Nasze magazyny
W Polsce na przełomie XIX i XX w. odwar z szyszkojagód stosowano jako skuteczny sposób na zatrzymanie moczu i opuchliznę. Z kolei dojrzałe owoce spożywane na czczo miały pomagać przy zaburzeniach trawienia. W średniowiecznej Europie ich zastosowanie było jeszcze szersze: od bólu mięśni i stawów, przez infekcje dróg moczowych, po kaszel i dolegliwości w obrębie klatki piersiowej. Dziś wiele z tych właściwości udało się potwierdzić badaniami naukowymi, które sugerują jeszcze inne zastosowania jałowca. Wszystko dzięki olejkowi eterycznemu obecnemu w jego owocach. Zawiera on bowiem liczne składniki aktywne (m.in. cukry, gorzką juniperynę, woski, garbniki, witaminę C i składniki mineralne).
Jałowiec w kuchni (i nie tylko)
Lekko gorzkawy i korzenny smak oraz balsamiczny aromat szyszkojagód powodują, że od wieków wykorzystywane są one jako dodatek do dań ciężkostrawnych. Jałowiec niweluje bowiem poczucie tłustości, a przy tym doskonale komponuje się z dziczyzną, kiełbasami, drobiem czy cielęciną.
Jako przyprawa sprawdza się również w sosach, marynatach, gulaszu, bigosie, kapuście kiszonej czy pasztecie. Surowe szyszkojagody są zbyt gorzkie, dlatego w kuchni wykorzystuje się jedynie suszone. Warto pamiętać, by przechowywać je w całości - rozdrobnione szybko stracą swój zapach i składniki aktywne. Jednorazowo nie należy dodawać do dań więcej niż kilku owoców.
Oliwa ziołowa
Wsyp do słoika 2 łyżki stołowe mieszanki ziół: oregano, rozmarynu, majeranku, kolendry, tymianku i jałowca. Dodaj 500 ml oliwy z oliwek i wymieszaj. Naczynie szczelnie zamknij i umieść w ciemnym miejscu. Odstaw na 3 tygodnie, a co 2 dni wstrząsaj słoikiem, by zioła nie osadzały się na ściankach. Po tym czasie przecedź przez sitko lub gazę. Naczynie z gotową ziołową oliwą przenieś do lodówki.
Odwar
Łyżkę stołową suszonych, rozdrobnionych owoców zalej szklanką wody w temperaturze pokojowej. Ogrzewaj przez 30 min, nie dopuszczając do wrzenia, a następnie przecedź. Pij nie więcej niż łyżkę odwaru 3 razy dziennie, by pobudzić perystaltykę jelit, zwiększyć wydzielanie soku żołądkowego i wydalanie moczu. Po miesiącu zrób co najmniej 2 tygodnie przerwy.
Kąpiel
Jeśli cierpisz na reumatyzm, podagrę lub zmagasz się z wypryskami na skórze, zagotuj 2 kg młodych gałęzi jałowca z garścią jego owoców. Następnie przed kąpielą dolej płyn do wanny. Przy wypryskach skórę możesz też przemywać naparem z jałowca.
Na trawienie
Tradycyjnie owoce jałowca przede wszystkim stosowane są w kłopotach układu pokarmowego. Z jednej strony wyciągi z szyszkojagód ułatwiają trawienie (zwłaszcza tłustych, ciężkostrawnych dań), usprawniają pracę żołądka oraz produkcję żółci i soku żołądkowego, a z drugiej - pobudzają apetyt.
Według badań owoce J. communis wykazują również właściwości hepatoprotekcyjne, przynajmniej u szczurów. Zarówno wodny, jak i alkoholowy ekstrakt chroni komórki wątroby, m.in. obniżając podniesione poziomy bilirubiny i ALP (fosfatazy zasadowej)1.
Na problemy z diurezą
Owoce jałowca wykazują również działanie diuretyczne: u szczurów już po 3 dawkach podanych w ciągu 72 godz. wydalanie moczu poprawiło się o 44%2. Prawdopodobnie to działające moczopędnie flawonoidy sprawiają, że jałowiec pomaga osobom zmagającym się z zaburzeniami pracy nerek, którym towarzyszy zatrzymywanie w organizmie wody i jonów sodu. Co więcej, zaleca się jego stosowanie po przebytej antybiotykoterapii zakażeń dróg moczowych, co zapobiega ich nawrotom i niszczy pozostałe, oporne na leczenie bakterie.
Trzeba jednak pamiętać, że surowca nie należy przyjmować w trakcie infekcji dróg moczowych, zapalenia lub niewydolności nerek, a długie stosowanie (powyżej 6 tygodni) wyciągów z szyszkojagód (zwłaszcza niedojrzałych) może nawet być ich przyczyną3! Dlatego przy tendencji do nawracających infekcji dróg moczowych przed rozpoczęciem terapii tym surowcem najlepiej będzie skonsultować się z lekarzem.
Na cukrzycę
Okazuje się, że obecny w owocach jałowca olejek eteryczny powoduje spadek cukru u zwierząt (zarówno zdrowych, jak i chorych na cukrzycę) o 35%4. Prawdopodobnie za efekt ten odpowiada zdolność surowca do zwiększania resorpcji glukozy do tkanek obwodowych, ale bez wpływu na wydzielanie insuliny.
W innym eksperymencie wykazano, że po 21 dniach doustnego podawania zwierzętom ekstraktu z J. communis nie tylko znacząco spadł u nich poziom glukozy we krwi, ale równocześnie poprawił się profil lipidowy - wzrósł tzw. "dobry" cholesterol HDL5. Również inne doniesienia sugerują, że jałowiec może zapobiegać hipocholesterolemii, a dzięki temu zmniejszać ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego.
Na bakterie i grzyby
Olejek jałowcowy wykazuje również silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe. W jednym z badań wykazano, że działa bakteriobójczo przeciwko gatunkom bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych, a także charakteryzuje się silną aktywnością grzybobójczą wobec drożdży, grzybów drożdżopodobnych i dermatofitów, zwłaszcza Candida albicans6.
Co więcej, inni naukowcy doszli do wniosku, że również wyciągi z liści jałowca są zabójcze dla kilku bakterii opornych na wiele tradycyjnych leków (w tym E. coli) - i to w stopniu porównywalnym do antybiotyku erytromycyny7.
Prawdopodobnie preparaty z tego surowca mogą też zwalczać gronkowca złocistego, ale doniesienia w tym zakresie nie są jednoznaczne8.
Metryczka
Występowanie: powszechnie (oprócz rejonów południowo-wschodnich) w podszyciu leśnym, w borach sosnowych, na mało żyznych, ale wilgotnych glebach.
Surowiec leczniczy: owoce, czyli szyszkojagody (Juniperi fructus) i pozyskiwany z nich olejek eteryczny (Juniperi oleum).
Pora zbioru: owoce zbiera się, gdy są już w pełni dojrzałe i czarne (od października do marca), a najlepiej po pierwszych przymrozkach.
Ważne: zbyt długie stosowanie surowca powoduje ryzyko uszkodzenia nerek, podrażnienia błony śluzowej przewodu pokarmowego lub zatruć ze względu na zawarty w nim beta-Pinen.
Jałowca nie zaleca się również kobietom w ciąży (może działać poronnie) i matkom karmiącym (przenika do mleka).
Na reumatyzm i ból mięśni
Przy schorzeniach stawów i mięśni z powodzeniem można nacierać bolące obszary ciała naparami i odwarami z jałowca. W medycynie tradycyjnej olejek jałowcowy stosowany jest jako lek kojący w nerwobólach i bólach reumatycznych9.
W podobny sposób wykorzystuje się go w aromaterapii: uspokaja, pozwala pozbyć się napięć i pobudza umysł, dzięki czemu łagodzi dolegliwości bólowe, a nawet polecany jest jako metoda wspomagająca leczenie chronicznego bólu10.
Na trądzik i zmiany skórne
W kosmetologii wykorzystuje się przede wszystkim lotny olejek pozyskiwany z szyszkojagód lub igliwia. Po rozcieńczeniu stosuje się go zewnętrznie w przypadku trądziku, tłustego łupieżu, łojotoku, obrzęków i cellulitu11. Surowiec zmniejsza również plamy po ospie, odrze i egzemach.
Swoją skuteczność jałowiec zawdzięcza właściwościom antyseptycznym, rozgrzewającym i pobudzającym krążenie.
Trzeba jednak pamiętać, że w przypadku trądziku nie należy wcierać w skórę samego olejku jałowcowego, gdyż może to powodować jej podrażnienie. Powinno się go mieszać z innymi wyciągami. Przeciwtrądzikowo działają również doustnie przyjmowane wodne wyciągi z szyszkojagód.
Na parkinsona?
Wyniki jednego z eksperymentów sugerują neuroprotekcyjne działanie J. communis, ocenione na modelu choroby Parkinsona u szczurów. Naukowcy wzięli pod uwagę zarówno parametry zachowania gryzoni (takie jak katalepsja, sztywność mięśni i aktywność motoryczna), jak i biochemiczne (TBARS, GSH, azotyny i białko całkowite) w ich mózgach. W podsumowaniu stwierdzili, że wyciąg z jałowca ma istotny ochronny wpływ na neurony, co oznacza, że może wykazywać aktywność przeciwko chorobie Parkinsona12. Oczywiście by to potwierdzić, niezbędne są dalsze badania.
Bibliografia
- Int J Pharm Bio Sci 2010; 1 (3)
- Phytotherap Res 1998; 12: 494-97
- Rośliny przyprawowe, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1983, s. 160; Przegl Urol 2012; 1 (17): 23-29
- Planta Med 1994; 60 (3): 197-200
- Int J Pharm Bio Sci 2013; 4 (3): 10-17
- Acta Pharm. 2005; 55 (4):417-22
- Afric J Microbiol Res 2010; 4 (12): 1291-1294
- Journal of Ecology 2007; 95 (6): 1404-1440; Am J Pharmacol Toxicol 2013; 8 (3): 128-133
- Panacea 2010; 2 (31): 22-23
- Altern Ther Health Med 1999; 5: 42-51
- Panacea 2010; 1 (30): 18-20
- Int Sch Res Notices. 2014; 2014: 634723
