Zespół policystycznych jajników - objawy, diagnoza, dieta

Zespół poli­cystycznych jajników - jak się objawia i jak go zdiagnozować?

Zespół poli­cystycznych jajników (polycystic ovary syndrome, PCOS) jest jednym z naj­częstszych zaburzeń hor­monalnych występujących u kobiet. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na całym świecie PCOS dotyka ok. 8-13% wszystkich pań w wieku rozrodczym. Jego objawy mogą się różnić między kobietami, lecz typowo obejmują niere­gularne miesiączki lub ich brak, oraz bardzo niewielkie krwawienia. Niektóre kobie­ty zauważają, że zupełnie przestają owulować. Wszyst­ko to składa się na jeden z najbardziej druzgocących objawów PCOS: niepłodność. 

Jednak to nie wszystkie niedogodności związane z tym stanem PCOS bardzo często towarzyszy nadmierne owłosienie twarzy i ciała (hi­rsutyzm), trądzik, nadwaga oraz insulinooporność, czyli stan, w którym zmniejszona jest wrażliwość komórek ciała na działanie insuliny.

Do in­nych problemów z PCOS, o których nie mówi się zbyt często, należy wysoki poziom cholesterolu oraz hipersomnia – schorzenie neurologiczne, charakteryzujące się nadmier­ną ilością snu i/lub ogromną przewlekłą sennością. Jest jeszcze hiperprolak­tynemia, czyli schorzenie, w którym wysoki poziom pro­laktyny we krwi wywiera ne­gatywny wpływ na płodność, sprawność seksualną, a nawet na stan kości.

Prolaktyna jest białkiem, które pomaga ssakom produkować mleko. Innymi sygnałami ostrzegawczymi w PCOS są lęk i depresja. U wielu kobiet z PCOS od­żywianie zostaje w końcu zaburzone, ponieważ po pro­stu nie są w stanie zgubić wagi, a przy wszystkich innych nieustannych pro­blemach wciąż zastanawiają się: „co jest ze mną nie tak?” Aspekt psychiczny odgry­wa więc także ważną rolę. 

Jedna z teorii zakłada, że bezpośrednią przyczy­ną wystąpienia zespołu jajników policystycznych jest dieta obfitującą w pro­dukty wysokorafinowane i przetworzone, pełne cukru i węglowodanów. Również niektóre współczesne leki, a nawet sztuczne słodziki wyzwalają insulinooporność i podnoszą poziom insuli­ny, nasilając ten problem.

Podwyższony poziom insu­liny oddziałuje bezpośrednio na jajniki, każąc im produ­kować więcej androgenów, niż zazwyczaj wytwarzają kobiety. Wysoki poziom an­drogenów hamuje następnie owulację i wyzwala inne objawy, takie jak hirsutyzm. 

Badania pokazują także, iż słodki smak sztucznych słodzików sygnalizuje trzu­stce zwiększenie poziomu insuliny we krwi, sprzy­jając insulonooporności¹. Ba, nawet spożywanie produktów zawierających gluten może zwiększać oporność insulinową.² Inni naukowcy przyczyny rozwinięcia się PCOS upa­trują w stresie retikulum endoplazmatycznego (ER).

Stres ER, blisko powiązany z chorobą wieńcową, podej­rzewany jest także o związek z występowaniem PCOS³. Retikulum endoplazmatyczne jest systemem błon w komór­kach ludzkich, który syntety­zuje i transportuje białka oraz lipidy, odgrywając niezwykle istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu komórek i w adaptacji metabolicznej. 

Jednakże, według Stowarzyszenia Nadmiaru Androgenów i PCOS oraz Amerykańskich Narodowych Instytutów Zdrowia, istnieją 3 standar­dowe kryteria wymagane dla postawienia diagnozy: 

• wysoki poziom androge­nów, takich jak testosteron; 
• oligo- lub anowulacja (nieregularne owula­cje lub ich brak); 
• torbiele o ustalonej wiel­kości i objętości, wykryte w przezpochwowym bada­niu ultrasonograficznym. 

Dla rozpoznania PCOS spełnione muszą być 2 z powyższych 3 kryteriów⁵. 

Większość lekarzy za standard przy podejrze­niu PCOS uważa badanie USG, które uwidacznia rów­nież grubość i względne zdro­wie endometrium – wyściółki macicy. Zaleca się także badanie miednicy w celu określenia stanu zdrowia narządów rozrodczych.

Pod­stawowymi badaniami pozio­mu estrogenu i androgenów, cholesterolu i trójglicerydów są laboratoryjne testy krwi. Jednakże wielu lekarzy naturopatycznych stosuje znacznie bardziej kom­pleksowe podejście do dia­gnozowania, tym bardziej że zespół policystycznych jajników dotyczy tak wie­lu układów organizmu. 

Sprawdź poziom hormonów 

Ponieważ PCOS powoduje nieprawidłowe zmiany po­ziomu hormonów, poniższe ich badania są niezwykle ważne w diagnozowa­niu tego schorzenia: 

• Wolny testosteron różni się od całkowitego testostero­nu; tylko wolny testosteron ma działanie androgenne. 
• Estrogen – jego wyso­ki poziom może wska­zywać na PCOS. 
• Progesteron równoważy wpływ estrogenu i andro­genów, a w PCOS zazwy­czaj ma niski poziom. 
• Globulina wiążąca hormony płciowe (SHBG) – jej stężenie jest często niskie u kobiet z PCOS. Wiąże się z testo­steronem i redukuje jego wpływ – wolny testosteron nosi taką nazwę, ponieważ nie jest związany z SHBG. 
• Hormon luteinizujący (LH) zazwyczaj pojawia się w wy­sokim stężeniu w krwiobiegu kobiet z PCOS, co może wska­zywać na problemy z jajni­kami i przysadką mózgową. 
• Hormon folikulotropo­wy (FSH) współdziała z LH w modulowaniu roz­woju płciowego i w roz­mnażaniu, a w PCOS jest zazwyczaj wysoki. 
• Siarczan dehydroepian­drosteronu (DHEA-S) jest hormonem płciowym zarówno mężczyzn, jak i kobiet, który powiązany jest z funkcjonowaniem nadnerczy i często osiąga wysoki poziom w PCOS. 

Przejdź na dietę odpowiednią kobiet z PCOS

Wiele kobiet cierpi na zespół policystycznych jajników (polycystic ovary syndrome, PCOS), a reakcja medycyny na to zaburzenie może być brutalna. Doustne środki antykoncepcyjne i lek prze­ciwcukrzycowy metformina to standardowe metody leczenia, ale zmiana diety może być równie skuteczna, i to bez działań niepożąda­nych. Ponieważ metformina powoduje zwykle problemy żołądkowo-jelitowe, nasila też objawy PCOS, takie jak insulinooporność, nieregu­larne miesiączki, nadmierne owłosienie twarzy i ciała, niepłodność oraz otyłość. 

Indyjscy naukowcy przeanalizowali 80 badań, w ramach których anali­zowano wpływ różnych diet na PCOS na insulino­wrażliwość, będącą jednym z głównych czynników wywołujących objawy tego zaburzenia. Odkryli, że 4 die­ty mogą łagodzić sympto­my, i to bez leków. Są to: 

• Dieta o niskim indeksie glikemicznym polegająca na ograniczeniu spożycia produktów zawierających węglowodany na podstawie tego, jak bardzo podwyż­szają one poziom cukru we krwi. Może redukować insulinooporność, obniżać poziom androgenów i wy­dłużać cykle owulacyjne. Pokarmy o niskim indeksie glikemicznym (IG) mogą nie tylko pomóc w utracie wagi, lecz także zmniejszyć insulinooporność, będącą główną cechą PCOS. 
• W pewnym badaniu naukowcy australijscy po­równywali działanie diety opartej na produktach o ni­skim IG z działaniem kon­wencjonalnej zdrowej diety (o zmniejszonej ilości kalorii, niskotłuszczowej, o umiarko­wanej lub wysokiej zawartości błonnika) u kobiet z PCOS z nadwagą i otyłych. Wrażli­wość na insulinę i regularność cykli uległa poprawie zwłasz­cza w przypadku kobiet będą­cych na diecie z niskim IG⁷. 

• Dieta ketogeniczna, cechu­jąca się dużą ilością tłusz­czów, odpowiednią podażą białka i niską zawartością węglowodanów, może ob­niżać poziom androgenów, a także poprawiać poziom hormonów rozrodczych, wrażliwość na insulinę i poziom globuliny wiążącej hormony płciowe. Niskie stężenie tej ostatniej może prowadzić do wystąpienia objawów PCOS, takich jak owłosienie twarzy i trądzik. 
• Dieta bogata w kwasy tłuszczo­we z grupy omega-3, uwzględ­niająca produkty takie jak łosoś, makrela, sardynki, orzechy, nasiona szałwii hiszpańskiej i olej lniany, może redukować insulino­oporność, a także podwyż­szać poziom adiponektyny – hormonu białkowego znanego z właściwości uwrażliwiających na insu­linę i przeciwzapalnych. U cierpiących na PCOS pa­cjentek często odnotowuje się jego niskie stężenie. 
• Dieta bogata w błonnik, zawierająca dużo wa­rzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych, roślin strączkowych, orzechów i nasion, wiąże się z re­dukcją insulinooporności, a także poziomu insuliny i androgenów na czczo. 

Naukowcy stwierdzili, że oprócz zmian w diecie zna­czący wpływ na PCOS mogą mieć inne modyfikacje z za­kresu stylu życia. Korzystne mogą być: aktywność fizycz­na, a szczególnie ćwiczenia aerobowe, takie jak szybki marsz, bieganie, jazda na ro­werze lub pływanie, suple­mentacja, w tym kwasów tłuszczowych omega-3, pro­biotyków i witaminy D, oraz interwencje behawioralne, np. psychoterapia i techniki radzenia sobie ze stresem⁸. 

Jak powinna wyglądać dieta w PCOS?

Jeśli nie możesz się zdecydo­wać, na żadną z powyższych diet, kieruj się wskazówkami i zaleceniami dr. Brightena: 

• Regularnie jedz produk­ty bogate w probiotyki i produkty z wysoką za­wartością błonnika. 
• Zwiększ spożycie biał­ka (doskonałe będą spożywane regularnie ryby i/lub orzechy). 
• Wyeliminuj produk­ty przetworzone. 
• Zredukuj lub wyeli­minuj cukier (słodziki o niskim lub zerowym indeksie glikemicznym, takie jak monkfruit i al­luloza, są w porządku). 
• Zredukuj lub wyelimi­nuj z diety zboża. 
• Jedz bardzo dużo warzyw – im więcej, tym lepiej. 
• Jedz owoce niskocu­krowe, takie jak owoce jagodowe, awokado, kantalupa i cytrusy. 
• Używaj organicznych, zdrowych tłuszczów, ta­kich jak oliwa z oliwek, olej kokosowy, olej z awo­kado, lniany i MCT. 
• Zredukuj, a najlepiej wyeliminuj alkohol. 

Jakie suplementy przyjmować przy PCOS?

• Inozytol. Ta naturalnie występująca substancja od­żywcza, nieoficjalnie okre­ślana mianem „witaminy B8” może korzystnie wpływać na regularność owulacji, a także ułatwić utratę wagi.5 Ponadto jedna z postaci ino­zytolu, zwana mio-inozyto­lem, może obniżać poziomy insuliny i testosteronu, jak również przynosić poprawę w trądziku i hirsutyzmie¹¹. 
  Dawkowanie: 100 mg dwa razy dziennie; do momentu zaobserwo­wania poprawy musi upły­nąć okres 3-6 miesięcy. 
• Kompleks witamin z grupy B. Witaminy te są pomocne, gdy jednym z problemów jest nie­płodność. W badaniu przepro­wadzonym z udziałem kobiet z PCOS i insulinoopornością, które leczono na niepłodność, u pań stosujących witaminy z grupy B występował wyższy odsetek ciąż niż u stosujących metforminę, lek przeciw cu­krzycowy powszechnie sto­sowany u kobiet z PCOS sta­rających się zajść w ciążę¹². Dawkowanie: Spróbuj codziennie przyjmow kom­pleks B-50 (kompleks najważ­niejszych witamin z grupy B w dawce 50 mg każda). 
• Chrom. Jak stwierdzono w niewielkim wstępnym ba­daniu, ten pierwiastek ślado­wy pomagał w leczeniu insu­linooporności u pań z PCOS. Nie miał jednak wpływu ani na cykle miesiączkowe, ani na poziom hormonów¹³. Dawkowanie: 200 μg/dzień. 

• Kwas alfa-liponowy. W nie­wielkim badaniu przepro­wadzonym z udziałem szczupłych, niechorujących na cukrzycę, kobiet cierpią­cych na PCOS stwierdzono, że ten naturalny kwas tłusz­czowy zwiększał wrażliwość na insulinę o ponad 13%. Po­nadto u 2 pań niestosujących doustnej antykoncepcji zaob­serwowano zwiększenie licz­by cykli menstruacyjnych¹⁴. 
  Dawkowanie: 600 mg 2 razy dziennie. 
• N-acetylocysteina (NAC). Ten aminokwas wydaje się zwiększać wrażliwość na in­sulinę i odsetek ciąż u kobiet z PCOS¹⁵. W jednym z ba­dań NAC równie skutecznie obniżała poziomy insuliny i testosteronu, zmniejsza­ła hirsutyzm i zwiększała regularność miesiączek co lek metformina¹⁶. Dawkowanie: 600 mg 3 razy dziennie. 
• Witamina D. Czy dostarczasz organizmowi wystarczającą ilość tej kluczowej, pro­dukowanej pod wpływem słońca witaminy? Najnow­sze wyniki badań sugerują  możliwość istnienia związku między niedoborem wita­miny D a PCOS, a jej su­plementacja może łagodzić objawy tego schorzenia¹⁷. W jednym niewielkim badaniu pilotażowym stwier­dzono, że słoneczna witamina podawana w wysokiej daw­ce (20 tys. j.m.) co tydzień przez 6 miesięcy korzystnie wpływała zarówno na czę­stotliwość owulacji, jak i na metabolizm glukozy¹⁸. Dawkowanie: 2-3 tys. j.m./dzień. 
• Kwasy omega-3. Te nie­zbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, naturalnie wy­stępujące w tłustych rybach takich jak łosoś, najwyraźniej pomagają przywrócić rów­nowagę poziomu hormo­nów u kobiet z PCOS¹⁹. Dawkowanie: 2,4 g/dzień. 

Jakie zioła na PCOS?

Szanowana dietetyczka i specjalistka od kobiecego zdrowia, pisarka dr Ma­rilyn Glenville, w swojej książce „The Natural Health Bible for Women” poleca stosowanie poniższych ziół w leczeniu PCOS. Pamiętaj jednak, że naj­lepiej skonsultować się z zarejestrowanym, doświad­czonym zielarzem, który będzie umiał doradzić naj­lepsze w Twoim przypadku zioła i ich dawkowanie. 

• Niepokalanek pospolity (Vitex agnus castus) jest dobrym regulatorem cy­klu menstruacyjnego. Dawkowanie: 200-300 mg 2 razy dziennie. 
• Palma sabałowa (Serenoa repens) może obniżać po­ziom androgenów (męskich hormonów), takich jak te­stosteron, w organizmie. Dawkowanie: 200-300 mg 2 razy dziennie. 
• Korzeń mniszka (Taraxacum officinale) i ostropest plami­sty (Silybum marianum) po­magają w oczyszczeniu wą­troby i odtruciu organizmu. Dawkowanie: 200-400 mg (2 razy na dzień jednego z ziół). 

Dobre nawyki przy PCOS

• Schudnij. Jeśli cierpisz na nadwagę, to jednym ze skutecznych sposobów złagodzenia kla­sycznych objawów PCOS jest zrzucenie kilku kilogramów. Wydaje się, że kobiety z nad­wagą mają znacznie niższy poziom SHBG (sex hormo­ne-binding globulin) – białka wiążącego hormony płciowe – we krwi. Jego niedobór może podwyższać poziom wolnego testosteronu we krwi, co z kolei powoduje wiele nieprzyjemnych objawów PCOS, takich jak owłosie­nie twarzy i trądzik. Nawet umiarkowana utrata wagi (zaledwie 5%) może przywró­cić równowagę hormonalną, unormować cykl menstru­acyjny i zwiększyć prawdo­podobieństwo wystąpienia owulacji i zajścia w ciążę⁹. 
• Ruszaj się. Znajdź czas na ćwiczenia, ponieważ stwierdzono, że wy­dają się one zwiększać wraż­liwość na insulinę i mogą nawet sprawić, że zmniejszy się liczba powiększonych pęcherzyków na powierzchni jajników (wysoka ich liczba jest cechą charakterystycz­ną PCOS), co potwierdzają wyniki co najmniej jednego badania. Zmiany te były niezależne od zmian masy ciała¹⁰. Postaraj się wykony­wać 20-30 min ćwiczeń ae­robowych (takich jak spacer, jogging i jazda na rowerze) 3 do 5 razy w tygodniu. 

• Unikaj stresu. Długotrwałe napięcie psychiczne działa zabój­czo, i to w różny sposób. Może przyczyniać się do nadmiaru hormo­nu stresu – kortyzolu – z wynikającą z tego deregulacją innych hor­monów w organizmie. Staraj się odbywać spa­cery na łonie natury tak często, jak to tylko możli­we. Jeżeli nie praktykujesz metod uspokajających, takich jak medytacja czy trening somatyczny, które koncentrują się na zwiększaniu świa­domości ciała, spróbuj siedzieć spokojnie pod drzewem (bez telefonu!) przez 15 min dziennie. 
• Sen. Nieprzespane noce i nie­dostatek snu mogą być zabójcze dla równowagi hor­monalnej. Dołóż wszelkich starań, by zapewnić sobie 7-9 godz. snu każdej nocy. Bardzo pomoże w tym ogra­niczenie spożycia cukru.