Nasze magazyny
Pospolicie występująca śliwa tarnina od wieków znana była jako roślina o magicznych i zdrowotnych właściwościach. Już w starożytności jej surowe owoce spożywano jako przekąskę lub wykorzystywano do produkcji domowych przetworów. Do dziś są one również popularnym składnikiem napojów alkoholowych - w Polsce głównie nalewek. We Francji i Hiszpanii z owoców tarniny produkuje się likier, w Rosji wina i wódkę. Anglicy wysokoprocentowy alkohol przygotowują z przefermentowanych owoców.
Choć w przemyśle spożywczym wykorzystuje się głównie owoce tarniny, właściwościami leczniczymi charakteryzują się również jej kwiaty, a w pewnym stopniu także kora i liście1. Jednak październik i listopad to najlepsze miesiące do zbierania właśnie owoców Prunus spinosa. Charakteryzują się one dużą zawartością wody i węglowodanów (głównie monosacharydów), znajdziemy w nich również witaminy C i E, kwas oleinowy i linolowy, błonnik, sterole, flawonoidy (głównie antocyjany) oraz składniki mineralne (wapń, fosfor, żelazo)2. Za ich gorzki smak odpowiada duża ilość garbników i kwasów organicznych.
Z kolei w kwiatach tarniny znajdują się przede wszystkim flawonoidy (kwercetyna, kompferol i jego ramnozyd), leukoantocyjanidyny, garbniki i peptyny. Ponieważ skład tych dwóch najważniejszych surowców jest odmienny, wykazują one nieco inne właściwości lecznicze, dzięki czemu śliwa tarnina okazuje się jeszcze cenniejszą rośliną.
Metryczka
Występowanie: pospolicie na skrajach lasów i przy drogach, głównie na terenach nizinnych i w niższych partiach gór.
Surowiec leczniczy: kwiat (Pruni spinae flos, dawniej znany jako Flores Acaciae) i owoc (Pruni spinosae fructus).
Pora zbioru: Kwiaty zrywa się od kwietnia do maja, najlepiej w słoneczne dni i po opadnięciu rosy. Z kolei ciemnogranatowe owoce z niebieskawym nalotem zbiera się jesienią (październik/listopad), kiedy są już dojrzałe, ale jeszcze twarde. Zebrane po pierwszych przymrozkach tracą swój cierpki smak, ale również krócej nadają się do spożycia.
Ważne: W pestkach tarniny występuje cyjanowodór, tzw. kwas pruski, który w dużych ilościach jest trujący. Połknięcie pestki tarniny nie jest szkodliwe, ale nie należy jej rozgryzać lub rozgniatać.
Przeciwutleniacze
Badania wykazały, że owoce tarniny są szczególnie bogate w witaminę C i E oraz związki polifenolowe. Prawdopodobnie to te substancje przyczyniają się w największym stopniu do ich dużej aktywności antyoksydacyjnej3. Co więcej, zamrażanie owoców nie zmniejsza znacząco zawartości tych składników. Nawet kilkumiesięczne przechowywanie nie pozbawia ich właściwości przeciwutleniających. Oznacza to, że warto zebrać ich nieco więcej i zrobić zapasy do kolejnego sezonu. Chronią bowiem przed stresem oksydacyjnym, który odgrywa rolę w rozwoju takich problemów zdrowotnych jak miażdżyca i zawał serca, choroba Parkinsona czy Alzheimera, a nawet nowotwory.
Zwalczanie biegunek
Duża zawartość garbników przyczynia się do antybiegunkowych właściwości owoców tarniny. Wzmacniają one mięśnie zwieracza odbytu i dróg moczowych. Zaleca się stosowanie ich jako leku ściągającego i zapierającego w niespecyficznej biegunce oraz łagodnych stanach nieżytowych i zapalnych przewodu pokarmowego4. Ze względu na działanie łagodniejsze niż farmaceutyki tarninę stosuje się głównie w leczeniu pediatrycznym i geriatrycznym.
Dzięki zawartości niewielkiej ilości amigdaliny owoce pobudzają również układ pokarmowy - podaje się je w przypadku stanów nieżytowych żołądka oraz jelita cienkiego5.
Wsparcie pęcherza moczowego
Roślinne preparaty o właściwościach moczopędnych i odtruwających, a przy tym działające bakteriobójczo i przeciwzapalnie, stosowane są jako leczenie wspomagające przy wielu schorzeniach pęcherza moczowego6. Kwiat tarniny o silnych właściwościach moczopędnych i przeciwzapalnych wskazany jest szczególnie w okresie rekonwalescencji, ale również w przebiegu zapalenia nerek lub dróg moczowych, niewydolności nerek i kamicy nerkowej.
Leczenie tych schorzeń jest zazwyczaj długotrwałe, a regularne przyjmowanie farmaceutyków grozi uszkodzeniami miąższowymi, stąd warto wówczas wypróbować bezpieczniejsze preparaty roślinne7. Wyciąg z kwiatów tarniny nie tylko działa moczopędnie, ale również delikatnie napotnie i przeczyszczająco. Poza tym nieznacznie zwiększa wydalanie sodu oraz przepuszczalność ścian naczyń włosowatych4. Dzięki temu kwiaty tarniny znalazły zastosowanie w zwalczaniu częstych zaparć i krwotoków.
Mniejsze ryzyko chorób serca
Obecne w owocach i kwiatach tarniny związki (przede wszystkim antocyjany) mają udowodnione działanie redukujące rozwój miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca, udaru mózgu i zawału mięśnia sercowego.
Flawonoidy są grupą związków roślinnych, których stosowanie przyczynia się do obniżenia ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego i miażdżycy ze względu na silną aktywność przeciwutleniającą, przeciwzapalną, przeciwwirusową, antyalergiczną oraz ochronną w przypadku chorób serca8. Ponieważ hamują peroksydację lipidów błon komórkowych, chronią lipoproteiny (LDL) przed utlenianiem, a także zwiększają stężenie "dobrego" cholesterolu HDL, flawonoidy stosuje się w terapii chorób naczyń o charakterze zatorowo-zakrzepowym9.
Protekcyjne działanie na układ sercowo-naczyniowy ma związek przede wszystkim z przeciwutleniającymi właściwościami owoców tarniny. Badania dowodzą, że wolne rodniki uszkadzają ściany naczyń krwionośnych i utleniają lipidy "złego" cholesterolu LDL, który wnika do wnętrza komórek. W ten sposób powstaje blaszka miażdżycowa, prowadząca do zawężenia tętnic wieńcowych. Skutkiem tego może być udar mózgu lub zawał serca.
Płukanki z kory
Odwar z kory tarniny stosowany jest jako płukanka w przypadku zapalenia jamy ustnej, gardła lub dziąseł. Ponadto dodany do kąpieli pomaga łagodzić kobiece dolegliwości bólowe i infekcje intymne10.
Nalewka z tarniny
Śliwa tarnina jest rośliną jadalną, stąd można wykorzystać ją na wiele sposobów. Przy schorzeniach żołądkowo-jelitowych pije się odwar (1/2 łyżeczki suszonych owoców na 1 szklankę wody), który w stanach zapalnych można stosować także do płukania jamy ustnej i gardła. Stany zapalne zwalcza też świeży sok z owoców. Z tarniny można również robić konfitury, kompoty, wina owocowe i syropy - nadaje ona przetworom delikatny aromat i pikantny smak. My przedstawiamy przepis na nalewkę, która wspomoże układ odpornościowy i moczowy.
- 2 kg owoców tarniny
- 1,2-1,5 kg cukru
- ok. 30 dag suszonych śliwek
- ok. 1,5 l spirytusu lub wódki
- 8 goździków
- cynamon i wanilia według uznani
- sok z całej cytryny
Owoce tarniny i śliwki (bez pestek) układaj warstwowo w dużym słoju, przesypując je cukrem. Odstaw. Jeśli zaczną fermentować, zalej je alkoholem. Jeśli nie - dopiero po upływie 2-3 tygodni zlej sok i dodaj do niego alkohol, ponownie odstawiając na 2 tygodnie. Również do owoców dodaj alkohol i pozostaw je na 2 tygodnie. Po tym czasie zlej zalewę, dokładnie odcedzając owoce, i wymieszaj ją z sokiem. Całość dopraw do smaku wanilią, sokiem z cytryny, cynamonem i goździkami.
Bibliografia
- Echa leśne 1995, tom 20, nr 11: 26-27
- Barros L, Carvalho A, Sá Morais J, C.F.R. Ferreira I.: Strawberrytree, blackthorn and rose fruits: Detailed characterization in nutrients and phytochemicals with antioxidant properties [w:]: Elsevier, Food Chemistry 2010, 120: 247-254
- Acta Sci. Pol. Technol. Aliment. 12 (4): 365-372
- Panacea 2012; 4 (41): 23-25
- Olechnowicz-Stępień W, Lamer-Zarawska E., Rośliny lecznicze stosowane u dzieci, PZWL, Warszawa 1992
- Herba Polonica Supl. II; 1992: 181
- Nowiny Lekarskie 2000; 69 (2): 173
- Nutr Hosp. 2002; 17 (6): 271-278
- Annu. Rev. Nutr. 2002; 22: 19-34
- Wiadomości zielarskie 2002; tom 44, nr 5: 12
