Nasze magazyny
Jeszcze do niedawna kruszyna znajdowała się pod częściową ochroną ze względu na masowe pozyskiwanie jej kory w celach leczniczych. Nic dziwnego – to jeden z najstarszych rodzimych surowców stosowanych przy kłopotach trawiennych. Choć jej nazwa pochodzi od delikatnych gałązek, które łatwo uszkodzić, sama roślina wykazuje silne właściwości prozdrowotne.
Działanie kory kruszyny pospolitej (Rhamnus Frangula) polega przede wszystkim na pobudzaniu ruchu perystaltycznego jelita grubego, dlatego sprawdza się ona w przypadku zaparć, także tych nawykowych. Poza tym pomoże przy upośledzonym przyswajaniu pokarmów, ponieważ pobudza wydzielanie żółci i soków trawiennych i poprawia przemianę materii.
Działa przeczyszczająco i ułatwia wypróżnianie, więc jest polecana na odchudzanie i w przypadku uporczywych zaparć. Teraz jednak naukowcy odkrywają również jej potencjał w walce z patogenami.
Kruszyna pospolita - właściwości zdrowotne
Działanie przeczyszczające kruszyny
Suszona kora kruszyny zawiera przede wszystkim antrachinony w ilości nie mniejszej niż 6% w przeliczeniu na glukofrangulinę A1. Są to głównie franguloemodyna i jej pochodne. To właśnie te związki odpowiadają za jej gorzki smak i właściwości przeczyszczające – pobudzają soki trawienne i wpływają na lepsze przyswajanie pokarmów. Składnikami o mniejszym znaczeniu są flawonoidy, saponiny, alkaloidy peptydowe, m.in. frangulanina i franganina, oraz naftochinony.
Kruszyna działa na zaparcia
Antrazwiązki obecne w korze kruszyny (a w mniejszym stopniu również w owocach) poprawiają pasaż w jelicie grubym – pod ich wpływem obserwuje się pobudzenie ruchów perystaltycznych, przekrwienie błon śluzowych w wyniku rozszerzania się naczyń włosowatych oraz zahamowanie wchłaniania wody przez ścianki jelita2. Powoduje to, że masa kałowa rozrzedza się i zwiększa swoją objętość.
Właśnie dlatego surowiec sprawdza się w krótkotrwałym leczeniu sporadycznych zaparć. Działanie przeczyszczające obserwuje się dopiero po 6-10 godz. od podania kruszyny, ponieważ antrazwiązki dopiero w jelicie grubym są degradowane przez bakterie do aktywnego metabolitu3.
Kruszyna usprawnia trawienie
Kora kruszyny stymuluje działanie błon śluzowych narządów przewodu pokarmowego, wzmagając produkcję wydzielin przyspieszających przesuwanie przyswojonych treści pokarmowych. Ponadto wyciągi z tego surowca działają silnie żółciopędnie i żółciotwórczo, usprawniając trawienie.
Dlatego też zalecane są jako lek przeczyszczający oraz żółciopędny przy trudnościach z wypróżnianiem, w przewlekłych zaparciach, niestrawności, zaburzeniach wątroby i dróg żółciowych. Kruszyna skutecznie pobudza osłabioną motorykę jelit, reguluje procesy trawienia, przeciwdziała niestrawności i wzmaga wydzielanie soków trawiennych. Bywa też używana w schorzeniach dróg żółciowych i wątroby.
Na grzyby i wirusy
Wyciąg metanolowy z kory kruszyny hamuje namnażanie grzybów, wykazując różny poziom inhibicji w stosunku do różnych gatunków. Największy wpływ zaobserwowano w przypadku Trichoderma viride i Mucor mucendo (pojawia się często na żywności, powodując pleśnienie owoców i nasion)4. Z kolei w innych badaniach glicerynowe wyciągi z surowców antranoidowych z różną aktywnością hamowały rozwój wirusów Herpes.
Kruszyna działa na gronkowca
W kolejnym badaniu oceniono działanie przeciwdrobnoustrojowe, w tym synergistyczne z klasycznymi antybiotykami, oraz właściwości cytotoksyczne ekstraktów z liści borówki czarnej i kory kruszyny pospolitej. Oba surowce wykazywały istotną aktywność przeciwko Staphylococcus aureus, prawdopodobnie ze względu na wysoką zawartość związków fenolowych.
Co więcej, obecność roślinnych ekstraktów zwiększała potencjał biobójczy wankomycyny i linezolidu, co zdaniem autorów sugeruje potencjalne korzyści wykorzystania ich jako wsparcia antybiotykoterapii5.
Kruszyna walczy z wolnymi rodnikami
Jak pokazują badania, antrachinony nie działają jedynie przeczyszczająco. Ich pochodne wykazują również właściwości antyoksydacyjne oraz w znacznym stopniu hamują proces peroksydacji lipidów – ta aktywność jest wyższa nawet w porównaniu z alfa-tokoferolem6.
Co prawda nie przeprowadzono zbyt wielu analiz z wykorzystaniem samej kruszyny, ale w jednym z badań wykazano, że ekstrakty z jej kory wykazują umiarkowane właściwości przeciwutleniające, które można powiązać ze względnie wysoką zawartością fenoli7.
Kruszyna pospolita - charakterystyka
Występowanie: w całej Europie, w Polsce rośnie pospolicie na nizinach i w niższych partiach górskich.
Surowiec: kora (Frangulae cortex). Tradycyjnie stosuje się również owoce (Frangulae fructus), ale zjedzenie ich w większych ilościach powoduje wymioty i silną biegunkę.
Pora zbioru: korę pozyskuje się z młodych pni i gałęzi wczesną wiosną, przed rozwojem liści, a owoce – na początku jesieni (we wrześniu), gdy jeszcze nie całkiem dojrzeją (mają barwę czerwonoczarną i są jędrne).
Ważne: surowce powinny być suszone przez 2 godz. w temp. 100ºC lub przechowywane nie krócej niż rok od czasu zbioru, aby utraciły toksyczne właściwości. Kruszynę wolno bezpiecznie stosować maksymalnie przez 8-14 dni, ponieważ utrata wapnia i potasu wynikająca ze stosowania środków przeczyszczających może zwiększać ruchliwość jelit oraz powodować problemy z sercem i żołądkiem lub osłabienie mięśni.
Przeciwwskazania: Nie należy podawać jej w ciąży i podczas karmienia piersią, u dzieci poniżej 10. r.ż. oraz przy biegunce, zapaleniu wyrostka robaczkowego, niedrożności jelit lub stanach zapalnych w ich obrębie (w tym chorobie Crohna, zapaleniu jelita grubego oraz zespole jelita drażliwego – IBS).
Zastosowanie kruszyny
Odwar
- 2 łyżeczki kory kruszyny zalej 200 ml wody.
- Doprowadź do wrzenia i gotuj na wolnym ogniu przez 5-8 min.
- Odstaw do zaparzenia na 30 min, a później odcedź.
- Pij 4 razy w ciągu dnia po 50 ml, żeby oczyścić organizm i pobudzić wydzielanie żółci.
Odwar możesz też stosować zewnętrznie do przemywania zmian skórnych – po zmieszaniu z octem (1:1) działa toksycznie na roztocza i pasożyty. Z kolei kąpiele z dodatkiem odwaru z kory kruszyny są pomocne w leczeniu żylaków odbytu, wywierają korzystny wpływ na naczynia krwionośne i działają odprężająco.
Odwar z owoców
- Łyżeczkę owoców kruszyny zalej szklanką wody i gotuj pod przykryciem przez 15 min.
- Odstaw na 10 min, przecedź.
- Pij 2-3 łyżki wieczorem jako środek łagodnie przeczyszczający przy osłabionej motoryce jelit, zaburzeniach trawienia lub niestrawności.
Wywar
- Do naczynia wlej szklankę wody i wsyp 0,5 łyżki zmielonej kory kruszyny.
- Gotuj na małym ogniu przez ok. 15 min, a następnie odstaw na 10 min, aby wywar naciągnął i był mocniejszy.
- Zaleca się picie 0,25 szklanki tego gorzkiego wywaru wieczorem jako środek na zaparcia.
Nalewka
- 50 g kory kruszyny zalej 150 ml alkoholu o mocy 50%.
- Odstaw do maceracji na 14 dni, a następnie przefiltruj i zlej do butelek.
- Używaj zewnętrznie do nacierania zmian skórnych, w szczególności powstałych na tle łuszczycy.
- Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne: Farmakopea Polska X. Warszawa: UrządRejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014,s. 4276.
- Acta Biologica Cracoviensia Series Botanica. 2010;52(2):108-13
- Panacea 2009;4(29):6-7
- Fitoterapia 2005;76:244-46
- Acta Biochim Pol. 2014;61(1):163-9
- J. Nat. Prod. 1995;58:1365
- Regul Toxicol Pharmacol. 2015;73(3):923-9
