Nie tylko soplówka jeżowata i shiitake. Przegląd grzybów leczniczych

Nie wiadomo, kiedy i dlaczego, ale przyjęło się zakładać, że grzyby, choć smaczne po odpowiednim przyrządzeniu, nie mają zasadniczo żadnych wartości odżywczych. Mit ten pokutuje do dziś, tymczasem już wiemy, że grzyby to istne skarbnice nie tylko cennych składników odżywczych, takich jak białko, błonnik czy witaminy, ale także bioaktywnych substancji, korzystnie wpływających na nasze zdrowie.

Istnieje wiele dowodów historycznych, świadczących o wykorzystaniu grzybów w medycynie, w tym liczne opisy ich właściwości i sposobów zastosowania. Znajdziemy je w pismach Hipokratesa i księgach medycznych chińskiego lekarza, żyjącego w V wieku, Tao Hongjinga, jednego z ojców medycyny Dalekiego Wschodu.

Hieroglify przedstawiające grzyby lecznicze odkryto na ścianach starożytnych egipskich świątyń i w wiemy także, że były cennym lekiem dla rdzennych Amerykanów i ludów zamieszkujących Amerykę Łacińską, zwłaszcza Azteków i Majów. Także europejscy znachorzy stosowali grzyby w leczeniu rozmaitych schorzeń.

Tak powszechne zastosowanie grzybów w medycynie ludowej na całym świecie skłoniło naukowców do przyjrzenia się ich właściwościom w laboratorium – i tu było wielkie zaskoczenie. Okazało się bowiem, że grzyby, uważane często za bezwartościowe, zawierały setki aktywnych biologicznie składników, w tym wiele unikalnych i dotychczas nieznanych.

Odkrycia te zaowocowały opracowaniem licznych leków i suplementów – często sięgając po nie, nawet nie zdajemy sobie w wielu przypadkach sprawy, że zawierają substancje pozyskane z grzybów.

Grzyby uznawane za lecznicze przez medycynę naturalną uprawia się obecnie na skalę przemysłową w kontrolowanym środowisku, co zapewnia nie tylko bezpieczeństwo surowca, ale także odpowiednią zawartość składników aktywnych. Chociaż istnieją również takie przypadki, w których komercyjne hodowle dają dużo gorszej jakości surowiec, bowiem nic nie jest w stanie zastąpić natury. Przyjrzyjmy się zatem grzybom leczniczym z bliska i sprawdźmy, jakie mają właściwości i jak je stosować¹.

Grzyby lecznicze - bezpieczeństwo

Warto na początku zaznaczyć, że badania właściwości grzybów leczniczych przeprowadzano głównie na liniach komórkowych lub modelach zwierzęcych i w wielu przypadkach nadal brak jest badań z udziałem ludzi. Wskazania do ich stosowania są zatem często jedynie wypadkową wyników badań in vitro i historycznego zastosowania.

Jednocześnie należy mieć także świadomość, że zawarte w nich substancje mają niejednokrotnie bardzo silne działanie, zatem na półkę z mitami należy odłożyć twierdzenia, że jak nie pomogą, to i nie zaszkodzą – niewłaściwe zastosowanie grzybów, czy to suszonych owocników, zarodników, czy pozyskanych z nich ekstraktów, może nam zaszkodzić.

Dobrze jest również mieć pewność co do źródła pochodzenia surowca, ponieważ grzyby chłoną ze środowiska nie tylko cenne składniki odżywcze i substancje aktywne, ale także wszelkiego rodzaju toksyny i metale ciężkie – rosną one bowiem bardzo szybko i intensywnie eksploatują podłoże, a zatem w krótkim czasie kumulować się w nich mogą szkodliwe substancje. Dlatego pewność co do jakości i bezpieczeństwa dają nam jedynie uprawy grzybów, w których rosną one w kontrolowanych warunkach.

Ponadto, pozyskując grzyby dziko rosnące, należy pamiętać o podobieństwie wielu gatunków jadalnych i leczniczych do grzybów trujących – dlatego nie mając absolutnie całkowitej pewności co do tego, po jaki okaz sięgamy, lepiej jest samodzielnie nie zbierać grzybów².

Lecznicze składniki w grzybach

Za lecznicze właściwości konkretnego gatunku rzadko odpowiada pojedyncza substancja. Najczęściej w przypadku grzybów o właściwościach leczniczych mamy do czynienia z sytuacją, w której dany gatunek faktycznie zawiera konkretną substancję aktywną, ale siła i sposób działania grzyba i wytworzonych z niego suplementów są wynikiem synergii działania wielu zawartych w nim substancji3. Co zatem znajdziemy w grzybach uważanych za lecznicze?

Polisacharydy i ich kompleksy z proteinami

Badania wykazały, że mają one przede wszystkim właściwości immunomodulujące, czyli mają zdolność wpływania na przebieg procesów odpornościowych i regulowania odpowiedzi immunologicznej organizmu. Najlepiej poznaliśmy z tej grupy beta-glukany, które pobudzają aktywność białych krwinek, zwłaszcza limfocytów T i makrofagów, dzięki czemu podnoszą odporność na infekcje i skracają czas ich trwania.

Ponadto wykazano, że polisacharydy i kompleksy, jakie substancje te tworzą m.in. z peptydami, mają działanie antynowotworowe, niszczą wolne rodniki tlenowe, hamują stany zapalne, zabijają patogenne bakterie i grzyby oraz unieszkodliwiają wirusy.

Niektóre z nich korzystnie wpływają także na metabolizm węglowodanów i przyczyniają się do obniżenia poziomu glukozy we krwi. Są one też doskonałym uzupełnieniem terapii onkologicznej, ponieważ ograniczają efekty uboczne i ogólnie wzmacniają organizm wyczerpany chemio – lub radioterapią.

Zawarta w ścianach komórek grzybów chityna to także polisacharyd, pełniący funkcję błonnika pokarmowego, który m.in. reguluje perystaltykę przewodu pokarmowego i wchłanianie węglowodanów oraz cholesterolu, a także stanowi pożywkę dla fizjologicznej mikrobioty jelitowej, zatem jednocześnie pełni funkcję probiotyku.

Składniki mineralne W zależności od gatunku i rodzaju podłoża ich zawartość jest różna, jednak zasadniczo każdy z grzybów zawiera w różnych proporcjach żelazo, chrom, cynk, miedź, mangan, selen, kobalt i molibden. Są one niezbędne do utrzymania homeostazy organizmu, regulują pracę narządów wewnętrznych, korzystnie wpływają na odporność i biorą udział w wytwarzaniu np. antyoksydantów i enzymów.

Witaminy

Grzyby to doskonałe źródło witamin z grupy B, a także witamin A, D i E, niezbędnych kofaktorów wielu reakcji enzymatycznych, które dodatkowo wspierają prawidłowe funkcjonowanie m.in. układu nerwowego (witaminy z grupy B), narządu wzroku (witamina A), rozrodczego (witamina E) i odporność (witamina D).

Terpeny

Wśród wielu mechanizmów działania terpenów na uwagę zasługuje ich zdolność do regulowania ekspresji genów, zaangażowanych w odpowiedź immunologiczną i przebieg reakcji zapalnej. Badania wykazały także, że niektóre z nich wykazują działanie antynowotworowe i antyoksydacyjne.

Należące do tej grupy związków chemicznych kwasy ganoderowe hamują wydzielanie histaminy w przebiegu reakcji alergicznych, dzięki czemu osłabiają objawy alergii i poprawiają komfort życia alergików. Badania dowiodły, że ingerują one także w cykl komórkowy komórek nowotworowych i w ten sposób spowalniają rozwój raka oraz inicjują w komórkach rakowych proces apoptozy, czyli programowanej śmierci – komórki popełniają „samobójstwo”.

Niektóre z triterpenów obniżają również stężenie glukozy i insuliny we krwi, co korzystnie wpływa na metabolizm węglowodanów i zapobiega cukrzycy typu 2 oraz otyłości, a także neurologicznym powikłaniom hiperglikemii. Z kolei erinacyny działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i regulują funkcjonowanie układu nerwowego oraz wykazują działanie przeciwbólowe.

Antyoksydanty

Wspomniane już polisacharydy, witamina A, witamina E, terpeny, cynk i selen wykazują pośrednie lub bezpośrednie działanie przeciwutleniające – unieszkodliwiają wolne rodniki tlenowe, powstające podczas wytwarzania energii, które mają niszczycielskie działanie na komórki naszego ciała i przyczyniają się do zaburzeń metabolicznych oraz powstawania onkogennych mutacji w DNA.

Naukowcy są zgodni, że nadmiar wolnych rodników, związany ze stresem oksydacyjnym, do którego dochodzi m.in. na skutek spożywania produktów wysokoprzetworzonych, zanieczyszczenia środowiska, przewlekłego stresu czy stosowania używek, przyczynia się do rozwoju chorób cywilizacyjnych, przyspiesza starzenie się organizmu i zwiększa ryzyko rozwoju chorób autoimmunologicznych, dlatego tak ważne jest, aby organizm wyposażony był w zapas antyoksydantów.

Lektyny

To glikoproteiny, które regulują odpowiedź immunologiczną i hamują rozrost komórek nowotworowych oraz powstawanie przerzutów, ponadto korzystnie wpływają na poziom glukozy we krwi i działają osłonowo na komórki trzustki, która wydziela m.in. insulinę, hormon odpowiedzialny za regulowanie metabolizmu węglowodanów – w ten sposób lektyny zmniejszają ryzyko zachorowania na insulinooporność i cukrzycę typu 2 oraz wystąpienia powikłań tych chorób.

Sterole

Wykazują działanie bakterio-, grzybo – i wirusobójcze, dzięki czemu zapobiegają zakażeniom m.in. górnych dróg oddechowych, skóry i infekcjom intymnym, skracają czas ich trwania i wspomagają leczenie. Aminokwasy i ich pochodne Wśród nich warto zwrócić uwagę na ergotioneinę, pochodną histydyny, która nie tylko niszczy wolne rodniki tlenowe, ale także zapobiega procesom neurodegeneracji i chroni komórki nerwowe przed uszkodzeniem oraz korzystnie wpływa na samopoczucie seniorów.

To oczywiście jedynie niektóre ze składników grzybów leczniczych. Trudno jest bowiem wymienić je wszystkie, zwłaszcza że naukowcy szacują, iż niektóre gatunki mogą zawierać nawet kilkaset substancji biologicznie czynnych.

Często w składzie suplementów można znaleźć nazwy specyficznych dla danego gatunku grzybów składników aktywnych, które tworzone są od ich łacińskiej nazwy, a chemicznie można je przypisać do jednej z powyższych grup. Jednak same nie zawsze są skuteczne. Szczególne właściwości poszczególnych gatunków wynikają bowiem często, jak już wspomniano, ze wspólnego i uzupełniającego się działania wielu substancji i stąd również tak wielokierunkowe działanie każdego z grzybów^2,4. Przyjrzyjmy się zatem bliżej niektórym gatunkom grzybów leczniczych i ich zastosowaniu.

Lakownica żółtawa (Ganoderma lucidum, reishi, mannentake)

Wykorzystywane są w medycynie Dalekiego Wschodu od przeszło 3 tysięcy lat. Przypisuje się im niemalże boskie właściwości uzdrawiania ciała i umysłu, dlatego specjaliści medycyny chińskiej nazywają je linghzi, co można przetłumaczyć, jako grzyb o duchowej mocy.

Z kolei Koreańczycy mówią na nie yeongji, co oznacza boski grzyb, a w Japonii zyskały miano mannentake – grzyb 10 tysięcy lat. Dostępne są różne rodzaje suplementów, zawierających grzyby reishi, od ekstraktów, przez zarodniki, aż po suszone i sproszkowane kapelusze. Lakownica żółtawa zawiera ponad 400 aktywnych biologicznie substancji, w tym m.in. witaminy z grupy B, magnez, cynk, mangan, miedź, german, aminokwasy, beta-glukany, polisacharydy, ganoderminę, kumarynę i kwas ganoderowy.

Stres i przemęczenie

Grzyby reishi to adaptogeny, zatem pomagają organizmowi utrzymać stan równowagi, czyli homeostazy, i uodparniają na skutki przewlekłego stresu, korzystnie wpływają na samopoczucie psychiczne, dodają motywacji i poprawiają jakość snu. Lakownica żółtawa działa uspokajająco, wycisza i zapobiega nadmiernemu pobudzeniu. Łagodzi objawy zmęczenia, lęku i niepokoju oraz depresji.

 

Układ odpornościowy

Grzyby reishi stymulują komórki układu immunologicznego, zwłaszcza limfocyty T i makrofagi, co przyczynia się do poprawy odporności na infekcje. Zawarta w nich ganodermina wykazuje właściwości przeciwgrzybicze, a german i polisacharydy niszczą chorobotwórcze bakterie, w tym groźnego gronkowca złocistego, E. coli i salmonellę. Z kolei proteoglukan, triterpenoidy i proteiny lakownicy mają ponadto działanie antywirusowe, hamują namnażanie tych patogenów i pobudzają układ odpornościowy do ich unieszkodliwienia.

Układ krążenia

Zawarte w reishi enzymy rozrzedzają krew poprzez opóźnianie procesów krzepnięcia i obniżają ciśnienie krwi oraz poprawiają ukrwienie mięśnia sercowego. Obniżają także poziom cholesterolu.

Układ pokarmowy

Ekstrakt z grzybów reishi niszczy bakterie Helicobacter pylori, odpowiedzialne za stany zapalne i rozwój choroby wrzodowej żołądka oraz dwunastnicy. Ponadto wykazano, że działa on hepatoprotekcyjnie, czyli chroni wątrobę przed uszkodzeniem i pobudza regenerację tego narządu oraz zapobiega stanom zapalnym.

Także mikrobiota jelitowa, odpowiedzialna za trawienie pokarmów roślinnych i wydzielająca całą gamę składników regulujących nasz metabolizm, czerpie korzyści z przyjmowania ekstraktów z grzybów reishi. Okazuje się bowiem, że działają one probiotycznie, przyczyniając się do wzrostu fizjologicznej mikrobioty jelitowej.

Skóra i włosy

Ekstrakt z reishi zastosowany zewnętrznie lub jako dodatek do szamponów i odżywek wzmacnia cebulki włosów, zapobiega ich wypadaniu i pobudza wzrost nowych. Wykazuje także działanie przeciwzapalne, przyspiesza gojenie ran, łagodzi podrażnienia skóry, pobudza wytwarzanie kolagenu w skórze i zatrzymuje w niej wodę, dzięki czemu zapobiega powstawaniu zmarszczek i utrzymuje odpowiednią elastyczność skóry.

Ponadto zapobiega uszkodzeniem skóry, spowodowanym ekspozycją na promieniowanie UV i przyspiesza regenerację. Nowotwory Badania dowiodły, że ekstrakty z grzybów reishi wykazują silne działanie antyoksydacyjne, a przez to pośrednio zapobiegają uszkodzeniom DNA, które mogłyby, w sprzyjających warunkach, skutkować wzbudzeniem procesu nowotworzenia. Ponadto zawarte w lakownicy peptydoglikany i polisacharydy działają antynowotworowo.

Ekstrakt z reishi pobudza także autofagię, proces usuwania uszkodzonych komórek, który m.in. zapobiega ich przemianie w komórki nowotworowe oraz wprowadza komórki rakowe na szlak apoptozy. A w czasie leczenia onkologicznego wspomaga organizm i łagodzi skutki uboczne chemio – oraz radioterapii.

Metabolizm węglowodanów

Ekstrakt z grzybów reishi obniża poziom glukozy we krwi i pobudza jej przekształcenie w glikogen, który jest następnie magazynowany w wątrobie i mięśniach oraz zapobiega glukoneogenezie – to proces tworzenia glukozy z niecukrowych substancji, który przyczynia się do wzrostu poziomu glukozy we krwi.

Otyłość

Grzyby są pożywne i niskokaloryczne, co sprawia, że posiłki je zawierające dają szybkie poczucie sytości. Lakownica hamuje dodatkowo głód, przyspiesza przemianę materii i zapobiega rozrostowi tkanki tłuszczowej.

Alergie

Triterpenoidy zawarte w grzybach reishi hamują wydzielanie histaminy, dzięki czemu hamują rozwój alergii i łagodzą jej objawy. Ponadto zmniejszają stan zapalny towarzyszący reakcji alergicznej i wyciszają nadmierną reakcję układu odpornościowego.

Długość życia

Wszystkie wymienione powyżej korzyści, płynące ze spożywania grzybów reishi, wspierają zdrowie organizmu i opóźniają jego starzenie oraz sprzyjają utrzymaniu stanu zdrowej homeostazy. Naukowcy są zgodni, że w procesie starzenia się kluczową rolę odgrywają wolne rodniki tlenowe, zatem skutecznie unieszkodliwiająca je lakownica żółtawa nie bez przyczyny nazywana jest grzybem długowieczności.

Skutki uboczne: zaobserwowano, że długotrwałe lub w nieprawidłowych ilościach spożywanie grzybów reishi może powodować bóle i zawroty głowy, niestrawność, świąd i wysypkę, a także krwawienia z nosa oraz przewodu pokarmowego.

Przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią, zaburzenia krzepliwości krwi, nadciśnienie, okres okołooperacyjny.

Stosowanie: 0,5–1 g ekstraktu dziennie przez miesiąc, po czym należy zrobić przerwę, około 2 tygodni^2,5.

Błyskoporek podkorowy (Inonotus obliquus, chaga, huba brzozowa)

Grzyb ten pasożytuje na pniach drzew, głównie liściastych, a najczęściej na brzozie. To właśnie m.in. z drzew pozyskuje on cenne substancje, którym przypisuje się lecznicze właściwości. Znany jest od tysięcy lat tradycyjnej medycynie rosyjskiej, rozpowszechniony jest na terenie Azji, Ameryki Północnej i Afryki Północnej.

Mieszkańcy Syberii nazywają chaga "darem Boga", ponieważ wierzą, że grzyb ten ma wręcz cudowne właściwości. Zawiera m.in. betulinę, którą pozyskuje z pni brzozy, polifenole, terpeny, witaminy z grupy B, witaminę D, potas, selen, żelazo, magnez, cynk, wapń, mangan, dysmutazę ponadtlenkową, melaninę i ergosterol.

Antyoksydacja

Grzyb chaga jest jednym z najsilniejszych naturalnych antyoksydantów, m.in. dzięki zawartości dysmutazy ponadtlenkowej i flawonoidów. Niszczy wolne rodniki tlenowe, odpowiedzialne za rozwój chorób cywilizacyjnych i autoimmunologicznych, przedwczesne starzenie się i rozwój stanów zapalnych oraz uszkodzenia DNA, mogące skutkować wzbudzeniem procesu nowotworzenia. Unieszkodliwiając aktywne formy tlenu, zapobiega także zdrowotnym skutkom przewlekłego stresu.

Układ odpornościowy

Badania dowiodły, że chaga pobudza wytwarzanie krwinek w szpiku kostnym i zwiększa populację komórek macierzystych, których zadaniem jest regeneracja uszkodzonych tkanek – komórki te mają unikalną zdolność przekształcania w każdy rodzaj komórek w naszym ciele, w zależności od zapotrzebowania organizmu. Chaga hamuje także aktywność wirusów.

Nowotwory

Chaga zapobiega rozwojowi nowotworów poprzez działanie antyoksydacyjne i immunomodulację, ale to nie wszystko. Zawarta w nim betulina pobudza komórki rakowe do apoptozy.

Zakwaszenie organizmu uważane jest za jedną z przyczyn rozwoju chorób cywilizacyjnych, ponieważ prowadzi do zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Dochodzi do niego wskutek nieprawidłowej diety, niedoborów witamin i mikroelementów, stosowania niektórych leków, używek, siedzącego trybu życia i przewlekłego stresu. Badania dowiodły, że chaga jest jednym z najsilniejszych naturalnych pokarmów zasadowych, zwalczających zakwaszenie.

Układ krwionośny

Spośród ponad 50 gatunków grzybów leczniczych chaga wykazuje najsilniejsze działanie przeciwzakrzepowe dzięki zawartości aktywnych peptydów. Ponadto grzyb ten obniża stężenie lipidów i glukozy we krwi – hiperlipidemia i podwyższenie poziomu glukozy to najważniejsze czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Skóra

Chagę wykorzystuje się do produkcji kosmetyków chroniących skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania UV, grzyb ten łagodzi także podrażnienie i stany zapalne wywołane nadmierną ekspozycją na słońce. Hamuje również powstawanie zmarszczek, poprawia wygląd skóry, wyrównuje jej koloryt i opóźnia jej starzenie.

Skutki uboczne: Zaburzenia żołądkowo-jelitowe, nudności

Przeciwwskazania: leczenie immunosupresyjne.

Stosowanie: Należy stosować się do dawkowania podanego przez producenta, ponieważ nie istnieje jednolity standard dawkowania grzyba chaga. Najczęściej przyjmuje się około 1 g dziennie, w formie ekstraktu lub naparu (herbaty)⁸.

Kordyceps chiński (Cordyceps sinensis, maczużnik chiński)

Kordyceps pochodzi z Tybetu, gdzie od tysięcy lat wykorzystywany był w medycynie ludowej – przygotowany z niego napój wzmacniał w stanach wyczerpania fizycznego i dodawał sił. Niezwykle trudno go pozyskać, bowiem rośnie on jedynie na ciałach pewnych gatunków ciem, stąd wysokie ceny tego surowca.

Hodowany komercyjnie na podłożu, a nie na ciałach larw kordyceps pozbawiony jest, niestety, wielu cennych składników lub ich stężenie jest o wiele niższe niż w grzybie hodowanym naturalnie. Dlatego modyfikuje się obecnie kordyceps w taki sposób, by zwiększyć w nim stężenie dwóch najbardziej cennych składników aktywnych: kordycepiny i adenozyny. Ponadto grzyb ten zawiera m.in. adenozynę, polisacharydy, D-mannitol, witaminy A, C, E i K oraz witaminy z grupy B, 16 z 20 aminokwasów i dysmutazę ponadtlenkową.

Wydolność organizmu

Kordyceps zwiększa wytwarzanie adenozynotrójfosforanu (ATP), czyli nośnika energii w organizmie, a tym samym podnosi wytrzymałość fizyczną organizmu, dodaje sił, poprawia kondycję i umożliwia osiąganie lepszych wyników w sporcie. Zalecany jest także seniorom, u których wskutek starzenia się organizmu dochodzi do naturalnego obniżenia wytwarzania ATP. Dostarcza także aminokwasów, które są niezbędne do budowania i utrzymania masy mięśniowej.

Kordyceps pobudza również wytwarzanie czerwonych krwinek, co poprawia wydolność organizmu.

 

Układ odpornościowy

Kordyceps aktywuje makrofagi, białe krwinki odpowiedzialne za usuwanie patogenów i regulujące przebieg reakcji odpornościowych, pobudza także wydzielanie cytokin prozapalnych. Hamuje rozwój infekcji, łagodzi objawy i przyspiesza rekonwalescencję. Ekstrakt z kordycepsu wykazuje również działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe oraz zapobiega rozwojowi chorób autoimmunologicznych.

Układ krwionośny

Kordycepina rozszerza naczynia krwionośne, przyczynia się zatem do lepszego ukrwienia tkanek i stabilizuje ciśnienie krwi. Poprawia także ukrwienie mięśnia sercowego, reguluje pracę serca i obniża poziom lipoprotein we krwi, zapobiegając tym samym rozwojowi miażdżycy i chorobie niedokrwiennej serca.

Metabolizm węglowodanów

Pobudza szlaki metaboliczne biorące udział w obniżaniu poziomu glukozy we krwi i uwrażliwia komórki na działanie insuliny, hormonu odpowiedzialnego za utrzymanie prawidłowej glikemii i umożliwiającego wykorzystanie glukozy w szlakach wytwarzania energii.

Badania wskazują także, że kordyceps hamuje ekspresję genów, związanych z rozwojem cukrzycy. Układ moczowy Chroni nerki przed uszkodzeniem na skutek utrzymującej się u diabetyków hiperglikemii, hamuje obumieranie komórek nerek i zwłóknienie tych narządów.

Układ nerwowy

Hamuje procesy neurodegeneracyjne i stany zapalne w mózgu, zapobiega uszkodzeniom osłonek mielinowych nerwów (chronią one włókna nerwowe i usprawniają przesyłanie impulsów), dzięki czemu zapobiega demencji i innym chorobom neurodegeneracyjnym.

Osteoporoza

Zwiększa wydzielanie osteokalcyny przez komórki kościotwórcze, wykorzystywanej do odbudowy struktur kości i jednocześnie hamuje aktywność komórek kościogubnych. Zapobiega także utracie masy kostnej, związanej ze spadkiem poziomu estrogenów u kobiet w okresie menopauzy.

Nowotwory

Ekstrakt z kordycepsu hamuje wzrost komórek nowotworowych i zapobiega tworzeniu guzów poprzez bezpośrednią ingerencję w szlaki metaboliczne komórek raka. Zapobiega także powstawaniu przerzutów i hamuje rozwój naczyń krwionośnych w obrębie guza, co utrudnia komórkom nowotworowym dostęp do substancji odżywczych. Pobudza również proces apoptozy.

 

Sprawność seksualna

Kordycepina pobudza syntezę hormonów steroidowych, zwłaszcza testosteronu, co przyczynia się do wzrostu libido, a ponadto rozszerza naczynia krwionośne, co ułatwia panom osiągnięcie erekcji i odbycie stosunku płciowego oraz przywraca satysfakcję z seksu – dlatego często zaleca się kordyceps panom w okresie andropauzy. Korzystnie wpływa także na męską płodność.

Długość życia

Zawarta w kordycepsie dysmutaza ponadtlenkowa to silny przeciwutleniacz, wymiatający wolne rodniki tlenowe, odpowiedzialne za rozwój chorób cywilizacyjnych i przyspieszające procesy starzenia się. Skutki uboczne: bardzo rzadko utrata wapnia, zwiększenie krzepliwości krwi.

Przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią, uczulenie na kordycepinę, przyjmowanie leków przeciwcukrzycowych, zakrzepica, immunosupresja (np. po przeszczepie) i stosowanie leków przeciwdepresyjnych. Stosowanie: 0,5–1 g dziennie^6,7.

Soplówka jeżowata (Hericium erinaceus, lwia grzywa)

Grzyb ten rośnie na martwych lub obumierających konarach drzew, głównie we wschodniej Azji. W Chinach nazywana jest głową małpy – hou tou gu, a w Japonii yamabushitake, co oznacza kapłana górskiego. Lwia grzywa wykorzystywana jest nie tylko jako suplement, ale także jako cenny składnik kuchni azjatyckiej. Można ją spotkać niezwykle rzadko także w Polsce. Zawiera m.in. hericenony, erinacyny, beta-glukany, polifenole, mangan, żelazo i cynk.

Układ nerwowy

Ekstrakt z soplówki jeżowatej poprawia zdolności poznawcze i funkcjonowanie układu nerwowego – badania dowiodły, że pobudza wydzielanie czynników wzrostu i stymuluje ekspresję genów odpowiedzialnych za wzrost komórek nerwowych oraz pobudza wytwarzanie otoczek mielinowych. Spowalnia także procesy neurodegeneracji, zachodzące w przebiegu m.in. choroby Parkinsona i demencji oraz korzystnie wpływa na zdolności poznawcze.

Soplówka jeżowata hamuje również tworzenie złogów amyloidu w przebiegu choroby Alzheimera, korzystnie wpływa na zdolność poruszania się, orientację przestrzenną i pamięć wzrokową.

Jednocześnie lwia grzywa zapobiega nadmiernemu pobudzeniu neuronów, działa przeciwzapalnie i reguluje funkcjonowanie hipokampu (część mózgu odpowiedzialna m.in. za odczuwanie emocji), co pomaga zmniejszyć nasilenie objawów depresji i zaburzeń lękowych oraz poprawia jakość snu oraz korzystnie wpływa na zdolności poznawcze.

Soplówka jeżowata poprawia samopoczucie psychiczne, ułatwia radzenie sobie z przewlekłym stresem i jego skutkami. Wyostrza pracę zmysłów, uważność i koncentrację. Łagodzi także rozdrażnienie i niepokój w okresie menopauzy, związane ze zmianami hormonalnymi, zachodzącymi w organizmie kobiety. Wstępne badania dowodzą także, że przyspiesza regenerację układu nerwowego po urazach.

Układ odpornościowy

Wysoka zawartość beta-glukanów sprawia, że ekstrakt z lwiej grzywy podnosi odporność organizmu poprzez pobudzenie aktywności białych krwinek oraz stymuluje wydzielanie cytokin. Soplówka jeżowata działa także antybakteryjnie i przyczynia się do zwiększenia liczby wyspecjalizowanych klas białych krwinek, limfocytów i makrofagów, których zadaniem jest zwalczanie nowotworów.

Układ krwionośny

Lwia grzywa obniża poziom lipidów we krwi i obniża ciśnienie, co zapobiega chorobom sercowo- naczyniowym, zwłaszcza miażdżycy. Zawarte w niej hericenony hamują agregację płytek krwi, co zapobiega zakrzepicy, zawałom i udarom.

Układ pokarmowy

Hamuje rozwój bakterii Helicobacter pylorii, odpowiedzialnej za rozwój m.in. choroby wrzodowej i zapobiega uszkodzeniom śluzówki żołądka na skutek długotrwałego przyjmowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych lub nadużywania alkoholu. Soplówka jeżowata zmniejsza także stany zapalne jelit, towarzyszące chorobie zapalnej jelit (IBD) i wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego.

Metabolizm węglowodanów

Lwia grzywa reguluje aktywność enzymów, odpowiedzialnych za metabolizm węglowodanów, dzięki czemu obniża jej poziom we krwi, zarówno u osób zdrowych, jak i u diabetyków, blokuje także wchłanianie glukozy w jelitach. Ponadto zapobiega powikłaniom cukrzycy, takim jak uszkodzenie nerek, siatkówki oka i nerwów obwodowych.

Skutki uboczne: nie przeprowadzono szczegółowych badań z udziałem ludzi, które wykazałyby skutki uboczne stosowania tych grzybów. Dostępne badania wskazują na bóle i zawroty głowy, wzrost lub przeciwnie obniżenie libido oraz zwiększenie masy ciała.

Przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią, nadwrażliwość lub alergia na soplówkę jeżowatą, stan immunosupresji po przeszczepach (może powodować odrzucenie przeszczepionego organu). Stosowanie: 0,5–1 g ekstraktu dziennie^2,9.

Żagwica listkowata (Grifola frondosa, maitake)

Występuje na półkuli północnej, obecnie bardzo rzadko można ją spotkać w środowisku naturalnym. Dostępne na rynku grzyby pochodzą z hodowli. Stosuje się je nie tylko w lecznictwie, ale także w kuchni.

W Japonii nazywana jest tańczącym grzybem – legenda głosi, że nazwa ta odnosi się do skaczącego z radości grzybiarza, któremu udaje się znaleźć maitake. Zawiera m.in. polisacharydy, witaminy C i D, witaminy z grupy B, wapń, magnez, potas i miedź.

Układ odpornościowy

Grzyby maitake stymulują szpik do wytwarzania czerwonych i białych krwinek oraz zwiększają aktywność białych krwinek, zwłaszcza neutrofilów i makrofagów, stojących na pierwszej linii obrony organizmu przed patogenami.

Układ pokarmowy

Zapobiegają gromadzeniu lipidów w wątrobie, dzięki czemu hamują rozwój i wspomagają leczenie niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Wyciszają także stany zapalne w przewodzie pokarmowym.

Układ krwionośny

Żagwica listkowata obniża ciśnienie krwi, zmniejsza stężenie cholesterolu i trójglicerydów, dzięki czemu zapobiega chorobom sercowo-naczyniowym.

Metabolizm węglowodanów

Grzyby maitake obniżają poziom glukozy we krwi i zwiększają wrażliwość komórek na działanie insuliny, dzięki czemu zmniejszają objawy insulinooporności i cukrzycy typu 2 oraz nasilenie towarzyszących tym chorobom stanów zapalnych.

Nowotwory

Maitake chronią komórki przed nowotworzeniem, hamują rozrost już powstałych komórek rakowych i przeciwdziałają powstawaniu przerzutów oraz aktywują w komórkach nowotworowych szlaki prowadzące do apoptozy.

Przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią, choroby autoimmunologiczne.

Skutki uboczne: niestrawność – można jej przeciwdziałać, wprowadzając grzyby do diety stopniowo, w małych ilościach.

Stosowanie: 0,5–1 g ekstraktu dziennie, kuracja trwa miesiąc i należy ją powtarzać w odstępach, 2–3 razy do roku¹².

Uszak bzowy (Auricularia auricula-judae, judaszowe uszy, grzyby mun)

Rośnie na obumierających konarach drzew liściastych, najczęściej na czarnym bzie, od którego nosi swoją nazwę. A dlaczego judaszowe uszy? Otóż legenda głosi, że Judasz odebrał sobie życie, wieszając się właśnie na czarnym bzie.

Choć uszak bzowy to grzyb jadalny, nie cieszy się u nas popularnością, ponieważ w przeciwieństwie do rodzimych grzybów, nie ma zasadniczo żadnego smaku. Docenia go za to, zwłaszcza za konsystencję, kuchnia azjatycka. Zawiera duże ilości błonnika i m.in. cynk, magnez, miedź i żelazo, wapń, selen i witaminy z grupy B.

Przewód pokarmowy

Wysoka zawartość błonnika sprawia, że uszak bzowy zapobiega zaparciom i reguluje perystaltykę jelit. Błonnik korzystnie wpływa także na mikrobiotę jelitową i promuje namnażanie dobroczynnych drobnoustrojów.

Zespół metaboliczny i otyłość

Badania dowiodły, że uszak bzowy zmniejsza nasilenie objawów zespołu metabolicznego, charakteryzującego się m.in. podwyższeniem stężenia trójglicerydów i glukozy we krwi oraz insulinoopornością, którym często towarzyszy niealkoholowe stłuszczenie wątroby i nadciśnienie.

Spożywanie uszaka przyczynia się do obniżenia poziomu lipidów i zachowania odpowiednich proporcji pomiędzy ich rodzajami oraz obniża stężenie glukozy we krwi, a także korzystnie wpływa na funkcjonowanie wątroby.

Grzyby mun hamują również odkładanie tkanki tłuszczowej, zwłaszcza wokół narządów wewnętrznych oraz regulują wydzielanie adipokin przez tkankę tłuszczową, co m.in. zapobiega otyłości i ułatwia zrzucenie zbędnych kilogramów.

Skóra i włosy

Stosowane zewnętrznie ekstrakty z grzybów mun opóźniają starzenie się skóry i tworzenie zmarszczek oraz poprawiają kondycję skóry i włosów.

Skutki uboczne: nadmierne spożycie grzybów dziko rosnących może powodować zatrucie metalami ciężkimi. Przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią, nadwrażliwość na grzyby.

Stosowanie: nie należy spożywać więcej niż 250 g grzybów mun dwa razy w tygodniu z uwagi na to, iż wchłaniają one toksyczne substancje ze środowiska. Bezpieczniejsze są grzyby pochodzące z kontrolowanych upraw i suplementy w dawce 0,5 ekstraktu dziennie^13,14.

Żagiew wielogłowa (Polyporus umbellatus, grzyb ostrygowy)

Żagiew wielogłowa to grzyb pasożytniczy, bytujący na drzewach liściastych, powszechny na półkuli północnej. Jest smaczna i jadalna, ale coraz trudniej znaleźć ją w środowisku naturalnym – do wytwarzania suplementów wykorzystuje się grzyby hodowlane. W Polsce objęta jest z tego powodu częściową ochroną i oznaczona jako gatunek narażony na wyginięcie. Zawiera m. in. polisacharydy, ergosterole,witaminy z grupy B, steroidy i mannitol.

Układ moczowy

Żagiew wielogłowa przyczynia się do usunięcia z organizmu jonów sodu i chlorków, jednocześnie oszczędzając niezwykle istotne dla serca jony potasu, co ma działanie moczopędne. Dzięki temu wspomaga usuwanie obrzęków i leczenie zakażeń układu moczowego, wspomaga leczenie nadciśnienia tętniczego i przyspiesza usuwanie toksyn oraz metali ciężkich z organizmu.

Stany zapalne Składniki aktywne grzyba pobudzają wytwarzanie glutationu, jednego z najsilniejszych antyoksydantów, dzięki czemu hamują rozwój stanów zapalnych, zapobiegają rozwojowi chorób cywilizacyjnych, poprawiają samopoczucie fizyczne i psychiczne.

 

Układ nerwowy

Żagiew wielogłowa pobudza wydzielanie neuroprzekaźników, a zwłaszcza acetylocholiny, dzięki czemu korzystnie wpływa na zdolności poznawcze, pamięć i koncentrację oraz poprawia samopoczucie.

Skóra i włosy

Ekstrakt z grzyba ostrygowego poprawia nawilżenie i napięcie skóry, wzmacnia także włosy, zapobiega ich wypadaniu oraz pobudza wzrost nie tylko istniejących, ale także nowych włosów.

Zdrowie intymne

Ekstrakty z żagwi wspomagają leczenie zakażenia chlamydią i innych infekcji intymnych, działają także przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. Nowotwory Badania wykazały, że żagiew hamuje rozrost komórek nowotworowych i hamuje migrację komórek rakowych i dzięki temu zapobiega przerzutom oraz pobudza procesy apoptozy w komórkach nowotworowych.

Przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią, kamica nerkowa – chyba że lekarz zaleci inaczej.

Skutki uboczne: odwodnienie. Stosowanie: 0,5–1 g ekstraktu dziennie, na czczo, po 5 dniach przyjmowania suplementu należy zrobić dwudniową przerwę.

Twardnik japoński (Lentinula edodes, shiitake)

To jedne z najstarszych grzybów leczniczych, stosuje się je od około 6 tysięcy lat. Są także ważnym składnikiem dalekowschodniej kuchni. Zawierają m.in. lentinan, eritadeninę, witaminę D, witaminy z grupy B, polisacharydy, selen, mangan, żelazo, wapń i fitosterole.

Układ krwionośny

Shiitake są doskonałym źródłem żelaza, dlatego znalazły zastosowanie w leczeniu i zapobieganiu anemii. Ponadto zawarta w nich eritadenina przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu i trójglicerydów, a przez to zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

Układ nerwowy

Twardnik japoński wspomaga organizm w sytuacjach stresowych, ułatwia zasypianie, poprawia także pamięć i koncentrację oraz zmniejsza napięcie nerwowe.

Układ odpornościowy

Zawarte w grzybach schiitake beta-glukany silnie pobudzają komórki układu immunologicznego, wydzielanie cytokin i migrację białych krwinek oraz fagocytozę, czyli pochłanianie patogenów przez makrofagi. Ekstrakty z shiitake pobudzają także wydzielanie immunoglobulin (przeciwciał) przez limfocyty B i wytwarzanie enzymów antyoksydacyjnych, takich jak dysmutaza ponadtlenkowa i katalaza, które hamują rozwój stanów zapalnych.

Skóra

Grzyby shiitake poprawiają kondycję skóry, jej elastyczność i nawilżenie, zapobiegają także przedwczesnemu starzeniu się i powstawaniu zmarszczek oraz uszkodzeniom, wywołanym nadmierną ekspozycją na promieniowanie UV.

Nowotwory

Zawarty w grzybach lentinan działa immunostymulująco i pobudza układ odpornościowy oraz wyspecjalizowane w walce z komórkami nowotworowymi białe krwinki do działania.

Ekstrakt z shiitake wspomaga także organizm w okresie rekonwalescencji po terapii onkologicznej. Skutki uboczne: reakcje alergiczne, nudności, bóle brzucha, wymioty, biegunka, dermatozy.

Przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią, kamica nerkowa, podagra (dna moczanowa), choroby autoimmunologiczne. Stosowanie: 0,5–1 g ekstraktu dziennie, po posiłku^10,11.

Wrośniak wielobarwny (Coriolus versicolor, Trametes versicolor, indyczy ogon)

To nasz rodzimy grzyb, powszechnie występujący także na całym świecie, który rośnie na obumierających gałęziach i pniach drzew. Uważany jest za niejadalny z uwagi na swoją teksturę i brak smaku, ale nie jest trujący. Stosowany był w medycynie Dalekiego Wschodu od około XV wieku.

Mimo że na świecie dostępne są suplementy, zawierające wrośniaka różnobarwnego, w Polsce nie jest on dopuszczony do obrotu, a dostępne preparaty są zarejestrowane do użytku dla zwierząt.

Wrośniak wielobarwny zawiera m.in. polisacharyd Krestin i polisacharydopeptyd (badane pod kątem antynowotworowego działania), ternatynę, chrom, żelazo, mangan, miedź, witaminy z grupy B, ergosterole i liczne enzymy. Można go zbierać w lesie, a z suszu przygotowywać wywary lub dodawać go do herbaty.

Układ odpornościowy

Ekstrakty z wrośniaka zwalczają bakterie, wirusy i grzyby poprzez silne pobudzenie układu odpornościowego, a zwłaszcza tych białych krwinek, które patrolują nasz organizm w poszukiwaniu zagrożenia i są pierwszą linią obrony przed infekcją, oraz stymulowanie wytwarzania przeciwciał przez limfocyty B. Badania dowodzą także, że wrośniak skutecznie hamuje namnażanie krętków Borellia burgdorferi, wywołujących boreliozę i silnie pobudza układ odpornościowy do ich zwalczania.

 

 

Nowotwory

Preparaty zawierające ekstrakty z wrośniaka stosuje się w Japonii w leczeniu nowotworów od przeszło 40 lat – są one refundowane oficjalnie przez rząd tego kraju i stanowią uzupełnienie klasycznej terapii onkologicznej. Na całym świecie trwają intensywne badania nad właściwościami antynowotworowymi tego grzyba.

Zawiera on polisacharyd Krestin i polisacharydopeptyd, kompleksy o działaniu immunomodulującym, które przeciwdziałają immunosupresji, czyli zahamowaniu aktywności układu odpornościowego, do jakiej dochodzi na skutek zastosowania chemio – i radioterapii i która osłabia zdolności organizmu do zwalczania nowotworów.

Polisacharydy te aktywują limfocyty odpowiedzialne za niszczenie komórek rakowych i pobudzają je do wydzielania cytokin. Dotychczasowe badania wskazują, że ekstrakty z wrośniaka wielobarwnego skutecznie niszczą komórki raka mózgu, płuc, piersi, przełyku, szyjki macicy i jelita, a także czerniaka i wspomagają leczenie białaczki. Dowiedziono także, że zapobiegają one powstawaniu przerzutów i zmniejszają masę guzów nowotworowych.

Metabolizm węglowodanów

Ternatyna i polisacharydy obniżają stężenie glukozy we krwi i hamują aktywność enzymów, odpowiedzialnych za rozkład cukrów złożonych w jelitach, co znacznie spowalnia wchłanianie i ogranicza ilość wchłanianej do krwiobiegu glukozy. Dzięki temu wrośniak zapobiega rozwojowi insulinooporności i jest obiecującym uzupełnieniem terapii cukrzycy typu 2 – w ten sposób, pośrednio, przeciwdziała także otyłości i ułatwia odzyskanie oraz utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Przewód pokarmowy

Ekstrakty z wrośniaka działają probiotycznie, czyli pobudzają wzrost fizjologicznej mikroflory jelit i jednocześnie hamują namnażanie bakterii patogennych, dzięki czemu zapobiegają dysbiozie oraz niestrawności.

Układ krwionośny

Ekstrakt z wrośniaka obniża stężenie trójglicerydów i cholesterolu LDL we krwi, co zapobiega chorobom sercowo-naczyniowym i zwiększa także przepływ krwi przez serce, wzmacniając tym samym mięsień sercowy.

Skutki uboczne: reakcja alergiczna, bóle brzucha, biegunki. Przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią.

Stosowanie: brak jest w Polsce dostępnych w obrocie preparatów dla ludzi, te dostępne są zarejestrowane do obrotu weterynaryjnego. Zarejestrowane w innych krajach kapsułki zawierają zazwyczaj 0,5 g ekstraktu, przyjmuje się 1–2 dziennie^15,16.