Jeżeli doskwiera ci ból biodra lub ramienia albo masz problemy z poruszaniem się powiązane z chorobą Parkinsona lub z innymi schorzeniami neurologicznymi (np. po udarze), pomocna okaże się metoda, o której istnieniu być może nawet nie wiesz. Jej oficjalna nazwa to proprioceptywne nerwowo-mięśniowe torowanie ruchu, a ponieważ nie jest ona łatwa do wymówienia, stosuje się skrót PNF.
Co to jest PNF?
Odpowiednio wyszkolony w zakresie stosowania tej metody fizjoterapeuta potrafi wykorzystać feedback mózgu i układu nerwowego do przywrócenia odpowiednich ruchów i postawy ciała.
Kluczem jest tutaj uciskanie skóry, mięśni i innych organów w celu wpłynięcia na zdolność mózgu do aktywowania prawidłowych nawyków mięśniowych i ruchowych, zwłaszcza propriocepcji, która odpowiada za zdolność organizmu do odnajdywania się w przestrzeni - innymi słowy za odczuwanie położenia poszczególnych elementów ciała względem siebie oraz w przestrzeni (dzięki tej zdolności nie musimy, leżąc na przykład w łóżku, patrzeć na stopy czy ręce, by dokładnie wiedzieć, jak są one ułożone).
Dzięki PNF terapeuci obserwują i oceniają, jak problemy z postawą ciała (np. wysunięta do przodu głowa w wyniku przesiadywania przed komputerem) i/lub z poruszaniem się (np. chód z nieprawidłowym zaangażowaniem bioder) mogą wywoływać lub pogłębiać inne schorzenia.
Przeczytaj: Bóle reumatyczne - domowe sposoby
Jeśli się powtarzają nagminnie, nie tylko wprowadzają napięcie do połączonych powięziami mięśni i stawów, ale też niejako wgrywają się w pamięć mięśniową. W konsekwencji te "wgrane" nawyki bardzo często prowadzą do urazów i powiązanego z nimi bólu.
Kiedy obeznanemu z PNF fizykoterapeucie uda się zdefiniować problem, układa on plan w celu wytrenowania na nowo mózgu i ciała pacjenta, by mógł on poruszać się w sposób bezpieczniejszy i bardziej efektywny.
Plan ten łączy specyficzne pozycjonowanie z oporem manualnym i aktywnym rozciąganiem w celu przypomnienia mózgowi o zdrowych nawykach, które niegdyś znał - dopóki nie zostały one wyparte przez uraz, chorobę lub powtarzające się nieprawidłowe ruchy ciała.
Jak rozwijała się metoda PNF?
Technika ta została stworzona w latach 40. ubiegłego wieku przez neuropsychologa i neurologa medycznego, dr. Hermana Kabata, oraz fizykoterapeutkę Maggie Knott. Miała ułatwić ocenę kontroli postawy i ruchów ciała u pacjentów z zaburzeniami neurologicznymi. Praktyka ta później została rozciągnięta również na pacjentów z urazami głowy, chorobą Parkinsona i innymi poważnymi schorzeniami.
Z czasem PNF stała się podejściem stosowanym bardzo szeroko, także w przypadku pacjentów z problemami w obrębie kolan, bioder, szyi, ramion i kostek nóg. Coraz więcej fizykoterapeutów jest zainteresowanych tym podejściem terapeutycznym.
Dowody naukowe na skuteczność PNF
Ważna publikacja na łamach "Journal of Human Kinetics" wykazała, że PNF poprawia zakres ruchów i zwiększa siłę mięśni - oba te czynniki odgrywają ważną rolę w uśmierzaniu bólu i korzystnie wpływają na zdolność ruchu. A w jaki sposób PNF pomaga?
Przeczytaj: Metoda Feldenkraisa
Jak działa PNF?
U podstaw metody PNF leży zasada "nadmiaru przepływu". Kiedy jakiś obszar ciała doświadcza fizycznego ucisku wskutek prawidłowego manualnego działania fizjoterapeuty, połączonego z zastosowaniem odpowiednio dawkowanego i dostosowanego do potrzeb pacjenta oporu manualnego, mózg odpowiada poprzez wysłanie impulsów nerwowych do mięśni w tym obszarze.
Jeżeli terapeuta kontynuuje uciskanie, impulsy zaczynają niejako zalewać nerwy stymulujące także inne mięśnie. PNF pozwala ukierunkować ów przepływ do mięśni słabszych lub z jakiegoś powodu wyłączonych.
Na przykład pacjent, który doświadczył udaru lub uszkodzenia rdzenia kręgowego, może mieć trudności z obróceniem się o własnych siłach w łóżku. W takim przypadku fizjoterapeuta może wprowadzić ucisk na mięśnie zginacze biodrowe lub mięśnie rozciągające ramion, które zwykle w takiej sytuacji są silniejsze, i przekierować nadmiar przepływających przez nie impulsów nerwowych ku mięśniom stabilizującym kręgosłup, które zostały osłabione wskutek urazu. W rezultacie mózg zapamiętuje, co powinien zrobić, by ciało się obróciło.
Czas trwania terapii i zdolność pacjenta do udziału w niej zależą od rodzaju urazu oraz stanu umysłu pacjenta. Większość pacjentów realizuje również program ćwiczeń domowych, które należy systematycznie wykonywać. Pacjent ortopedyczny bez urazu neurologicznego potrzebuje zwykle zaledwie kilku sesji ze specjalistą. Pacjenci z problemami neurologicznymi wymagają dłuższej terapii.
Niektóre towarzystwa ubezpieczeniowe w USA pokrywają koszty tego rodzaju terapii (w Polsce rehabilitacja za pomocą metody PNF jest refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia - przyp. tłum.).
Przeczytaj: Ćwiczenia na ból kości ogonowej
Czy potrzebujesz PNF?
Aby odpowiedzieć sobie na to pytanie, możesz wykonać kilka prostych ćwiczeń, które pomogą ustalić, czy ci dolega:
- ból dolnego odcinka kręgosłupa - spróbuj stać na jednej nodze przez dłuższą chwilę. Jeżeli nie możesz utrzymać równowagi lub odczuwasz ból, prawdopodobnie nie używasz swojej miednicy w taki sposób, który umożliwia efektywne połączenie między rdzeniem kręgowym i nogami;
- ból ramion - ustaw się plecami do ściany, dociśnij do niej dolny odcinek pleców, następnie to samo zrób ze środkowym i górnym. Teraz ściągnij łopatki i obróć ręce o 180 stopni. Powinieneś być w stanie utrzymać plecy płasko oparte o ścianę. Jeśli twoje ręce wyginają się w łuk, może to wynikać z następujących przyczyn: mały zakres ruchomości ciała ogranicza twoją zdolność do wykonania tego ćwiczenie lub twój mózg nie jest w stanie prawidłowo połączyć się z mięśniami niezbędnymi do jego przeprowadzenia. Fizjoterapeuta stosujący metodę PNF przywróci mózgowi tę zdolność i "wgra" odpowiednie wzorce ruchowe;
- udar - jeśli opuściłaś/opuściłeś już szpital, ale codzienne aktywności, takie jak wstawanie z łóżka czy przemieszczanie się nawet na krótkich dystansach, wciąż są dla ciebie wyzwaniem, PNF może ci pomóc. Metoda ta z założenia służy bowiem przywróceniu wzorców ruchowych, takich jak prawidłowe chodzenie i siadanie. W czasie sesji fizjoterapeuta wykorzystuje techniki stabilizujące, rozluźniające, przeciwbólowe i uczące ruchu oraz koordynacji. Warto spróbować sobie pomóc.
PNF stosuje się najczęściej w połączeniu z innymi technikami fizykoterapii. Zależnie od problemu może to być na przykład akupunktura lub akupresura
