Boli cię brzuch? Domowe sposoby na zaparcia

Domowe sposoby na zaparcia - czym są zaparcia?

Zaparcie, zwane też zatwardzeniem, to problem polegający na oddawaniu stolca twardego i odwodnionego. Wizyta w toalecie staje się źródłem dyskomfortu lub bólu, a jeśli problem jest przewlekły, może powodować mikrourazy jelit (świeża krew w kale), a nawet sprzyjać powstawaniu żylaków odbytu. To z kolei wywołuje strach przed wizytą w toalecie i niekiedy wywołuje kolejne zaparcia¹ . Koło się zamyka.

Objawy zaparcia:

• uczucie parcia lub całkowity jego brak,
• twardy stolec (np. w postaci "kamyków"),
• uczucie niepełnego wypróżnienia,
• uczucie "zablokowania" odbytu lub odbytnicy,
• potrzeba ręcznych manipulacji przy oddawaniu stolca,
• potrzeba silnego parcia w celu oddania stolca,
• mniej niż 3 wypróżnienia w tygodniu.

Wystarczy, by w ciągu 3 miesięcy co najmniej jedna czwarta wizyt w toalecie spełniała przynajmniej 2 z powyższych kryteriów, by można było mówić o zaparciach^1,2 . Możliwe objawy towarzyszące zaparciom to wzdęcia, uczcie ciężaru w brzuchu, nudności i bóle głowy¹.

Zaparcia są głównym schorzeniem układu pokarmowego wśród mieszkańców krajów rozwiniętych. To poważny problem - prawie 20% populacji krajów Zachodu cierpi z ich powodu. Najczęściej dotyczą osób dorosłych (oraz dzieci w wieku 2-4 lata), ale mogą wystąpić w każdym momencie życia, a z czasem stają się coraz częstsze. Na problemy z wypróżnianiem częściej uskarżają się kobiety.

Choroby mogące powodować zaparcia:

• zespół jelita drażliwego,
• uchyłek jelita cienkiego i odbytnicy,
• nowotwory jelit,
• przepuklina i skręt jelita,
• guzy kobiecych narządów rozrodczych,
• zaburzenia metaboliczne, np. cukrzyca, porfiria, mocznica,
• zaburzenia endokrynologiczne, takie jak niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, niedoczynność przysadki mózgowej,
• choroby ośrodkowego układu nerwowego, w tym stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona i uszkodzenia pourazowe mózgu i rdzenia kręgowego,
• choroby obwodowego układu nerwowego, np. neuropatia cukrzycowa, rzekoma niedrożność jelit,
• twardzina układowa,
• zaburzenia psychiczne: jadłowstręt, depresja, zaburzenia osobowości i uzależnienie od niektórych substancji pobudzających.

Również niektóre leki oddziałujące na układ nerwowy, leki na nadciśnienie, przeciwbólowe i znieczulające oraz antykoncepcja hormonalna mogą sprzyjać zaparciom. Panie w zaawansowanej ciąży także często cierpią z powodu zatwardzenia, ponieważ zwykle są wtedy mniej aktywne fizycznie, co w połączeniu z zatrzymaniem wody w organizmie i uciskiem dziecka na jelita powoduje zaburzenia pracy tego organu.

Jednak najczęściej (aż 90% przypadków) mówimy o zaparciach czynnościowych, wynikających z nieprawidłowych nawyków. Są to:

• zła dieta (pomocny jest magnez na zaparcia),
• brak aktywności fizycznej,
• stres,
• złe nawyki związane z wypróżnianiem².

Sporadyczne zaparcia czynnościowe można z powodzeniem leczyć domowymi sposobami, jeżeli jednak są one przewlekłe, należy skonsultować się z lekarzem, który pomoże znaleźć ich przyczynę i wdroży właściwą terapię.

Domowe sposoby na zaparcia u niemowląt

Zaparcia u niemowląt mogą mieć różne podłoże. Zawsze więc należy skonsultować się z pediatrą, ponieważ oprócz zaparć czynnościowych mogą występować również zaparcia w przebiegu mukowiscydozy i innych schorzeń oraz wad wrodzonych. Niekiedy przyczyną zaparć jest zmiana diety niemowlęcia.

Domowe sposoby na zaparcia u najmłodszych obejmują podawanie dużej ilości płynów (ok. 100 ml na każdy kilogram masy ciała dla dzieci o wadze do 10 kg) i odpowiedniej ilości błonnika³.

Zaparcia - kiedy należy szukać pomocy

Osoby, które ukończyły 45 lat oraz mające dodatni rodzinny wywiad raka jelita grubego powinny skonsultować się z lekarzem w przypadku pojawienia się przewlekłego zaparcia. Dotyczy to również pacjentów z objawami chorób endokrynologicznych i neurologicznych.

Osoby, u których doszło do utraty ponad 10% masy ciała w ciągu 3-6 miesięcy, występuje gorączka i osłabienie i/lub niedokrwistość bądź ciemne (krwawe) stolce powinny niezwłocznie udać się do lekarza³.

Domowe sposoby na zaparcia - dieta

Zmiana nawyków żywieniowych w zaparciach czynnościowych obejmuje przede wszystkim zwiększenie podaży błonnika.

Co wolno jeść przy zaparciach czynnościowych:

• pieczywo czerstwe, pieczywo razowe, żytnie i pełnoziarniste, pieczywo graham oraz chrupkie; mąkę żytnią i razową z niskiego przemiału,
• kasze gruboziarniste (np. gryczana), ryż brązowy, otręby, płatki kukurydziane, jęczmienne i owsiane, makaron razowy, a także musli,
• chude białe (drób) i czerwone mięso (gotowane lub duszone), chude wędliny i ryby (np. dorsz i pstrąg),
• nabiał o niskiej zawartości tłuszczu (jogurt naturalny, kefir, twaróg),
• większość owoców, zwłaszcza jagodowych (truskawki, agrest itp.), również w postaci przetworów i bakalii,
• warzywa takie jak sałata, szpinak, seler, buraki, pomidory i marchew,
• cukier, miód i cukierki owocowe,
• sól, cynamon, majeranek, pestki słonecznika i dyni.

Czego nie wolno jeść przy zaparciach czynnościowych:

• produktów opartych na białej mące lub mące z wysokiego przemiału; świeżego, jasnego pieczywa pszennego, wyrobów cukierniczych,
• kaszy manny, białego ryżu, płatków i kleików ryżowych, makaronu z białej mąki,
• tłustych mięs, wędlin i ryb (makreli, śledzia, łososia, tuńczyka i sardynek), a także tłustego drobiu i podrobów,
• śmietany,
• owoców czarnej jagody i porzeczki,
• warzyw krzyżowych (kapusta, brukselka, kalafior), nasion roślin strączkowych (groch, fasola, bób) i świeżych ogórków,
• czekolady i ciastek, chałwy,
• dużych ilości ostrych przypraw².

Dzienna podaż błonnika u osób z zaparciami czynnościowymi powinna wynosić 20-30 g. 5 g błonnika to jedna łyżka stołowa otrąb pszennych, 3 jabłka, 5 bananów, 2 pomarańcze, 2 gruszki lub 8 dag musli¹.

Warto wzbogacić też dietę o probiotyki. Kimchi, kiszonki, a nawet niektóre sery są źródłem między innymi bakterii kwasu mlekowego, które stanowią ważny element naszego biomu jelitowego, a brak równowagi bioty powiązano z zaburzeniami pracy jelit. Równie ważne są prebiotyki, czyli pożywka dla dobroczynnych bakterii - inulina i oligosacharydy⁴.

A zatem np. jogurt naturalny z 3 łyżkami otrąb i 8 dag muesli oraz 2 świeże pomarańcze powinny w wystarczającym stopniu pokryć zapotrzebowanie na błonnik oraz dostarczyć dobroczynnych bakterii. Jednocześnie warto pamiętać, że duże ilości błonnika mogą powodować dyskomfort jelitowy oraz utrudniać absorpcję niektórych pierwiastków. Dlatego należy wykonywać okresowe badania krwi¹.

Kiwi - naturalny lek na zaparcia?

Nowe badanie wskazuje owoce kiwi jako równie ważne w poprawie wypróżniania co babka płesznik i suszone śliwki. Spożywanie 2 owoców dziennie przez 4 tygodnie poprawiło konsystencję kału i zmniejszyło uczucie przelewania w brzuchu. Jednocześnie osoby spożywające kiwi były najmniej rozczarowane wynikami w porównaniu z pozostałymi grupami.

Ponieważ jednak badanie przeprowadzono na małej grupie ochotników, potrzebne będą kolejne obserwacje, zanim z całą pewnością będzie można polecić kiwi pacjentom z zaparciami^5,6.

Domowe sposoby na zaparcia - właściwa ilość płynów

Woda dobrze wpływa na tzw. przeczyszczenie jelit. O ile dzienna podaż płynów u zdrowej dorosłej osoby wynosi ok. 2 l, pacjenci cierpiący z powodu zaparć powinni przyjmować co najmniej 3 l.3 Dozwolone jest też picie kompotów, soków i naparów owocowych (herbatek). Należy natomiast unikać mocnej herbaty, kawy, kakao i alkoholu² .

Czy cola to dobry sposób na zaparcia?

W produkcji tego typu napojów wykorzystuje się duże ilości cukru, wodę gazowaną i dekstrynę. To właśnie ta ostatnia substancja ma działać pobudzająco na jelita - czy jednak to wystarczy, by colę nazwać lekiem? W celu wyleczenia zaparcia czynnościowego należy przede wszystkim zmienić nawyki zamiast picia napojów gazowanych ze względu na ich ogólny szkodliwy wpływ organizm.

Domowe sposoby na zaparcia - aktywność fizyczna

Autorzy pewnego badania zauważyli poprawę u ochotników po zaledwie tygodniu wzmożonej aktywności fizycznej. Inna grupa specjalistów udowodniła zależność pomiędzy większą ilością ruchu a mniejszym ryzykiem wystąpienia zaparć⁷. Jeżeli jednak uprawianie sportu, aerobik czy siłownia nie są dla ciebie, spróbuj jogi. Niektóre asany również stymulują pracę jelit⁴.

Domowe sposoby na zaparcia - rozluźnij się

Celowe wstrzymywanie stolca zaburza komunikację w organizmie: naturalną reakcją odbytnicy na obecność kału jest usunięcie go z organizmu. Jeżeli długo i często wstrzymujesz wizytę w toalecie, odbytnica przestanie reagować na treść i konieczne będzie stymulowanie jej do działania.

To nie wszystko: depresja, stany lękowe i zaburzenia obsesyjno-kompulsywne mogą negatywnie wpływać na pracę jelit i wywoływać biegunki albo zaparcia. Niewykluczone też, że stres wpływa na częstotliwość wizyt w toalecie².

Znajdź sobie relaksujące i niwelujące stres hobby. Może to być taniec, spacery z aparatem fotograficznym, wolontariat lub medytacja w ruchu. Czynności te odwrócą twoje myśli od problemów, a towarzysząca im aktywność korzystnie wpłynie na pracę nie tylko jelit.

Domowe sposoby na zaparcia - zioła na zaparcia

• Senes (Senna alexandria). Produkty zawierające liście lub owoce senesu stymulują pracę mięśni jelit. Najlepiej przyjmować je przed snem, jako że senes działa po ok. 8 godzinach od przyjęcia. Senes może powodować krótkotrwałą biegunkę oraz zmieniać kolor moczu. Nie należy go przyjmować dłużej niż tydzień, chyba że lekarz zaleci inaczej⁸.
• Rzewień (rabarbar). To zioło zawiera substancje aktywne podobne do tych wyodrębnionych z senesu. Poprawia perystaltykę jelit, zmniejsza wchłanianie wody i soli z treści jelitowych. Rzewień w postaci suszu do zaparzania, tabletek lub syropu powinni przyjmować jedynie pacjenci po 12. r. życia nie dłużej niż przez tydzień. Rabarbar może wywołać reakcję alergiczną, ból brzucha oraz biegunkę, zmianę koloru moczu oraz zaburzenia absorpcji składników pokarmowych. Nie jest przeznaczony dla kobiet w ciąży⁹.
• Kruszyna pospolita (Frangula alnus). Sproszkowana kora tego zioła dostępna jest w postaci tabletek oraz herbatek. Należy stosować ją okazjonalnie i przez krótki czas, nie powinni jej więc przyjmować pacjenci z przewlekłymi zaparciami. Nie jest przeznaczona dla osób poniżej 12. r. życia. Nie wiadomo dokładnie, jak zioło to oddziałuje na jelita, jednak jest dopuszczone do obrotu prze Europejską Agencję Leków (EMA). Działania niepożądane obejmują ból brzucha, płynny stolec i inne, a w przypadku długotrwałego stosowania zabarwienie kału i moczu oraz zaburzenia absorpcji składników odżywczych¹⁰.
• Babka płesznik (Plantago psyllium). Nasiona zawierają śluz zbudowany w dużej mierze z rozpuszczalnej frakcji polisacharydów, są też naturalnym źródłem błonnika. Po spożyciu ich z dużą ilością wody nasiona babki płesznik poprawiają perystaltykę jelit i ułatwiają wypróżnienie¹¹.
• Len zwyczajny (Linum usitatissimum). Nasiona, czyli siemię lniane, podobnie jak u babki płesznik są źródłem śluzu i błonnika pokarmowego. 10 g siemienia lnianego to 3 g błonnika nierozpuszczalnego, który działa przeczyszczająco¹² . Potwierdza to badanie z udziałem ochotników z cukrzycą typu 2 oraz przewlekłymi zaparciami. Przez 12 tygodni spożywali oni 10 g siemienia lnianego w postaci ciastek lub też ciastka bez siemienia lnianego (placebo). W grupie badanych siemię lniane korzystnie wpłynęło nie tylko na objawy zaparć i masę ciała, ale też na poziom glukozy i cholesterolu¹³ . Jeżeli więc nie ma przeciwwskazań, siemię lniane może być codziennym źródłem błonnika.

Domowe sposoby na zaparcia - leki bez recepty na problemy z wypróżnianiem

Leki zmiękczające masę kałową:

• dokuzan sodu; podaje się go doustnie lub doodbytniczo; lek pokrywa masę kałową płaszczem wodno-lipidowym, przez co przyspiesza jej wydalenie; może powodować ból brzucha, nudności i biegunkę,
• płynna parafina; stosuje się ją doustnie; parafina zmniejsza odsysanie wody i elektrolitów z treści pokarmowej; stosowana przez długi czas może spowodować uszkodzenia błony śluzowej jelit i zaburzenia absorpcji witamin A, D, E i K.2
• laktuloza; to syntetyczny dwucukier, który poprzez zjawisko osmozy zwiększa ilość wody w jelicie grubym i tym samym rozmiękcza kał; laktuloza ma postać syropu; działa po 24-48 godzinach od podania; może powodować dyskomfort w jamie brzusznej i wzdęcia, jednak objawy te z czasem ustępują; laktuloza może być stosowana przez dłuższy czas¹⁴.

Bardzo szybkim sposobem na zaparcia jest tzw. lewatywa. Do jej przeprowadzenia wykorzystuje się specjalne roztwory dostępne w aptece bez recepty, chociaż wiele osób wykonuje lewatywę po prostu ciepłą wodą. Do wprowadzenia płynu stosuje się specjalną gruszkę, której końcówka powinna zostać nawilżona, aby zmniejszyć ryzyko podrażnienia odbytu i odbytnicy.

Niestety, jej częste przeprowadzanie może prowadzić do "rozleniwienia" jelita grubego i sprzyjać nawrotom zaparć, dlatego zaleca się jedynie okazjonalne przeprowadzanie lewatywy.

Innym szybkim sposobem na zatwardzenie są czopki glicerolowe. Nie powodują one działań niepożądanych, a ich efekt jest prawie natychmiastowy. Jednak tak samo jak w przypadku lewatywy, nie wolno ich stosować zbyt często.

Domowe sposoby na zaparcia - naucz się prawidłowo wypróżniać

Oddawanie stolca jest czynnością naturalną, którą wykonujemy niemal od dnia narodzin, jednak styl życia niekiedy sprawia, że organizm niejako "zapomina", jak ma prawidłowo działać. Aby mu w tym pomóc, należy zastosować kilka poniższych rad:

1. Codziennie po śniadaniu udaj się do toalety i przeznacz 15-20 minut na siedzenie na sedesie i delikatne parcie. Jeżeli nic się nie wydarzy, nie zmuszaj się do wypróżnienia, tylko powtórz czynność następnego dnia. W końcu ciało powinno podchwycić nowy rytm życia i dostosować się do niego.
2. Zawsze stawiaj nogi na niewysokim stołku: naturalną pozycją do oddawania stolca jest kucnięcie z rękoma spoczywającymi na kolanach lub obejmującymi je. W tej pozycji odbytnica i odbyt znajdują się pod najlepszym kątem względem jelita grubego.
3. Zawsze podcieraj się zwilżonym ciepłą wodą kawałkiem papieru - te okolice są niezwykle delikatne. Urazy odbytu mogą powodować ból przy oddawaniu stolca.