Nieszczelność jelit a choroby autoimmunologiczne. Odbuduj prawidłowy mikrobiom

Jaka jest rola jelita cienkiego w trawieniu i wchłanianiu?

Do głównych czynności jelita cienkiego należy kontynu­acja trawienia rozpoczętego w jamie ustnej i żołądku. Mięśnie w nim mieszają wstępnie nadtrawione jedzenie z sokiem trzust­kowym i żółcią, dalej trawiąc miazgę pokarmową. Skurcze w ścianach jelita cienkiego przesuwają jedzenie dalej.

Ta długa podróż daje naszemu ciału wy­starczająco dużo czasu na wchłonięcie białek, tłuszczy i węglowodanów przez śluzówkę jelita cienkiego do krwio­biegu. Po dostaniu się do krwiobiegu są one przenoszone do wątroby w celu przetworzenia, a następnie rozprowa­dzane do wszystkich komórek ciała.

Wszystko, co nie zostanie wchłonięte przez jelito cienkie, kończy w jelicie grubym – m.in. woda i składniki mine­ralne, takie jak np. sód, są absorbowane dopiero na tym etapie, a resztki pokar­mowe zostają wydalone w postaci kału. Gdy jedzenie porusza się zbyt wolno przez przewód pokarmowy, okrężnica absorbuje zbyt dużo wody. To skutkuje twardymi, suchymi stol­cami, które są trudne do wydalenia.

Jaka jest rola błony śluzowej w ochronie organizmu?

Śmiało można powiedzieć, że nasze trzewia pełnią funkcję bariery, regu­lując transport substancji do krwi i chłonki. Pomagają im w tym umiej­scowione w nabłonku jelit struktu­ry układu immunologicznego oraz mikrobiom, które chronią organizm przed obcymi antygenami, makro­cząsteczkami oraz toksynami.

Jest to możliwe dzięki ściśle określo­nej budowie ściany jelit, która składa się z 4 błon:

• śluzowej,
• podśluzowej,
• mięśniowej
• surowiczej.

Najważniejszą funkcję w procesach trawiennych oraz ochronnych pełni błona śluzowa, która wytwarza 2 charakterystyczne struktury, tj. kosmki i krypty jelitowe (gruczoły Lieberkühna)¹.

Wśród komórek tworzących nabłonek wyróżnić można enterocyty (komórki absorpcyjne), ko­mórki kubkowe, komórki endokrynne oraz limfocyty śródnabłonkowe.

Wolna powierzchnia enterocytów wytwarza mikrokosmki. W ich błonie znajdują się własne enzymy trawienne, a na powierzchni zakotwiczone są w glikoka­liksie enzymy trzustkowe.

Enterocyty wytwarzają ponadto naturalne anty­biotyki (defensyny) oraz chemokiny. Komórki kubkowe produkują śluz, a komórki endokrynne odpowiedzialne są za produkcję oraz wydzielanie hor­monów regulujących procesy trawienia i wchłaniania, np. cholecystokininy, sekretyny, motyliny, oraz biologicznie czynnych amin, np. serotoniny.

Pomię­dzy komórkami nabłonka znajdują się rozproszone limfocyty śródnabłonkowe, stanowiące część układu odpornościo­wego. W efekcie dzięki obecności fałdów okrężnych, kosmków i mikrokosmków powierzchnia wchłaniania oraz tra­wienia wynosi łącznie ok. 400 m2².

Wpływ mikrobiomu na zdrowie jelit

Mikrobiom przede wszystkim jest odpowiedzialny za wzmocnienie bariery jelitowej przez stabilizację TJ, utrzymanie szczelności błony śluzowej i bariery jelitowej (zwięk­szenie produkcji mucyn).

Bakterie jelito­we stymulują również syntezę IgA oraz rozwój układu immunologicznego. Ponadto współzawodniczą o składniki pokarmowe i produkują czynniki zdol­ne do zahamowania wzrostu innych organizmów lub nawet do ich zabicia. Mają też znaczenie metaboliczne, bo­wiem biorą udział w syntezie witamin (K oraz kwas foliowy, B12 i biotyna).

Mikrobiom uczestniczy także w meta­bolizmie kancerogenów pokarmowych oraz we wchłanianiu jonów. Wreszcie pełni funkcję troficzną – fermentuje nie­strawione węglowodany, co dostarcza krótkołańcuchowych kwasów tłuszczo­wych stymulujących proliferację oraz różnicowanie komórek nabłonkowych⁵.

Jak widać budowa ściany jelita cien­kiego, obecność kosmków i mikroko­smków, występowanie TJ oraz nasz własny mikrobiom kontrolują procesy wchłaniania, trawienia, motoryki, a także są w istotny sposób odpowie­dzialne za prawidłowe funkcjonowa­nie układu immunologicznego, co ma znaczenie w utrzymaniu organizmu w stanie homeostazy i zdrowia.

Co wpływa na nieszczelność jelit?

To jednak nie wszystko. Na przepuszczalność je­lit wpływ ma również skład naszego mi­krobiomu. Jeżeli przeważą w nim szkodliwe bak­terie, mogą one doprowadzić do uszkodzenia bariery jelitowej, łącząc się ze struk­turami powierzch­niowymi enterocytów, a następnie wykorzystu­jąc uszkodzenie kompleksu TJ, przemieszczać się do struktur po­łożnych głębiej⁸. Kontakt patogenów z błoną śluzową jest również miejscem aktywacji układu odpornościowego.

Czytaj również: Skład mikrobiomu jest kluczowy dla zdrowia. Oto kilka wskazówek, jak uleczyć jelita

Nieprawidłowy poziom zonuliny, rozszczelnienie ścian jelita i rozregu­lowaną odpowiedź immunologiczną uczeni wiążą z występowaniem przewle­kłych chorób autoimmunologicznych, jak cukrzyca typu I, celiakia, toczeń układowy, stwardnienie rozsiane, hashimoto czy RZS, zespołem jelita drażliwego (IBS) oraz schorzeniami, metabolicznymi, zapalnymi i nowotwo­rowymi.

Dysfunkcje bariery jelitowej wpływają również na niedokrwistość i astmę alergiczną. Jak się okazuje, poziom zonuliny w surowicy wzrasta wraz ze wzrostem ciężkości astmy.

Celiakia

Najlepiej poznanym schorzeniem, któ­rego patogeneza jest związana z zespo­łem nieszczelnego jelita, jest choroba trzewna. Kontakt białek glutenu z błoną śluzową jelit u osób predysponowanych genetycznie powoduje autoimmuniza­cję prowadzącą do uszkodzenia błony śluzowej jelit, zaburzeń trawienia oraz wchłaniania¹¹.

W celiakii obecna w glu­tenie gliadyna łączy się z receptorem CXCR3 obecnym na enterocytach, co powoduje aktywację szlaku zonuliny, która rozluźnia­jąc TJ, zwiększa prze­puszczalność jelit¹².

Dodatkowo aktywacja układu odpornościowego z udziałem interleuki­ny-8 podtrzymuje stan zapalny, a zwiększona przepuszczalność jelit pozwala na transport do krążenia antygenów, bak­terii oraz toksyn. Zaburzenia trawienia w czasie trwania cho­roby wzmagają transport do krążenia niestrawionych składników, które mogą nasilać procesy autoimmunizacji¹³.

Cukrzyca typu 1

Badania przeprowadzone na modelach zwierzęcych wykazały zaburzenia w ob­rębie układu pokarmowego dotyczące zwiększonej przepuszczalności, stanu zapalnego oraz zaburzeń mikroflory jelitowej. Zmiany te poprzedzały roz­wój cukrzycy o kilka tygodni¹¹.

U ludzi wykazano tę samą kolejność zmian. 42% chorych miało nieprawidłowy, podwyższony poziom zonuliny w su­rowicy, który korelował ze wzrostem przepuszczalności jelit in vivo.

Uczeni zauważyli, że podwyższone stężenie zonuliny w surowicy u osób gene­tycznie predysponowanych, jeszcze bez objawów, poprzedza rozwój cu­krzycy typu 1 średnio o 3,5 roku¹⁴.

Stwardnienie rozsiane (SM)

Przyczyny tego schorzenia układu ner­wowego powodujące demielinizację i neurodegenerację wciąż pozostają nieodgadnione. Badania epidemiolo­giczne wskazują ponadto na obecność czynnika środowiskowego, ponieważ zachorowalność, pomimo predyspozycji genetycznej, zmienia się w zależności od lokalnego ryzyka zachorowania¹⁵.

Czytaj również: Zespół jelita drażliwego - co jeść? Jaka dieta?

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Literatura przedmiotu dostarcza moc­nych dowodów na to, że nieszczelność jelit poprzedza rozwój tej choroby (spondylitis ankylopoetica, SA), może być zatem związana z jej etiologią¹⁷.

Chińczycy wykazali w surowicy cho­rych na SA 3-krotnie zwiększoną eks­presję haptoglobiny (prekursorem jest zonulina), która może aktywować szlak zonuliny, a w konsekwencji zniszczenie TJ¹⁸. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa w zaawansowanej postaci powoduje ograniczenie ruchomości oraz niepełnosprawność.

Anemia

Choroba Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego określane są wspólnie jako nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ). Oba schorzenia charakteryzuje przewlekły stan zapalny jelit oraz ich zwiększona przepuszczalność¹⁹.

Niedokrwistość jest tak częstym pozajelitowym objawem NChZJ (dotyczy 30% pacjentów), że bywa uznawana za nieuniknioną towarzyszkę choroby, która nie wymaga leczenia²⁰. Tymczasem dowiedziono, że jest ona niezależną przyczyną obniżenia jakości życia i zdolności do pracy^21.

Do najczęstszych przyczyn anemii należą niedobór żelaza, stwierdzany u 49-74% chorych i przewlekłe zapalenie, które dotyczy połowy z nich²².

W chorobie Leśniowskiego-Crohna przyczyną niedokrwistości u ponad 15% pacjentów jest niedobór witaminy B12. Zależna od nasilenia objawów NChZJ suplementacja pozwala wyrównać deficyty obu składników odżywczych²³.

Sposoby na uszczelnienie bariery jelitowej

Odbudowa prawidłowego mikrobiomu oraz bariery jelitowej mogą ochronić nas przed rozwojem różnych stanów chorobowych lub ułatwić ich leczenie.

Najprostszym sposobem jest eliminacja czynników sprzyjających rozszczelnieniu TJ. Przede wszystkim unikaj glutenu i alkoholu. Jeżeli to możliwe, zredukuj stosowanie środków przeciwbólowych, a po każdej antybiotykoterapii skrupulatnie przyjmuj bakterie probiotyczne.

W uszczelnianiu jelit – poprzez modulację połączeń ścisłych i regulowanie stanu śluzówki – wykazano skuteczność takich szczepów probiotycznych jak. Lactobacillus plantarum 299v, Lactobacillus casei GG, Escherichia coli Nissle 1917, Lactobacillus rhamnosus GG, Lactobacillus casei DN-114001, Streptococcus thermophilus ATCC19258, Bifidobacterium infantis.

Pamiętaj, że do ich rozwoju konieczne są prebiotyki. Nie tylko stymulują wzrost korzystnych drobnoustrojów, ale również są przekształcane w krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), które stanowią źródło energii dla komórek ściany jelita, przez co modulują funkcjonowanie bariery jelitowej.

Czytaj również: Nasze zdrowie zaczyna się w jelitach. Dlaczego mikrobiota jest tak ważna dla kobiet?