Owulacja: jakie są jej objawy? Czy warto prowadzić kalkulator owulacji?

Owulacja - co to jest? Jak wygląda?

Zanim odpowiemy sobie na pytanie, co to jest owulacja, przyjrzyjmy się żeńskiemu układowi płciowemu, a dokładnie jego narządom wewnętrznym.

Należą do nich:

• jajniki wypełnione niedojrzałymi komórkami jajowymi (wszystkie powstały jeszcze w życiu płodowym),
• jajowody,
• macica,
• pochwa.

Jajniki zawieszone są na specjalnych strukturach tuż obok jajowodów, ale nie są z nimi połączone. Zwykle raz w cyklu miesięcznym w jednym z pęcherzyków jajowych znajdujących się w jajnikach któraś komórka jajowa dojrzewa w tzw. pęcherzyku Graafa i jest gotowa do uwolnienia. Zazwyczaj jajniki uwalniają gotowe jajeczka na zmianę, zdarza się jednak, że przez cały okres płodny lub też jego część tylko jeden jajnik jest aktywny.

Owulacja, czyli jajeczkowanie, to moment, w którym dochodzi do pęknięcia pęcherzyka Graafa i uwolnienia dojrzałej komórki jajowej. Komórka ta trafia do jajowodu i tam, jeśli dojdzie do zapłodnienia, rozpoczyna się proces rozwoju nowego życia. Pierwsza owulacja wiąże się z rozpoczęciem okresu dojrzałości płciowej; proces ten będzie się powtarzał aż do menopauzy.

Owulacja to trzecia część cyklu menstruacyjnego. Zaczyna się on z pierwszym dniem miesiączki. Pierwsza część obejmuje właśnie miesiączkę, druga okres po niej, trzecia owulację, czwarta - fazę folikularną (okres płodny), a piąta - fazę lutealną. Podczas tej ostatniej dochodzi do zagnieżdżenia zarodka w ściance macicy lub też złuszczenia się nabłonka tego narządu¹. Wtedy cykl miesięczny rozpoczyna się od nowa.

Objawy owulacji

• nieznaczny wzrost temperatury ciała,
• zwiększenie ilości śluzu (staje się on przezroczysty),
• zmiana elastyczności szyjki macicy (jest miększa),
• zmiany w libido.

U niektórych kobiet pojawia się również ból owulacyjny, znany też jako mittelschmerz (niem. ból środkowy, ponieważ dotyczy środka cyklu menstruacyjnego). Towarzyszy on pękaniu pęcherzyka Graafa i uwalnianiu jajeczka, dlatego dyskomfort pojawia się z tej strony, z której jajnik w danym cyklu jest aktywny. Niektóre kobiety doświadczają bólu owulacyjnego sporadycznie, u innych jest on częstym zjawiskiem - w moim przypadku mittelschmerz towarzyszy każdej owulacji, a ból ten jest dla mnie nawet silniejszy niż ból menstruacyjny. Mimo że wiąże się bezpośrednio z jajeczkowaniem, ból owulacyjny nie może być markerem samej owulacji, ponieważ długość jego trwania jest inna u każdej kobiety i może obejmować kilka godzin, a nawet kilka dni.

UWAGA: Ból w podbrzuszu, który nie pokrywa się z dniami płodnymi (ani z miesiączką) może być objawem problemów zdrowotnych. W takiej sytuacji skonsultuj się z ginekologiem².

Hormony, które wpływają na owulację

Gonadoliberyna (GnRH), czyli hormon uwalniający gonadotropinę. Powstaje w podwzgórzu i stymuluje wydzielanie przez przysadkę gonadotropin LH i FSH. Folikutropina (FSH), czyli hormon folikutropowy. W odpowiedzi na jego obecność następuje wyrzut estrogenów z jajników. FSH stymuluje też dojrzewanie pęcherzyka Graafa w jajniku (w jego wnętrzu znajduje się komórka jajowa).

Estrogeny. To hormony sterydowe, które m. in. stymulują rozrost błony śluzowej macicy, przygotowując ją do zagnieżdżenia się embrionu.

Lutropina (LH), czyli hormon luteinizujący. Odpowiada za pęknięcia pęcherzyka jajowego i uwolnienie komórki jajowej. Kiedy to nastąpi, w reakcji na LH dochodzi jeszcze do innych zmian i wyrzutu estrogenów oraz progesteronu.

Progesteron. To kolejny hormon sterydowy, który wpływa na właściwości pęcherzyka Graafa ułatwiając owulację oraz przyczynia się do stworzenia w macicy warunków odpowiednich do zagnieżdżenia się zarodka¹. Hormon ten odpowiada za podtrzymanie ciąży.

Owulacja - kiedy przypada i ile trwa?

Dzień jajeczkowania i okres płodny u każdej kobiety wypadają innego dnia. Zwykło się jednak przyjmować, że, skoro u większości kobiet cykl menstruacyjny trwa 28 dni, owulacja powinna przypadać na 14. dzień cyklu¹. W praktyce jednak nie jest to takie proste.

Po pierwsze, zdarzają się cykle trwające 26, a nawet 30 dni. Po drugie, co prawda sam okres na zapłodnienie jest dość krótki (komórka jajowa przebywa w jajowodzie zaledwie kilkanaście godzin), jednak plemniki w sprzyjających warunkach mogą przetrwać nawet 5 dni. Dlatego w celu zwiększenia szans na zapłodnienie warto stosować metody ustalania owulacji.

Metody ustalania owulacji: kalkulator owulacji

Kalkulator dni płodnych to nic innego jak popularny kalendarzyk małżeński. Jego regularne prowadzenie pozwala z dość wysoką dokładnością ustalić dni płodne i niepłodne. Metoda ta została opracowana niezależnie przez dwóch specjalistów, Hermanna Knausa i Kyusaku Ogino³. Eksperci z Kliniki Mayo przybliżają nam sposób korzystania z kalkulatora owulacji:

1. Zaznaczaj w kalendarzu lub notatniku daty rozpoczęcia i długość (liczbę dni) cyklu menstruacyjnego w okresie 6-12 miesięcy. Każdy pierwszy dzień miesiączki jest pierwszym dniem nowego cyklu menstruacyjnego.

2. Zsumuj dni najkrótszego cyklu miesięcznego. Od tej liczby odejmij 18. Otrzymany wynik oznacza pierwszy dzień płodny w cyklu. Przykład: jeśli twój najkrótszy cykl wynosi 26 dni, to po odjęciu 18 od 26 otrzymujesz 8. A zatem, pierwszy dzień krwawienia to pierwszy dzień cyklu miesięcznego, natomiast 8-go dnia od pojawienia się miesiączki przypada twój pierwszy płodny dzień w tym cyklu.

3. Zsumuj dni najdłuższego cyklu miesięcznego. Od tej liczby odejmij 11. Otrzymany wynik oznacza ostatni dzień płodny w cyklu. Przykład: jeśli twój najdłuższy cykl wynosi 32 dni, to po odjęciu 11 od 32 otrzymujesz 21. A zatem, 21. dzień cyklu to twój ostatni dzień płodny.

4. Nie przestawaj prowadzić kalendarzyka. Im więcej cyklów menstruacyjnych będzie się znajdowało w twojej bazie, tym dokładniejszy będzie twój kalendarzyk owulacyjny⁴. Jak zatem widzisz, metoda ta nie pozwala wyznaczyć dnia owulacji ze 100-procentową dokładnością, ale ułatwia parom starającym się o dziecko wyznaczyć okres, kiedy może dojść do zapłodnienia.

Inną możliwością jest mierzenie temperatury ciała. Codziennie tuż po przebudzeniu, ale jeszcze przed wyjściem z łóżka, zbadaj i odnotuj temperaturę wewnątrz pochwy. Wkrótce zauważysz, że w okresie płodnym wzrasta ona nieznacznie. Ta metoda nie jest całkowicie skuteczna, ponieważ nawet drobna infekcja może zaburzyć odczyt temperatury.

Wiele kobiet decyduje się też na monitorowanie śluzu z okolic intymnych. Podczas dni płodnych staje się on przezroczysty i bardziej płynny, zwiększa się też jego produkcja. Substancja ta ma pomóc przetrwać plemnikom w zwykle nieprzychylnym im środowisku kobiecych dróg rodnych. Dobrym rozwiązaniem będzie połączenie kilku metod wyznaczania dni płodnych. Może w tym pomóc aplikacja na smartfona albo urządzenie elektroniczne. W drogeriach i aptekach dostępne są też domowe testy owulacyjne.

Co robić, gdy nie ma owulacji? Czy owulacja może się przesunąć?

Oczywiście - jak wiele innych procesów zachodzących w organizmie jest ona zależna od naszej gospodarki hormonalnej. W sytuacji, gdy do głosu dochodzą hormony stresu, adrenalina i kortyzol, hormony powiązane z płodnością są wyciszane. Stres i zagrożenie życia (nawet to wyimaginowane) to nie czas na rozmnażanie. Dlatego też wiele par, które starają się o dziecko wpada w błędne koło: niemożność zajścia w ciążę tylko zwiększa frustrację, podnosi poziom hormonów stresu i dodatkowo utrudnia zapłodnienie.

Inne możliwe przyczyny opóźnienia owulacji to:

• niektóre choroby wirusowe,
• leki, w tym niesteroidowe leki przeciwzapalne i oczywiście tabletki antykoncepcyjne,
• zmiana klimatu (inna strefa czasowa, a nawet po prostu wyjazd pod namiot mogą wpłynąć na cykl miesięczny),
• intensywny trening lub aktywność fizyczna (również zwiększa poziom hormonów stresu).

Za brak owulacji może też odpowiadać wiele problemów zdrowotnych.

Niedoczynność tarczycy. Zbyt niski poziom jej hormonów może wywoływać cykle bezowulacyjne, zaburzać fazę lutealną, zwiększać poziom prolaktyny (hormonu hamującego owulację), a także zaburzać równowagę hormonów płciowych⁵.

Co ciekawe, również nadczynność tarczycy może powodować problemy z owulacją⁶.

Zespół policystycznych jajników (zespół wielotorbielowatych jajników, PCOS). Chorobę wywołuje brak równowagi hormonalnej: - przewagę zyskują androgeny, czyli hormony związane z płcią męską, a wytwarzane w organizmie kobiety w mniejszych ilościach. Inne możliwe przyczyny to zbyt wysoki poziom LH lub zaburzenia wydzielania insuliny (wiele kobiet z PCOS boryka się również z otyłością). Udowodniono, że już 5-10% utraty wagi poprawia płodność pacjentek z wielotorbielotowatością jajników⁷.

Akromegalia. To choroba endokrynna wywołana przez aktywnego guza przysadki mózgowej. Wytwarzane przez niego hormony nakazują organizmowi rozrost w warunkach, kiedy to już nie powinno być możliwe (po zakończeniu okresu wzrostu kości i ciała). W efekcie pacjenci z akromegalią cierpią z powodu powiększonych dłoni i stóp, rozrośniętej żuchwy itp. Akromegalia utrudnia też zajście w ciążę, ponieważ ulega zaburzeniu oś komunikacji przysadki mózgowej z jajnikami: poziom powstających w przysadce hormonów LH i FSH zmniejsza się i tym samym jajniki nie dostają sygnału, by stymulować dojrzewanie komórek jajowych⁸.

Choroba Cushinga. W jej przebiegu guz przysadki mózgowej oddziałuje na nadnercza wywołując nadmierny wyrzut wspomnianego już kortyzolu. W efekcie dochodzi do zahamowania aktywności hormonów płciowych i u chorej ustaje cykl menstruacyjny⁹. Podobnie dzieje się w przebiegu zespołu Cushinga, gdzie za problemy z kortyzolem odpowiada nie guz mózgu, a nadnercza¹⁰.

Jeżeli podejrzewasz u siebie brak owulacji, skonsultuj się z ginekologiem. Wczesne rozpoznanie problemu może zwiększyć skuteczność terapii.

Owulacja - ciekawostki