Nasze magazyny
Korzeń chrzanu powszechnie wykorzystuje się jako warzywo przyprawowe, do wyrobu sosów, musztard, ćwikły oraz jako środek bakteriobójczy i grzybobójczy. Znalazł także zastosowanie w leczeniu niektórych schorzeń, jak np. przewlekłej niestrawności, kamicy nerkowej, niedokrwistości. Olejki eteryczne zawarte w chrzanie stosowane są w balsamach łagodzących bóle mięśni, a także objawy przeziębienia.
Chrzan w kuchni
Korzeń powszechnie wykorzystuje się jako warzywo przyprawowe, do wyrobu sosów, musztard i ćwikły. Ze względu na bardzo specyficzny i intensywny smak podaje się go głównie w towarzystwie mięs. Idealnie współgra ze stekami, pieczenią, bitkami czy karkówką.
W okresie Wielkiej Nocy chrzan to nieodłączny towarzysz jaj przygotowanych według najrozmaitszych przepisów, wędlin, kanapek, białych kiełbas, sałatek warzywnych lub surówek. Doskonale nadaje się również do kiszenia ogórków - zapobiega ich rozmiękaniu w słoikach.
Syrop z miodem i sokiem z cytryny Do 200 g świeżo utartego chrzanu dodaj szklankę chłodnej, przegotowanej wody, wymieszaj i pozostaw na 1 godz. w temperaturze pokojowej. Następnie wyciśnij dokładnie sok przez wygotowane płótno i dodaj do niego 200 g płynnego miodu pszczelego (najlepiej lipowego lub spadziowego) oraz nieco soku z cytryny. Całość dobrze wymieszaj.
Pij po 1 łyżce stołowej 3-4 razy dziennie z ciepłą przegotowaną wodą (dzieciom podawaj po łyżeczce) na kaszel, przy zapaleniu oskrzeli, zaflegmieniu płuc, grypie, w nieżytach górnych dróg oddechowych oraz w celu poprawienia apetytu.
Pasta Rozgnieć widelcem kostkę białego, tłustego sera, dodaj szczyptę tymianku i rozrób gęstą śmietaną aż do uzyskania odpowiedniej konsystencji. Następnie dodaj łyżkę chrzanu, trochę białego pieprzu i soli do smaku. Takie połączenie będzie doskonałym pomysłem na zimową, rozgrzewającą pastę do jaj lub dodatek do zapiekanych ziemniaków.
Nalewka Do stosowania zewnętrznego wykorzystuje się rozgrzewającą nalewkę chrzanową sporządzoną ze 100 g startego korzenia. Zalej go szklanką wódki 40% i pozostaw w zamkniętej butelce na tydzień. Po tym czasie odcedź i przelej do szklanego, szczelnie zamkniętego naczynia. Nacieraj taką nalewką chore miejsca w przypadku rwy kulszowej, nerwobóli czy reumatyzmu.
Składniki lecznicze chrzanu
Głównym związkiem zidentyfikowanym w korzeniu chrzanu jest glikozyd zawierający w swoim składzie siarkę, zwany synigryną. To on nadaje korzeniowi ostry smak, ale decyduje również o jego właściwościach leczniczych. Synigryna po zgnieceniu, a więc w czasie tarcia korzenia, przekształca się w izotiocyjanian allilu o działaniu przeciwnowotworowym, przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym, antyutleniającym, przeciwzapalnym i gojącym rany1. Poza tym korzeń chrzanu jest doskonałym źródłem fosforu, wapnia, potasu, sodu, cynku, magnezu i żelaza, a także witamin E, z grupy B, a przede wszystkim C (77 mg%)2. Zawiera też sporo białka, żywice, flawonoidy, błonnik oraz olejki eteryczne odpowiedzialne za jego przeciwbakteryjne i wykrztuśne właściwości3.
Chrzan dla odporności
Składniki obecne w chrzanie mają właściwości przeciwutleniające, które zwiększają siłę układu odpornościowego oraz stymulują aktywność i produkcję białych krwinek - głównej linii obrony organizmu. Dodatkowo wysoka zawartość witaminy C poprawia pracę układu immunologicznego i chroni go przed wolnymi rodnikami. Niemieccy naukowcy odkryli, że chrzan zwiększa ogólną zdolność organizmu do zwalczania przewlekłych infekcji, a przede wszystkim - dzięki właściwościom obkurczającym i wykrztuśnym - poprawia przepływ krwi do zatok i łagodzi ich ból w razie wystąpienia stanu zapalnego4. Chrzan działa również rozgrzewająco i pomaga w oczyszczaniu górnych dróg oddechowych z zalegającego śluzu. Przy uczuciu zatkanego nosa sprawdza się wdychanie jego aromatu.
Chrzan i profilaktyka raka
Synigrina jako silny przeciwutleniacz wzmacnia układ immunologiczny na tyle, że może korzystnie wpływać na naturalne zdolności organizmu do obrony przed komórkami nowotworowymi5. Podobnie jak inne glikozydy hamuje ona mutacje zdrowych komórek, które występują m.in. z powodu nadmiaru wolnych rodników w ciele, a ponadto wspomaga syntezę enzymów odtruwających, odpowiedzialnych za szybkie wydalanie z organizmu substancji rakotwórczych. Innymi słowy synigrina może zapobiec kancerogenezie na wczesnych jej etapach.
Chrzan na drobnoustroje
Chrzan wykorzystywany jest najczęściej jako naturalny konserwant ze względu na zdolność hamowania namnażania się drobnoustrojów obecnych w żywności. Podobne działanie bakteriobójcze, grzybobójcze oraz przeciwwirusowe wykazuje w organizmie człowieka. Badania wykazały, że naturalne substancje chemiczne w chrzanie mogą być świetną obroną przed drobnoustrojami i infekcjami bakteryjnymi, w tym Listeria i E. coli, a nawet szczepami opornymi na antybiotyki, jak Staphylococcus aureus (MRSA), S. aureus (VRSA), Acinetobacter baumanii (MRAB) czy Pseudomonas aeruginosa (MRPA)6. W jednym z badań okazało się również, że spośród 27 olejków eterycznych ten z chrzanu pospolitego - obok czosnku i oregano - należy do grupy najbardziej aktywnych w stosunku do drobnoustrojów7.
Chrzan na lepsze trawienie
Chrzan to ostra w smaku przyprawa, dzięki czemu może przyspieszać przemianę materii i zwiększać wydatkowanie energii przez organizm w postaci ciepła (podobnie jak chilli). Jego składniki stymulują do pracy różne gruczoły w organizmie, wzmagając produkcję śliny, soków żołądkowych i jelitowych. W połączeniu z dużą zawartością błonnika, która zwiększa perystaltyczny ruch gładkich mięśni jelit, chrzan może łagodzić problemy trawienne i regulować wypróżnienia, zmniejszając występowanie zaparć i biegunek8. Dodatkowo jego korzeń charakteryzuje się bardzo niską kalorycznością i dużą zawartością białka, co sprzyja uczuciu sytości. Dzięki temu zapobiega przejadaniu się i może być przydatnym składnikiem diet odchudzających.
Chrzan to silny diuretyk
Chrzan wykazuje również działanie moczopędne, dzięki czemu ułatwia wydalanie z organizmu toksyn. Co więcej, stosuje się go w leczeniu zakażeń bakteryjnych pęcherza moczowego. W jednym z randomizowanych badań ziołowy preparat zawierający nasturcję i korzeń chrzanu okazał się skuteczniejszy od antybiotyków w profilaktyce i zwalczaniu przewlekłych nawracających zakażeń układu moczowego (ZUM), m.in. zmniejszając częstość ich nawrotów9.
Metryczka
Występowanie: chrzan uprawiany jest powszechnie na polach lub działkach jako przyprawa.
Surowiec leczniczy: korzeń - Armoracae radix recens (Radix Armoraciae).
Pora zbioru: pod koniec października i w listopadzie, gdy liście są częściowo zaschnięte albo przynajmniej zżółkłe.
Ważne: najsilniejsze działanie ma świeżo starty korzeń chrzanu, wraz z upływem czasu słabnie ono ze względu na spadek zawartości leczniczych izotiocyjanianów.
Surowca nie wolno stosować w stanach zapalnych żołądka i nerek. Przeciwwskazany jest również u dzieci poniżej 4. r.ż.
Artykuł pt. "Nasz zielnik: chrzan pospolity" ukazał się w numerze Listopad 2018 >>
Bibliografia
- Molecules 2016; 21 (4): 416
- Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio EEE: Horticultura, 2006; 16: 47-53
- Herba Polnea 2009; 55 (4): 178-213
- Arzneimittelforschung 2006; 56: 249-257
- Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 1998; 7 (12): 1091-1100
- Biotechnol Prog. 1999; 15 (3): 467-471; Food Sci Biotechnol 2015; 24 (3): 1029-1034
- Food Cont., 2009; 20 (2): 157-160
- J Pediatr Gastroenterol Nutr 1999; 28 (2): 169-174
- Curr Med Res Opin. 2007; 23 (10): 2415-2422
