Gdy utrzymujesz prawidłową wagę, automatyczne zmniejszasz ryzyko stłuszczenia organu. Jeśli jednak to nie pomaga i stan Twojej wątroby nie wraca do normy, przejdź na rygorystyczny reżim żywieniowy.

Dieta wątrobowa - czego nie jeść? 

Wyeliminuj z jadłospisu:

• pieczywo żytnie i pszenne,
• rogaliki francuskie,
• razowy makaron,
• brązowy ryż,
• kaszę gryczaną i pęczak,
• tłusty nabiał,
• czerwone mięso,
• tłuste ryby,
• drób i wędliny,
• wędzonki i marynaty,
• tłuszcze (smalec, łój, margarynę),
• smażone potrawy oraz dodatki (np. frytki),
• kluski i pyzy,
• zasmażkę
• zupkki w proszku,
• ostre przyprawy i sosy
• musztardę, chrzan i majonez
• kawę,
• słodycze (także domowe ciasta, budynie etc.) i chipsy,
• grzyby,
• warzywa kapustne i strączkowe (nawet w postaci zupy, np. kapuśniaku czy grochówki),
• paprykę, szczypiorek,
• cebulę,
• surowy ogórek,
• rzodkiewkę,
• kukurydzę,
• warzywa smażone i konserwowane octem,
• niedojrzałe i suszone owoce,
• orzechy.

Dieta wątrobowa - co jeść?

• sucharki,
• pieczywo graham (w ograniczonych ilościach),
• drobne kasze (jęczmienną i manną),
• chudy nabiał (mleko słodkie i zsiadłe, kefir, jogurt, twaróg, serek homogenizowany),
• białko jaja kurzego,
• chudą cielęcinę,
• piersi kurczaka i indyka bez skóry,
• chude ryby (3 razy w tygodniu),
• delikatne zupy kremy lub kleiki,
• warzywa gotowane, takie jak marchew, kalafior, buraki, szpinak, kabaczki, młody zielony groszek, młoda fasolka szparagowa (można je omaścić odrobiną świeżego masła),
• warzywa surowe jak sałata, cykoria, pomidory bez skórki oraz marchewka utarta z jabłkiem (smażenie należy zastąpić pieczeniem lub gotowaniem na parze),
• dojrzałe owoce bez pestek i skórki, a szczególnie truskawki, morele, brzoskwinie, pomarańcze, banany, maliny, porzeczki podawane w formie przecieru,
• miód, dżem bez pestek, kisiel lub galaretkę (nie więcej niż 2 razy w tygodniu),
• zioła jak koperek, kminek, tymianek, bazylia, lubczyk i rozmaryn – pobudzają wydzielanie soków żołądkowych i żółci, przez co ułatwiają trawienie.

W ciągu dnia najlepiej jeść 5 małych objętościowo posiłków, o regularnych porach przerwami po 2-3 godziny. Należ je dokładnie przeżuwać, a pomiędzy nimi nie pojadać. Można pić tylko wodę mineralną, słabe niesłodzone napary z ziół oraz herbaty.¹¹

Ziołowe wsparcie dla wątroby

• Ostropest plamisty Roślina ta sprzyja wytwarzaniu nowych komórek wątrobowych. Jest też pomocna przy leczeniu marskości. Ostropest łagodzi schorzenia tego narządu, wspomaga np. leczenie wirusowego zapalenia wątroby typu C. Zaleca się jego stosowanie w rekonwalescencji po przyjmowaniu antybiotyków, chemioterapii i zatruciach pokarmowych. Łyżeczkę zmielonych nasion zalej szklanką wrzącej wody, zaparz pod przykryciem 10-15 min. Pij 3 razy dziennie po przecedzeniu. Możesz też stosować proszek ze zmielonych nasion. Przyjmuj 2-3 razy dziennie po łyżeczce¹³.
• Karczoch Badania potwierdzają, że działa ochronnie na komórki wątrobowe. Wspomaga regenerację i pracę organu oraz wspiera produkcję żółci, która odgrywa kluczową rolę w procesach trawienia. Ekstrakt z liści karczocha zmniejsza też ilość tłuszczu w wątrobie. Tabletki z nim kupisz w aptece¹⁴.
• Czarnuszka siewna Tureccy naukowcy dowiedli, że u królików przyprawa ta zapobiega włóknieniu i marskości wątroby skuteczniej niż witaminy C i E oraz selen. Z kolei w Egipcie na Uniwersytecie Assiut badano wpływ jej nasion na ochronę organu zatruwanego ołowiem. Okazało się, iż zwierzęta na diecie z ich dodatkiem miały mniej uszkodzoną wątrobę oraz lepsze wyniki biochemiczne i histopatologiczne niż grupa kontrolna niewspomagana nasionami czarnuszki¹⁵.
• Rzodkiew czarna To wyjątkowe warzywo ma silne właściwości żółciotwórcze. Od wieków jest również pomocne w zastojach żółci, a także bywa stosowane w stanach zapalnych wątroby, kamicy żółciowej oraz kłopotach z woreczkiem żółciowym. Zdaniem uczonych z węgierskiego Narodowego Instytutu Bezpieczeństwa Żywności i Żywienia sok z tej rośliny skutecznie chroni wątrobę przed stłuszczeniem¹⁶.

Dieta dobra dla wątroby - badania

Z przeglądu przeprowadzonego przez hiszpańskich uczonych wynika, że regularne spożywanie bogatych w kwas alfa-linolenowy orzechów włoskich poprawia profil lipidowy i zmniejsza częstość występowania otyłości, cukrzycy typu 2 i nadciśnienia wraz z zespołem metabolicznym.

Ich spożycie jest odwrotnie proporcjonalne do obecności aminotransferaz wątrobowych (gamma-glutamylotransferazy [GGT], aminotransferazy alaninowej [ALT] i aminotransferazy asparaginianowej [AST])³. Natomiast rośliny strączkowe dostarczają niezbędnych składników odżywczych, takich jak białka roślinne, błonnik, minerały, oligosacharydy, fitochemikalia i inne substancje bioaktywne, takie jak saponiny i polifenole⁴.

Badanie przeprowadzone wśród dorosłych mieszkańców Teheranu zbadało związek między spożyciem roślin strączkowych a ryzykiem NAFLD i wykazało, że wysokie całkowite spożycie roślin strączkowych (fasoli, soczewicy i grochu) było istotnie związane z niskim ryzykiem NAFLD⁵.

Rośliny strączkowe obniżały poziom lipidów we krwi poprzez zwiększenie wydalania tłuszczów i steroidów z kałem i tworzenie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych w okrężnicy⁶.

W swoim przeglądzie Hiszpanie wskazują, że ser i produkty mleczne są bogatymi źródłami tzw. peptydów bioaktywnych⁷. Badanie przeprowadzone w Korei wykazało, że wysokie spożycie białka mleka było istotnie i odwrotnie skorelowane z ryzykiem wystąpienia niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby u mężczyzn i kobiet w wieku ≥50 lat⁸.

Z kolei randomizowane badanie z podwójną ślepą próbą dowiodło, że spożywanie jogurtu zawierającego Lactobacillus acidophilus La5 i Bifidobacterium lactis Bb12 przez 8 tygodni u pacjentów z NAFLD wykazało niższe aminotransferazy wątrobowe, całkowity cholesterol i cholesterol LDL w porównaniu z pacjentami spożywającymi konwencjonalny jogurt.

Inne randomizowane badanie kontrolowane z udziałem 102 pacjentów oceniało wpływ symbiotycznego jogurtu (zawierającego 108 jednostek tworzących kolonie Bifidobacterium animalis/ml i 1,5 g inuliny) na NAFLD, stwierdzając, że spożywanie symbiotycznego jogurtu poprawiło stężenie enzymów wątrobowych⁹.