Nasze magazyny
Nadmierne owłosienie klatki piersio wej, brzucha i pleców (hirsutyzm), łysienie androgenowe lub prze rzedzenie włosów, niepłodność, przyrost wagi, szczególnie wokół brzucha – można by pomyśleć, że to objawy, z ja kimi mają do czynienia tylko mężczyźni.
Ale kobiety zmagające się ze schorzeniem zwanym zespołem policystycznych jajni ków (PCOS) również ich doświadczają. Do typowych objawów dodatkowych należą sporadyczny brak miesiączek, nieregularne miesiączkowa nie oraz bardzo niewielkie krwawienia.
Wszystko to składa się na jeden z naj bardziej druzgocących objawów PCOS: niepłodność. Innymi częstymi symptomami PCOS są też nietypowe schematy owłosienia, trądzik lub tłusta cera, włók niaki miękkie na szyi lub pod pachami, a także powiększone jajniki, w których czasem tworzą się torbiele (czyli otor bione zmiany wypełnione płynem). Te cechy wskazujące na chorobę zazwy czaj pojawiają się w wieku nastoletnim po okresie dojrzewania, ale czasami rozwi jają się w późniejszej fazie życia.
Objawy mogą też zmieniać się z upływem czasu. Właściwie jednym z głównych problemów związanych z PCOS jest zmienność obja wów, z których wiele może wskazywać też na inne schorzenia i zakłócenia równowagi zdrowotnej. Z powodu tych często mylą cych sygnałów ok. 70% kobiet dotkniętych PCOS pozostaje niezdiagnozowanych.
PCOS często zostaje przeoczony, ponie waż jest konglomeratem objawów – zauwa ża lekarz naturopatii i akupunkturzystka dr Coleen Murphy z San Juan Capistrano w Kalifornii. – Czy to zespół policystycz nych jajników? Czy może pacjentka ma roz regulowany mikrobiom w połączeniu – powiedzmy – z niedostatkiem qi w śle dzionie? To może być bardzo mylące.
Dr Murphy dodaje, że innym znaczą cym problemem jest to, iż lekarze są na ogół specjalistami, którzy nie patrzą na ca łokształt stanu zdrowia danej osoby. Jedna kobieta może martwić się swą otyłością i postanawia odwiedzić lekarza specjalizującego się w odchudzaniu – wyja śnia dr Murphy.
Inna kobieta może udać się do dermatologa i powiedzieć: „mam trądzik” lub „przerzedzają mi się włosy”. A wtedy lekarz mówi: „w takim razie proszę brać te steroidy, a one wpłyną na stan pani wło sów”. Jeszcze inna kobieta może odwiedzić innego lekarza i powiedzieć: „mam trudności z zajściem w ciążę”, a wtedy całe leczenie skupi się na problemach z płodnością.
Pacjentki niekoniecznie muszą kontak tować się między sobą, a lekarze nie anali zują tak naprawdę ich licznych objawów, ani też nie rozmawiają ze swymi kolegami – mówi dr Murphy – Sądzę więc, że jest to jedna z głównych przyczyn, dla których PCOS jest tak trudny do zdiagnozowania.
Innym problemem jest sama nazwa. Zespół policystycznych jajników su geruje, że aby można było zdiagnozować to schorzenie, kobieta powinna mieć licz ne torbiele na jajnikach – mówi dr Jolene Brighten, endokrynolog naturopatyczna i specjalistka w dziedzinie zdrowia ko biecego – W większości przypadków tak nie jest.
Nazwa tak bardzo wprowadza w błąd, że jej skutkiem jest niedostateczne rozpoznawanie schorzenia przez lekarzy – co stanowi znacznie większy problem, szczególnie gdy stawką jest płodność.
Kobiety cierpiące na to schorzenie wykazują – poza najczęstszymi objawami – także jego inne oznaki. PCOS charakteryzuje się predyspozycją do zaburzeń poziomu cukru we krwi, upośledzenia metabolizmu glukozy, insulinooporności i wynikającego z niej wysokiego poziomu cukru we krwi.
Insulina, hormon regulujący poziom cu kru we krwi, odgrywa w PCOS bardzo ważną rolę poprzez swą zdolność stymulowania produkcji androgenów – wyjaśnia dr Brighten.
– W jajnikach insulina i hormon luteinizujący (LH, który wyzwala owulację) współdziałają ze sobą, stymulując produkcję androgenów (hormo nów „męskich”, takich jak testosteron). Dodatkowo insulina zwiększa produkcję testosteronu w nadnerczach. Dla tego też jednym z klu czy do przywrócenia płodności i miesiączek jest kontrola pozio mu cukru we krwi.
Jest jeszcze hiper prolaktynemia, czyli schorzenie, w którym wysoki poziom prolak tyny we krwi wywiera negatywny wpływ na płodność, sprawność seksualną, a nawet na stan kości. Prolak tyna jest białkiem, które pomaga ssakom produkować mleko. Innymi sygnała mi ostrzegawczy mi w PCOS są lęk i depresja.
Z zespołem poli cystycznych jajników wiąże się wiele dolegli wości psychicznych, chociażby w takim sen sie, że przez cały czas nie czujesz się w naj lepszej formie – mówi dr Murphy. – Gdy wypadają Ci włosy lub twarz pokrywa się trą dzikiem torbielowatym, łatwo może to rzutować na Twoje zdrowie psy chiczne. Poza tym stajesz się drażliwa w wyniku wszystkich trapiących Cię problemów z nierównowa gą hormonalną – dodaje. – Często widzę wzrost lęku i nasilenie depresji, jak również zaostrzenie zaburzeń odżywiania, ta kich jak bulimia i niekon trolowane objadanie się.
U wielu kobiet z PCOS odżywianie zo staje w końcu zaburzo ne, ponieważ po prostu nie są w stanie zgubić wagi, a przy wszystkich innych nieustannych problemach wciąż za stanawiają się: „co jest ze mną nie tak?” Aspekt psychiczny odgrywa więc także ważną rolę. Jednak trze ba podkreślić, że ani hipersomnia ani bulimia nie są częścią PCOS.
Co jest przyczyną choroby?
Głównymi oznakami PCOS są oporność insulinowa i podwyższony poziom insuliny. Oddziałują one bezpośrednio na jajniki, każąc im produkować więcej androgenów, niż zazwyczaj wytwarzają kobiety. Wysoki poziom androgenów hamuje następnie owulację i wyzwala inne objawy, takie jak hirsutyzm.
Gdy weźmie się pod uwagę kluczową rolę, jaką odgrywa insulina, nie trzeba być profesorem medycyny, by uświa domić sobie, że PCOS bezpośrednio powiązany jest z dietą obfitującą w pro dukty wysokorafinowane i przetworzone, pełne cukru i węglowodanów. Również niektóre współczesne leki, a nawet sztuczne słodziki wyzwalają insulinooporność i podnoszą poziom insuli ny, nasilając ten problem.
Na przykład, glikokortyko idy są syntetycznymi stero idami, używanymi w leczeniu stanów zapalnych związa nych z zaburzeniami układu odpornościowego i alergiami. Od czasu wprowadzenia w latach 40. terapii glikokor tykoidowej w chorobach autoimmu nologicznych nastąpił dramatyczny wzrost zachorowań na cukrzycę wywołaną przez steroidy1. Dostępne bez recepty leki przeciwbólowe, takie jak ibuprofen, są niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (NLPZ), które zwiększają wydzielanie in suliny i mogą wywoływać hipogli kemię u pacjentów z cukrzycą2.
Badania pokazują także, iż słod ki smak sztucznych słodzików sygnalizuje trzustce zwiększe nie poziomu insuliny we krwi, sprzyjając insulonooporności3. Ba, nawet spożywanie produk tów zawierających gluten może zwiększać oporność insulinową4!
Przyczyny rosnącej ilości przy padków PCOS wydają się więc oczy wiste. A jednak większość lekarzy alopatycznych oraz tradycyjnych źródeł medycznych, takich jak Mayo Clinic, twierdzi, że przyczyny są nieznane lub niejasne. Mówi się o badaniach pokazujących, że pew ne geny przyczyniają się do tego schorzenia w ok. 70% przypadków, ale geny te uruchamiane są właśnie przez otyłość i insulinooporność.
Geny biorą też istotny udział w syntezie androgenów, jak również w steroidogenezie – procesach prze kształcania cholesterolu w aktywne biologicznie hormony steroidowe, od grywające rolę w różnicowaniu płcio wym, płodności, rozmnażaniu, otyło ści i ogólnej homeostazie organizmu5.
W kręgach klinicznych wspomina się również o czymś takim jak stres retikulum endoplazma tycznego (ER). Stres ER, blisko powiązany z chorobą wieńcową, podejrzewany jest także o związek z występowaniem PCOS6. Retikulum endoplazmatyczne jest systemem błon w komórkach ludzkich, który syntetyzuje i transportuje białka oraz lipidy, odgrywając niezwykle istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu komórek i w adaptacji metabolicznej.
Stres ER jest ważnym czynnikiem zaburzeń metabolicznych7, takich jak cukrzyca typu 2 i przewlekłe stany zapalne. Odgrywa także klu czową rolę we wszystkich proble mach zdrowotnych wynikających z dysfunkcji metabolicznych: w reu matoidalnym zapaleniu stawów, chorobie wieńcowej, raku, astmie, schorzeniach autoimmunologicz nych, takich jak celiakia, choroba Crohna i niedokrwistość złośliwa, jak również w zaburzeniach emocjo nalnych, takich jak depresja i lęk.
Jak diagnozuje się PCOS?
Zespół często nie jest diagnozowany z powodu swych zmien nych objawów, które na ogół wydają się niepowiązane ze sobą i mogą wskazywać na inne schorzenia. Jednak że, według Stowarzyszenia Nadmiaru Androgenów i PCOS oraz Amerykańskich Narodowych Instytutów Zdrowia, istnieją 3 standar dowe kryteria wymagane dla postawienia diagnozy:
- wysoki poziom androge nów, takich jak testosteron;
- oligo- lub anowulacja (nieregularne owula cje lub ich brak);
- torbiele o ustalonej wielkości i obję tości, wykryte w przezpochwowym badaniu ultrasonograficznym.
Dla rozpoznania PCOS spełnione mu szą być 2 z powyższych 3 kryteriów8. Większość lekarzy za standard przy podejrzeniu PCOS uważa badanie USG, które uwidacznia również gru bość i względne zdrowie endometrium – wyściółki macicy. Zaleca się także badanie miednicy w celu określenia stanu zdrowia narządów rozrodczych.
Podstawowymi badaniami poziomu es trogenu i androgenów, cholesterolu i trój glicerydów są laboratoryjne testy krwi. Jednakże wielu lekarzy naturopa tycznych stosuje znacznie bardziej kompleksowe podejście do diagno zowania, tym bardziej że zespół po licystycznych jajników dotyczy tak wielu układów organizmu.
Leczenie standardowe czy naturalne?
Doustne środki antykoncepcyjne dostarczają organizmowi niskich dawek estrogenu i różnych ro dzajów syntetycznego progeste ronu, zwanych progestynami. W ten sposób pomagają one regulować cykl mie siączkowy, zmniejszać hiperandrogenizm i ła godzić trądzik – dlatego też od dawna stanowią podejście pierwszego rzutu w leczeniu PCOS9.
Badania pokazują jednak, że doustne środki antykoncepcyjne powiązane są z nad ciśnieniem10 i żylną chorobą zakrzepowo -zatorową (zakrzepa mi krwi)11. Ich skutki uboczne powodują również problemy z pę cherzykiem żółciowym oraz wątrobą, takie jak kamienie żółciowe i guzy12.
Metformina, lek przeciwcukrzy cowy, często przepisywana jest jako pomoc w normalizowaniu niere gularnych cyklów miesiączkowych u kobiet z PCOS. Jednakże jej skutki uboczne obejmują hipoglikemię, kwa sicę mleczanową, osłabienie mię śni, biegunkę, mdłości i zgagę13. Stosowane są także leki blokujące androgeny w celu powstrzymania trą dziku i łysienia typu męskiego, ale kilka badań pokazało, że w leczeniu tych objawów nie są one bardziej skuteczne niż doustne środki antykoncepcyjne14.
Z drugiej strony, zdrowymi i wysoce skutecznymi podejściami do leczenia PCOS są zdrowa dieta, suplementy, sen i odpowiednie radzenie sobie ze stresem, a także poprawa zdrowia jelit oraz wystarczająca ilość ćwiczeń fizycz nych.
Czy PCOS jest wyleczalny?
Więk szość lekarzy, medycyny akademic kiej oraz holistycznych – włącznie z dr Murphy – uważa, że nie. Nie wiem, czy użyłabym słowa „wyleczyć”.
Uważam jednak, że zespół policystycznych jajników jest czymś, nad czym staramy się panować dłu gofalowo, ponieważ uderza on w tak wielu różnych obszarach, przejawiając się na tak wiele różnych sposobów. Gdy uporasz się już z jedną jego częścią, możesz napotkać inną, z którą też mu sisz się zmierzyć – mówi dr Murphy. – Przykładowo, być może poradziłaś sobie z ustaniem płodności i urodziłaś dziecko, ale nadal potrzebujesz leczenia, ponieważ jesteś podatna na deregula cję poziomu insuliny i wysoki poziom cholesterolu.
W przypadku PCOS mamy raczej do czynienia z osiąganiem krótko terminowych celów jednego po drugim. Jaki chcemy mieć poziom hormonów w przyszłym miesiącu? Co chcemy osiągnąć w sprawie owłosienia i utraty wagi? Czy kontrolujemy poziom in suliny? Chodzi o tego typu rzeczy.
Plusem, zdaniem dr Murphy, jest to, że wszystkie naturalne aspekty leczenia PCOS są jednocześnie tym, co przyno si kobietom lepsze zdrowie ogólne. Z jednej strony, możesz stwierdzić: „trudno sobie poradzić z PCOS”, ale z drugiej strony, długofalowe lecze nie tego schorzenia przynosi korzyści na całe życie i sprzyja długowieczności.
Jak leczyć PCOS w zdrowy sposób?
Jeżeli zdiagnozowano u Ciebie PCOS (lub jeśli masz inne problemy z równowagą hormonalną), optymalizacja wymienionych niżej aspektów stylu życia może pomóc Ci częściowo odzyskać równowagę.
Dieta na PCOS
Ponieważ problemy z insuliną leżą u podłoża równowagi hormonalnej, która z kolei leży u podłoża PCOS, regulowanie poziomu cukru we krwi za pomocą diety ma ogromne zna czenie. Podstawą jest dieta przeciwzapalna, taka jak dieta paleo lub dieta śródziemnomorska.
Dr Brighten twierdzi, że większość jej pacjentów jest w stanie kontrolować swój poziom cukru we krwi poprzez stoso wanie diety skoncentrowanej na pełnowartościowych produktach, a dieta pa leo również sprawdza się w tym zakresie. Oto najważniejsze zalece nia związane z dietą:
- Regularnie jedz produkty bogate w probio tyki i produkty z wysoką zawartością błonnika.
- Zwiększ spożycie białka (doskonałe będą spoży wane regularnie ryby i/lub orzechy).
- Wyeliminuj produkty przetworzone.
- Zredukuj lub wyeliminuj cukier (sło dziki o niskim lub zerowym indeksie glikemicznym, takie jak monkfru it i alluloza, są w porządku).
- Zredukuj lub wyeliminuj z diety zboża.
- Jedz bardzo dużo warzyw – im więcej, tym lepiej.
- Jedz owoce niskocukrowe, takie jak owoce jagodowe, awokado, kantalupa i cytrusy.
- Używaj organicznych, zdrowych tłusz czów, takich jak oliwa z oliwek, olej kokosowy, olej z awokado, lniany i MCT.
- Zredukuj, a najlepiej wyeliminuj alkohol.
Suplementy wspierające leczenie PCOS
- Pluskwica groniasta pomaga regulo wać nieregularne cykle miesiączkowe. Sugerowane dawkowanie: 40-128 mg ekstraktu dziennie przez okres do 12 miesięcy.
- Niepokalanek pospolity (Vitex agnus -castus) równoważy hormony, poprawia płodność, normalizuje poziom progesteronu i leczy trądzik. Sugerowane dawkowanie: 160-400 mg dziennie.
- Cynamonowiec chiński (Cinnamo mum cassia) pomaga zrównoważyć poziom cukru we krwi, poprawia wraż liwość insulinową i wchłanianie gluko zy, a także zwalcza stany zapalne. Sugerowane dawkowanie: 1-6 g dziennie.
- D-chiro-inozytol obniża poziom an drogenów i łagodzi inne objawy PCOS, a także obniża poziom cholesterolu. Sugerowane dawkowanie: 6 g raz dziennie przez 6-8 tygodni.
- Indolo-3-karbinol jest środkiem detoksyku jącym wątrobę, który szczególnie pomaga zachować dobrą równowagę hormonalną. Sugerowane dawkowanie: 200-400 mg dziennie.
- Lukrecja zawiera fitoestrogeny – związki roślinne, imitujące działanie estrogenu. Sugerowane dawkowanie: do 5 g dziennie.
Witaminy z grupy B wspomaga ją produkcję hormonów i wspiera ją funkcjonowanie nadnerczy.
Sugerowane dawkowania:
B1 (tiamina): 1,1 mg dziennie.
B2 (ryboflawina): 1,1 mg dziennie.
B3 (niacyna): 14 mg dziennie.
B5 (kwas pantotenowy): 5 mg dziennie.
B6 (pirydoksyna): 1,3 mg dziennie.
B7 (biotyna): 30 mcg dziennie.
B9 (folian): 400 mcg dziennie.
B12 (kobalamina): 2,4 mcg dziennie.
- Mio-inozytol (witamina B8) obniża poziom androgenów, przywraca prawidłowe funk cjonowanie jajników i pomaga wspierać metabolizm. Badania pokazują, że jest równie skuteczny, jak metformina w po prawianiu poziomu insuliny na czczo i zmniejszaniu oporności insulinowej. Sugerowane dawkowanie: do 18 g dziennie przez 4 tygodnie.
- Omega-3 w postaci oleju ryb nego zmniejsza stany zapalne i wspiera produkcję hormonów. Sugerowane dawkowanie: 50-500 mg dziennie.
- Pre- i probiotyki przywracają zdro wie jelit, równoważą hormony i zmniejszają stany zapalne. Sugerowane dawkowanie: 1-30 mld CFU w każdej dawce wraz z prebiotycznym błonnikiem.
- Resweratrol zmniejsza stany zapal ne, wspomaga równowagę hormo nalną, obniża poziom androgenów i obniża oporność insulinową. Sugerowane dawkowanie: 50-500 mg dziennie.
- Witamina D3 wspiera układ odpornościowy oraz zdrowie hormonalne i dobry stan jelit. Sugerowane dawkowania: 400-800 j.m. (10-20 mcg) dziennie.
- Biała peonia pomaga zrównoważyć po ziom progesteronu, estrogenu i andro genów. Nie należy jednak przyjmować jej w ciąży lub w okresie karmienia piersią. Sugerowane dawkowanie: Stosuj się do instrukcji na opakowaniu.
- Diabetes Metab Res Rev, 2014; 30(2): 96–102
- Br J Pharmacol, 2007;151(4): 483-93
- J Family Med Prim Care, 2020; 9(1): 69–71
- Nutrients, 2018; 10(11): 1746
- Lorena I. Rasquin, Catherine Anastasopoulou, and Jane V. Mayrin, Polycystic Ovarian Disease (StatPearls, 2024)
- Am J Reprod Immuno, 2020; 83(1): e13186
- Mol Metab, 2021; 47: 101169
- Diagnostics (Basel), 2023; 13(6): 1113
- Endocrinol Metab (Seoul), 2021; 36(2): 296–311
- Hypertension, 2023; 80(5): 924–935
- Front Endocrinol (Lausanne), 2021: 12: 769187
- National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, “Estrogens and Oral Contraceptives,” LiverTox, May 28, 2020, ncbi.nlm.nih.gov
- Melisa Puckey, “Metformin,” Aug 22, 2023, drugs.com
- EClinicalMedicine, 2023: 63: 102162
